نظریه مسعود نیلی
براساس تجربه مسعود نیلی مشاورارشد سابق اقتصادی حسن روحانی رییس جمهور در رفتار شهروندان ایرانی درباره خرید دلار پس از روی کار ترامپ واعلام تحریم بر اساس تجربه سال 1391 نکات جذابی را بررسی کرده است . براساس نظریه نیلی می توان رفتار ارزی ایرانیان را درهفته های آینده براساس دورویداد افزایش نرخ تورم وتشدید تحریم ها بررسی کرد. آنچه می خوانید بخشی از سخنرانی نیلی درجمع اعضای انجمن مدیران صنایع است.وقتی انتظارات تورمی بر اساس نرخ ارز مورد انتظار افزایش پیدا میکند و از نرخ سود بانکی بالاتر میرود به طور طبیعی نگهداری از داراییهای نقدی مزیت خود را از دست میدهد و جابهجایی منابع سرمایهای به سمت ارز و طلا که با همدیگر رابطه دارند افزایش پیدا میکند و این تقاضا سرمایهای است و مبادلاتی نیست. وقتی تأثیر خطای مربوط به سالهای 1391 و 1392 مردم در تخمین نرخ ارز مورد انتظار اینجا لحاظ میشود منجر به اوور شوتینگ نرخ ارز میشود و نرخ ارز به میزانی بسیار فراتر از آن چیزی که در محاسبات منظور میشد قرار میگیرد. چون این نرخ برای مبادلات ارزی نیست و به عنوان پس انداز تلقی شده است، به طور طبیعی وقتی تقاضا برای نگهداری ارز با هدف ایجاد بازده در آینده افزایش پیدا میکند تقاضا برای ارز امروز زیاد میشود و وقتی زیاد میشود نرخ ارز افزایش مییابد و زمانی که نرخ ارز با افزایش مواجه شد شکاف بین نرخ ارز موجود و نرخ ارز مورد انتظار کاهش پیدا میکند و رفته رفته عطش خرید ارز تا زمانی که تغییر مورد انتظار صورت نگیرد تعدیل میشود و باعث میشود شدتی که در ابتدا شکل گرفته بود تعدیل شود و در حدی بماند. این وضعیت چون با واقعیتهای بلند مدت اقتصاد متناسب نبود و با رفتار مردم در حفظ داراییهای مالی خود سازگار بود شاید کمی نیز کاهش پیدا کند.
چرا مردم صبر نکردند
در حقیقت این مسیر بیانگر این است که مردم صبر نمیکنند تا به آبان 1397 از راه برسد و بعد ببینند دسترسی به ارز کم شده و ارزش داراییهای آنها کاهش پیدا کرده است. در حقیقت آنچه در تجربه سالهای 1390 تا 1397 مشاهده کردیم درسهای زیادی به ما داد. همه ما به یاد داریم وقتی اوباما تحریم بانک مرکزی ایران را در دی ماه سال 1390 امضا کرد. امضا برای شش ماه بعد از این تاریخ بود یعنی اجرای تحریم برای جولای سال آینده بود و در دسامبر امضا شده بود. در واقع از فاصله امضای تحریم ارزی و نفتی ایران تا اجرای آن در همان زمان نرخ ارز جهش داشت چون چشمانداز نرخ ارز مورد انتظار باعث شد تقاضایی که برای ارز وجود داشت نرخ را زودتر بالا ببرد.
مشاهده بعدی این است که بیشترین کاهش نرخ ارز در خرداد 1392 رخ داد نه در زمانی که برجام به تصویب رسید.یعنی در خرداد 1392 نیز جامعه یک ارزیابی کرد و با پیشبینی بهبود روابط سیاسی سرمایهگذاری در ارز فاقد توجیه ارزیابی شد و ترکیب داراییهای مردم به سمت داراییهای ریالی برگشت. و با توجه به مشکلات نظام بانکی و نرخ سود بانکی بالا و کاهش تورم بازده مثبت دو رقمی برای سپرده گذاری بانکی به وجود آمد. وقتی ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا انتخاب شد هنوز مستقر نشده بود که به صورت زودرس به رفتار مردم شکل داد و نتیجه این شد که آمریکا وقتی تحریمها را اعلام کرد نرخ ارز نیز افزایش پیدا کرد و تغییراتی در بازار ارز به وجود آمد.
تمرین مردم
اگر نرخ ارز سوم بازار در جریان قرار میگرفت قدرت خرید مردم آن را کنترل میکرد و افزایش زیادی پیدا نمیکرد وقتی بخش تجاری را از بخش سرمایه جدا میکنیم آن قسمت خود به خود میدان افزایش بیشتری پیدا میکند. علت اینکه ما در نیمه دوم سال 96 و نیمه اول سال 97 با آثار شدید تحریم روبهرو شدیم و اثرات آن در شاخص تورم و حسابهای ملی ما و در تولید و سرمایهگذاری ظاهر شد به نتیجه تمرین مردم در سالهای 91 و 92 بر میگردد، و تلاطم ما در بازار ارز فراتر از انتظار بود. در چهل سال گذشته به خاطر ندارم نرخ ارز از مقدار متناظر با برابری قدرت این چنین فراتر رفته باشد، ولی رفت. به طور طبیعی وقتی نرخ ارز و نرخ ارز مورد انتظار افزایش پیدا میکند چون انتظارات تورمی افزایش پیدا میکند سطح عمومی قیمتها تحت تأثیر نرخ ارز قرار میگیرد و انتظارات تورمی برای آینده تحت تأثیر این شاخص قرار میگیرد. به همین دلیل تورم نقطه به نقطه ما در فروردین 1397 عدد هشت و چند دهم بود اما تورم نقطه به نقطه در اسفند 97 به چهل و هفت و نیم رسید. این افزایش بسیار زیاد است چون وقتی انتظارات تورمی افزایش پیدا میکند در واقع تمایل مردم برای اینکه پول را بدهند و کالا بگیرند افزایش پیدا میکند به همین دلیل تورم زایی پول بالا میرود در شرایط فراوانی برعکس است. تفسیر حرف مسعود نیلی این است که شهروندان ایرانی در اردیبهشت و فروردین امسال به بازار مراجعه کرده و دلار خریدند و حالا کمی صبر می کنند و اگر احساس کنند تشدید تحریم ها حتمی است و نرخ تورم با شتاب بالا می روداقدام به خرید دوباره ارز خواهند کرد.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری تحلیلی ساعت24 ، تاریخ انتشار: 4 خرداد 1398 ، کدخبر: 443829 ، www.saat24.news