شعارسال:در اوایل خرداد ماه، رئیس جمهور طی سخنانی گفت: همه می‌دانیم که قیمت ارز ۱۳ هزار تومان نیست، حتی ۸ هزار تومان هم نیست و یا میرمحمد صادقی، عضو هیأت رئیسه اتاق تهران اعلام کرد، چنانچه امکانات کشور را ارزیابی کنیم، قیمت دلار نباید بیشتر از پنج هزار تومان باشد. وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با تابناک اقتصادی به این پرسش‌ها پاسخ داده که چه عواملی بهای دلار را تعیین می‌کند و هم اکنون قیمت واقعی دلار چند است؟

در چند روز اخیر، دوباره بحث در مورد قیمت واقعی دلار بالا گرفته است. در حالی که قیمت دلار در بازار آزاد بین کانال‌های ۱۳ تا ۱۵ هزار تومان در نوسان است، برخی بر این باورند که قیمت واقعی دلار پایین‌تر از این محدوده قیمتی است؛ برای نمونه رئیس جمهور روحانی در دیدار اخیر خود با جمعی از کارآفرینان و فعالان اقتصادی که در اوایل خرداد ماه برگزار شد گفت: همه می‌دانیم که قیمت ارز ۱۳ هزار تومان نیست، حتی ۸ هزار تومان هم نیست و شرایط و مسائل روانی در افزایش نرخ ارز وجود دارد. همچنین علامیرمحمد صادقی، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران در چهارم خرداد ۱۳۹۸ طی مصاحبه‌ای در پاسخ به این پرسش که در شرایط حاضر قیمت واقعی دلار چقدر است، گفت: چنانچه امکانات کشور را ارزیابی کنیم، قیمت دلار نباید بیشتر از پنج هزار تومان باشد.

حالا پرسش این است که چه عواملی قیمت دلار را تعیین می‌کند و هم اکنون قیمت واقعی دلار چند است؟ آیا مقصود از تک نرخی کردن دلار، حرکت به سمت یک نرخ و رقم مشخص است؟

وحید شقاقی شهری از کارشناسان مسائل اقتصادی و عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در پاسخ به این پرسش‌ها  گفت: قیمت دلار و به طور کلی هر ارز خارجی با دستور و ابلاغیه کاهش نخواهد یافت و به نتیجه‌ای نخواهد رسید. اگر در یاد داشته باشید فروردین سال گذشته، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور شبانه تصمیمی را اعلام کردند و گفتند که قیمت دلار باید ۴۲۰۰ تومان باشد و اگر افرادی خارج از این عدد خرید و فروشی داشته باشند، قاچاقی شناخته شده و با آن‌ها برخورد خواهد شد. این تصمیم به دلیل آنکه بسترها، لوازم و پیش نیازهایش دیده نشده بود، به نتیجه‌ای نرسید و بازار واکنش منفی به این خبر نشان داد و قیمت دلار روند افزایشی خود را طی کرد و در بازه‌ای از زمان به ۱۹ هزار تومان هم رسید؛ بنابراین دولت به این نتیجه رسید که با دستور نمی‌توان قیمت دلار را کاهش داد.

شقاقی شهری در ادامه ضمن اشاره به این که قیمت دلار به عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد، گفت: در حوزه عوامل اقتصادی، مهمترین عاملی که می‌تواند بر قیمت دلار تاثیرگذار باشد موضوع وضعیت تراز ارزی کشور است. مقصود از تراز ارزی کشور، میزان ارزی است که از طریق صادرات به کشور وارد می‌شود، منهای ارزی که به دلیل واردات از کشور خارج می‌شود. تفاوت این دو نشان دهنده منابع ارزی کشور است.

به عنوان مثال، ایران سال گذشته ۴۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته و حدود ۴۲ میلیارد دلار واردات رسمی داشتیم؛ بنابراین، تراز تجاری غیرنفتی ایران به میزان حدود ۲ میلیارد دلار مثبت بود، ولی تراز ارزی ایران به شدت کسری داشت. دلیل این کسری تراز ارزی این بود که صادرکنندگان غیرنفتی از ۴۴ میلیارد دلار صادرات خود تنها به گفته وزیر اقتصاد ۱۰ میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات را به اقتصاد ایران وارد و آن را در سامانه نیما تزریق کرده بودند و مابقی ارز حاصل از صادرات به کشور بازنگشت یا در بازار آزاد عرضه شد. البته در این یکی، دو ماه اخیر گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که ارز حاصل از صادرات غیرنفتی تا حدود ۱۸ میلیارد دلار به کشور بازگشته است؛ بنابراین هر چقدر کسری تراز ارزی کشور کاهش پیدا کند یا به سمت بهبود تراز ارزی حرکت کنیم طبیعتاً قیمت دلار کاهشی‌تر خواهد شد.

عامل دوم تاثیرگذار بر قیمت دلار در حوزه اقتصاد، ذخایر ارزی کشور است. هر چقدر ذخایر ارزی کشور تقویت شود قطعاً موجبات کاهش قیمت دلار را فراهم خواهد کرد.

عامل سوم در حوزه اقتصاد، وضعیت بدهی‌های خارجی کشور است. هر چقدر بدهی‌های خارجی یک کشور افزایش پیدا کند و سررسید بازپراخت بدهی‌های فرا برسد، قیمت ارز تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. به عنوان نمونه، بدهی خارجی ونزوئلا ۱۷۰ میلیارد دلار است و زمان بازپرداخت این بدهی‌ها هم فرا رسیده و، چون این کشور توان بازپرداخت بدهی‌های خارجی خود را ندارد قیمت دلار به شدت افزایش یافته و ارزش واحد پولی ونزوئلا به شدت سقوط کرده است. خوشبختانه بدهی خارجی اقتصاد ایران بسیار کم و حدود ۱۳ میلیارد دلار و سررسید آن نیز بسیار کم و حدوداً سالی ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار است.

عامل چهارم تأثیرگذار بر قیمت دلار در حوزه اقتصاد، مدیریت واردات و به خصوص کاهش واردات کالا‌های لوکس و غیرضرور و مبارزه با قاچاق یا کنترل قاچاق (واردات غیررسمی) و همچنین مبارزه با فساد و رانت است. هر چقدر واردات کنترل و مدیریت شود و همچنین قاچاق کاهش یابد قطعاً ارز کمتری از کشور خارج خواهد شد و خود این می‌تواند به بهبود وضعیت ایران در تراز ارزی و در نتیجه کاهش قیمت دلار کمک کند.

عامل پنجم تأثیرگذار بر قیمت دلار در حوزه اقتصاد، موضوع مدیریت نقدینگی در اقتصاد است. هر چقدر بتوانیم با ابزار‌های مالیاتی مانند مالیات بر عایدی سرمایه مانع سفته بازی در بازار ارز شویم خود می‌تواند باعث کاهش التهاب بازار ارز شود و منابع ارزی را بهبود ببخشد؛ اما در حوزه عوامل سیاسی تأثیرگذار بر قیمت دلار هم باید بگویم که هر چقدر بتوانیم تنش‌های سیاسی را کاهش دهیم، باعث خواهد شد که التهابات بازار کاهش یابد و در نتیجه قیمت دلار کاهشی‌تر خواهد شد.

شقاقی شهری در زمینه عوامل فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار بر قیمت دلار هم گفت: مردم ما به دلیل تجربه تاریخی و سوابق گذشته خود، به این نتیجه رسیده اند آخرین کسی که می‌تواند زندگی آن‌ها را حفظ کند خودشان هستند و به همین منظور سعی می‌کنند در این شرایط بحرانی و نوسانی برای آن که بتوانند قدرت خریدشان را نگه دارند، به سمت خرید کالا‌های سرمایه‌ای یا خرید دلار و طلا حرکت کنند.

شقاقی شهری با اشاره به این که مجموعه عوامل یاد شده قیمت دلار را تعیین می‌کند، گفت: بنابراین هیچ صاحب نظر و دانش آموخته اقتصادی نمی‌تواند قیمت واقعی و تعادلی دلار را تعیین کند. وی ادامه داد: اگر می‌خواهیم قیمت دلار به تدریج کاهش پیدا کند باید همین مواردی که عرض کردم را اجرا کنیم. متاسفانه ما در حوزه مدیریت واردات جدی نیستیم و هم اکنون کالا‌های لوکس و غیرضرور به کشور وارد می‌شود و خود این ارزبری بالایی دارد، هنوز صادرکنندگان غیرنفتی آن گونه که باید مجاب نشده اند که باید ارز حاصل از صادرات خود را به کشور بازگرداند. هر چقدر ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به سامانه نیما تزریق شود خود این می‌تواند جلوی افزایش قیمت دلار را بگیرد و حتی به کاهش قیمت دلار منجر شود. هر چقدر بتوانیم از ابزار‌های مالیاتی استفاده کنیم، می‌توانیم از سفته بازی در بازار ارز جلوگیری کنیم و این باعث خواهد شد که یک آرامش نسبی به بازار بدهیم و تلاطمات ارزی را کاهش دهیم. هر چقدر به صادرات غیرنفتی کمک کنیم و این نوع صادرات را توسعه بدهیم، خود این می‌تواند به افزایش ورود ارز به کشور و در نتیجه به کاهش قیمت دلار کمک کند. هر چقدر بتوانیم از روابط منطقه‌ای خود تنش زدایی کرده و اخبار مثبتی را به جامعه تزریق کنیم، خود این می‌تواند جلوی التهابات ارزی را بگیرد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در مورد تک نرخی کردن دلار هم گفت: اگر ما بتوانیم تراز ارزی کشور را بهبود ببخشیم قطعاً دولت می‌تواند در ماه‌های آینده به سمت حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی حرکت و آن را به سمت یک قیمت مشخصی به عنوان مثال قیمت در سامانه نیما هدایت کند و همچنین در صورت بهبود تراز ارزی، خود به خود نرخ در بازار آزاد هم رو به کاهش خواهد رفت. در این صورت می‌توانیم انتظار داشته باشیم که قیمت دلار به یک محدوده مشخصی برسد. ما هرگز برای تک نرخی کردن دلار به دنبال یک نرخ مشخص نباید باشیم و بانک مرکزی باید سعی کند یک محدوده مشخصی را برای قیمت دلار تعیین و سعی کند که قیمت دلار در همین محدوده بماند. البته تعیین این محدوده برای قیمت دلار هم باید مبتنی بر ابزار‌ها و متغیر‌هایی که در اختیار بانک مرکزی هست، باشد. مثلاً برآوردی از ذخایر ارزی، تراز ارزی و سایر عوامل تأثیرگذار بر قیمت دلار داشته باشد و سپس یک محدوده‌ای که توانایی حفظ آن را دارد، برای قیمت دلار تعیین و سعی کند قیمت دلار را در همان محدوده حفظ کند.

شقاقی شهری افزود: تا زمانی که این محدوده برای قیمت دلار مشخص نشود، تولیدکننده و سرمایه گذار و مردم هم درگیر تلاطمات و نوسانات خواهند بود. من اگر جای مسئولین دولتی و یا بانک مرکزی بودم مبتنی بر عوامل کلیدی تعیین قیمت دلار قطعاً یک محدوده برای قیمت دلار در نظر می‌گرفتم و در این صورت تولیدکننده، صادرکننده، سرمایه گذار، واردکننده و مردم تکلیف خود را برای قیمت دلار می‌دانستند. با اینکه بانک مرکزی ممکن است در ذهنیت خود یک محدوده مشخصی را تعیین کرده باشد، اما تاکنون این محدوده برای قیمت دلار را اعلام نکرده است و به همین علت ما بار‌ها هم دیده ایم که دلار در کانال‌های مختلف قیمتی نوسان پیدا کرده است؛ یک زمان این قیمت ۱۱ هزار تومان بود و به تازگی به کانال‌های ۱۵ هزار تومان هم وارد شد. من با توجه به اوضاع کنونی اقتصاد ایران، محدوده ۱۳ هزار تومان تا ۱۵ هزار تومان را یک محدوده معقولانه می‌بینم، مگر آن که بانک مرکزی بخواهد و بتواند تراز ارزی کشور را تقویت کند آن گاه این محدوده می‌تواند کاهش هم یابد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازسایت تابناک، تاریخ انتشار7خرداد 98، کدخبر: 902065 ، www.tabnak.ir