شعار سال: دیار کهن آذربایجان از قدیم تاکنون، مهد فرهنگ، هنر و زیبایی بوده، در حقیقت استان‌های آذری زبانی همچون اردبیل با فرهنگ و تمدن دیرینه خود در میان اقوام و مردم مختلف شناخته شده است.

لباس در فرهنگ آذری از قرن‌ها پیش نمادی از فرهنگ و هنر این سرزمین بوده، اما در سال‌های اخیر استفاده از لباس‌های محلی در زندگی روزمره شهرنشینان و حتی روستانشینان کمرنگ‌تر شده و می‌توان گفت، محو شده است. اما این پوشش و لباس بومی که معرف اعتقاد و باور خطه اردبیل بوده، همچنان در مراسم‌ها و آئین‌های مختلف رنگ و بوی خود را حفظ کرده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گرچه روستاییان و عشایر غیور استان اردبیل در گذشته‌ای نه چندان دور لباس‌های محلی خود را که یادگار آبا و اجداد آنهاست، نشانه شجاعت و دلاوری خود می‌دانستند، اما با گذشت زمان بالاخص در یکی دو سال اخیر اگر به طور اتفاقی سری به یکی از روستا‌های مرزی و غیرمرزی اردبیل بزنید این فرهنگ و تمدن چند هزار ساله را بر تن افرادی نخواهیم دید به غیر از مادربزرگ‌ها.

به گفته نسیه عین‌اللهی لباس‌های محلی مخصوص بانوان استان اردبیل که با نام "تومان کؤینک" پرآوازه گشته، همه ویژگی‌های یک پوشش کامل را داشته است.

این بانوی روستانشین اردبیل درخصوص خاطرات خود از پوشش رنگارنگ زنان در گذشته می‌گوید: در دهه‌های گذشته جوان‌تر‌ها با رنگ‌های شاد و شادی بخش، با دور دوزی‌ها و نقش نگار‌های زیبا و همچنین با جنسی از ترمه و ابریشم لباسی بر تن می‌کردند و همچنین مردان این خطه کلاهی پشمی بر سر خود می‌گذاشتند به نام "بؤرک".

وی ادامه می‌دهد: زنان با سن بالاتر غالبا سربندی روی روسری خود می‌بستند که به آن "یایلیق" می‌گویند. مردان هم با پوشیدن کت‌های بلند و گذاشتن کلاهی پشمی بر سر، در کنار سادگی، در پوشش از اصالت بالای خود می‌گفتند، اما حالا اگر در مناطق عشایرنشین و روستانشین نگاهی به اطراف بیندازیم پوشش شهری را بر تن تک تک قوم و قبیله روستایی و عشایری اردبیل خواهیم دید.

لباس محلی اردبیل؛ میراث‌دار فرهنگ اصیل آذری

ملکه گلمغانی‌زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با اشاره به اهمیت پوشش محلی در استان اردبیل گفت: اگر طی سه دهه قبل لباس محلی از مناطق شهری جدا شده بود، امروز شاهد این موضوع هستیم که در روستا‌های ما فقط افرادی مسن و سالخورده هستند، پوشش محلی را به لباس‌های شهری و روز ترجیح می‌دهند.

گلمغانی‌زاده با بیان اینکه ما باید سعی کنیم با برنامه‌ریزی و جشنواره‌ها و مراسم‌های سنتی و آئینی این لباس و پوشش زیبای محلی را جریان‌سازی و دوباره احیا کنیم، اضافه کرد: اگر این نوع پوشش را داخل این مراسم‌های آئینی بکشانیم و روستاییان را به استفاده مستمر از این لباس تشویق کنیم خروجی مثبتی را در روند احیاسازی خواهیم دید.

وی برگزاری مداوم جشنواره‌های لباس‌های سنتی و نمایشگاه‌های محلی و ملی را تنها راهکار زنده‌سازی لباس محلی اردبیل دانست و تصریح کرد: با اجرای جشنواره لباس‌های سنتی کم کم این فرهنگ جا می‌افتد که استفاده از این لباس دوباره مرسوم شود.

گل و بته‌هایی که نماد حقیقی طبیعت‌اند

معاون صنایع دستی استان با اشاره به رنگ و نقش‌های نگاشته شده بر روی پارچه‌های لباس محلی اردبیل اظهار داشت: اگر در قیاس لباس محلی و لباس روز که معمولا برگرفته از مد‌های غربی است دقت کنیم، خواهیم دید که گل و بته‌هایی که در تار و پود لباس و پوشش محلی نهفته و نگاشته شده است در واقع ترسیم تصویری دل‌انگیز از طبیعت پیرامون می‌باشد.

گلمغانی‌زاده با تاکید بر اینکه همین نقش و نگار‌های طبیعی سبب آرامش حال مردم می‌شود، بیان کرد: متاسفانه نوع پوشش روز در مناطق شهری یک مسیر انحرافی بدی را طی می‌کند که نظاره همین پوشش گاه سبب دگرگونی انسان می‌شود.

وی در پاسخ به ادعای ما که لباس‌های امروزی آن رنگ و لعاب لباس‌های محلی گذشته را ندارند، گفت: رنگ و لعاب لباس سنتی ما هماهنگ با طبیعت و گل و بوته است که رنگ‌های شادی بوده و تماما از مناطق عشایر ما برخاسته است و اگر در دست‌بافته‌هایی همچون قالی یا گلیم زنان عشایر ما فی‌البداهه نقشی ترسیم می‌کردند در تضاد با آن تمام نقوش لباس‌های محلی برگرفته از دل طبیعت است.

معاون صنایع دستی استان ادامه داد: شاید الان رنگ‌های روشن و شادی که در تنوع لباس‌های بازار می‌بینیم یک رنگ جیغ هستند و در حقیقت این لباس‌ها سفیر آرامش و حس اصالت نیستند و حتی طرح معینی هم بر روی این لباس‌ها دیده نمی‌شود.

گلمغانی‌زاده در خصوص اجزای تشکیل دهنده لباس محلی اظهار کرد:لباس محلی استان اردبیلاز اجزای مختلفی تشکیل شده است که شامل پیراهن (کؤینک)، تنبان یا دامن شلیته‌ای (تومان)، روسری (یایلیق)، چارقد روی یایلیق (آلین یایلیقی)، عرقچین (آرخچن) و جلیقه بی‌آستین است که بنا به سلایق و تنوع اقلیمی فرهنگ قبیله‌ای عشایر شاهسون اردبیل در گذشته از تعداد یا نوع این اجزا کاسته یا بر آن‌ها افزوده می‌شده است.

غربت لباس محلی در میان انبوه پوشش اغیار

جمیله زمانی، کارشناس ارشد طراحی پارچه و دوخت لباس در خصوص فراموشی لباس سنتی و محلی گفت: امروزه در میان لباس‌دوزان یا طراحان لباس حداقل در استان اردبیل کمتر می‌توان لباس محلی و سنتی یک قبیله یا طایفه خاصی را مشاهده کرد که این مهم، نشان از غربت تامل‌برانگیز لباس محلی در میان انبوه لباس‌هایی است که به تقلید از کشور‌های دیگر طراحی و تولید می‌شوند.

وی با اشاره به اهمیت حس مسئولیت در قبال فرهنگ اصیل ایرانی و آذری اظهار کرد: اگر هر ایرانی یا هر یک از مردم اردبیل خود را در قبال صیانت از فرهنگ بومی خود و لباس اصیل سنتی منطقه عشایری خود مسئول بداند بی‌شک شاهد ورود دوباره این لباس‌ها در میان آحاد مردم خواهیم بود.

این کارشناس با بیان اینکه یکی از نشانه‌های فرهنگی در مناطق مختلف جهان و ایران لباس‌های محلی است، افزود: این لباس‌ها با توجه به آب و هوای مناطق از تنوع، رنگ و شکل برخوردار بوده است.

زمانی ضمن ابراز گلایه از نبود منابع مشخص در موسسات عالی علمی در خصوص تاریخچه و پیشینه لباس محلی گفت: معمولا با ورود به دانشگاه منابع غنی درباره لباس محلی وجود ندارد، همان‌گونه که همه دانشجویان این رشته در دوران دانشجویی در دانشگاه با هیچ منابعی درباره این نوع پوشش محلی و سنتی آشنا نیستند و هم‌اکنون اگر کسی در این مورد کنجکاو باشد می‌بایست به صورت انفرادی به شهر یا روستای مربوطه رفته و با کند و کاو و کنجکاوی، نوع پوشش یک قبیله یا قوم را از نزدیک دیده و با آن آشنا شود.

به عقیده این کارشناس ارشد طراحی لباس و دوخت، برای صیانت از فرهنگ و عقاید یک منطقه یا قوم باید ابتدا شناخت کاملی از ملل آن مناطق داشت و در مراحل بعدی بنا به عقاید، سلایق و تنوع‌طلبی آن مردم نسبت به تولید و طراحی پوشش برای آن‌ها پرداخت.

لباس سنتی و محلی اردبیل با عنوان "تومان و کؤینک" یک نمونه بارزی از عفاف و حجاب برای بانوان غیور این خطه است که اگر امروزه تلاشی در راستای باززنده‌سازی این ارزش فرهنگی از سوی متولیان انجام نشود در آینده‌ای نزدیک فرهنگ اصیل اسلامی ما نیز به مخاطره می‌افتد.

زوال فرهنگی جامعه ما متاثر از عامل بیرونی است

مجتبی جوان‌اجدادی جامعه‌شناس اهل استان اردبیلاظهار کرد: زمینه‌های زوال فرهنگی جوامع را می‌توان به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم کرد که در این میان، پذیرش عناصر فرهنگی بیگانه و ناسازگاری با ساختار فرهنگی جامعه میزبان، از عوامل مهم بیرونی در استحاله و افول فرهنگ ایرانی و اسلامی ماست.

جوان‌اجدادی با بیان اینکه در گذشته اگرچه ایرانیان با جوامع مختلف با فرهنگ‌های متنوع و متفاوت داد و ستد داشتند، اما فرهنگ ناب داخل را قربانی فرهنگ‌های بیگانه نمی‌کردند، افزود: امروزه در دنباله همین داد و ستد‌های فرهنگی شاهد هستیم که فرهنگ بیگانگان به راحتی در میان مردم ما جا خوش کرده است و همین موضوع سدی در مقابل بالندگی فرهنگ جامعه اسلامی است.

وی ضمن ابراز گلایه از مردم منطقه در زودباوری و زودپذیری فرهنگ جوامع مختلف و بیگانه یادآور شد: در مقابل فرهنگ‌پذیری بی حساب و کتاب از کشور‌های دیگر و در نتیجه اضمحلال فرهنگی جامعه ما هیچ گونه ارشادی صورت نمی‌گیرد و ما امروزه به وفور شاهد هستیم که سنت‌ها و آئین‌های ما در گنجینه‌ها محفوظ بوده و ریشه فرهنگی که در میان مردم در جریان است فرهنگ ضد اسلامی و ایرانی می‌باشد.

این مردم‌شناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل، با بیان اینکه لباس محلی و گویش هر قبیله یا طایفه‌ای در ایران نماد اصالت و هویت آن منطقه و مردم و ملل آن استان یا شهر می‌باشد، اظهار کرد: اگر امروزه یادی از این پوشش یا گویش نکنیم بی‌شک به صورت خوداختیاری تن به زوال فرهنگی داده‌ایم و این خطر شاید در آینده‌ای نه چندان دور تبدیل به یک فاجعه شود.

جوان‌اجدادی در خصوص زیبایی‌های لباس محلی زنان اردبیلی گفت: لباس محلی و پوشش سنتی زنان غیور عشایر اردبیل و مناطق روستانشین این استان در کنار زیبایی خاص خود، نماد اصلی فرهنگ این خطه و حفاظی برای زنان اردبیلی است، که البته متاسفانه امروزه کسانی که این پوشش را به تن دارند انگشت‌شمارند.

وی بر ضرورت حفظ و ماندگاری آئین‌ها و سنت‌های آبا و اجدادمان تاکید و تصریح کرد: حفظ این ارزش‌ها و انتقال آن به نسل‌های بعدی شاید کمترین کاری باشد که از دست مسئولان فرهنگی و اجرایی استان برمی‌آید و متاسفانه در این موضوع هم کوتاهی می‌شود.

حمایت از تولیدکنندگان صنایع دستی در راستای حفظ فرهنگ بومی

سکینه بشارتی، یکی از تولیدکنندگان لباس های سنتی در اردبیل در مصاحبه اختصاصی اظهار داشت: تولیدکنندگان صنایع دستی به ویژه لباس سنتی در کل کشور شاید بسیار معدود باشد که استان اردبیل نیز از این موضوع مستثنی نیست چرا که در حال حاضر در استان فعالان در این عرصه انگشت شمارند.

وی با اشاره به اینکه این شغل بیش از چند دهه قبل ایجاد شده است، اضافه کرد: در ابتدا من به تنهایی این کار را آغاز کردم و رفته رفته با فراگیری اصول و قواعد این حرفه و البته آموزشهای مطابق با مولفه های روز کار خود را رونق دادم که امروز بیش از ۲۰ نفر به صورت غیرمستقیم و ۱۵ نفر به صورت مستقیم در کارگاه تولیدی ما مشغول به فعالیت هستند.

این طراح و تولیدکننده لباس بومی و محلی با اشاره به حرفه خاص خود اذعان داشت: خوشبختانه من در کنار آموزش هایی که داشتیم اقدام به تلفیق لباسهای سنتی و طراحی فی البداهه کردم که این موضوع سبب اصلی استقبال کم نظیر از محصولات ما در استان اردبیل و سایر استانهاست.

بشارتی درباره تجربه سفر هشت سال پیش خود به روسیه و شهر مسکو گفت: در سفری که به مسکو داشتیم تنی چند از اتباع این شهر از دستدوزهای ما بشدت استقبال کرده و راحتی، خنکی و احساس سبکی این لباس را ویژگی منحصربفرد آن عنوان کردند که این مهم مایه فخر و مباهات ماست.

وی نبود حمایت از تولیدکنندگان داخلی یا برخی کاغذبازی های بیجا را علل اصلی دلسردی تولیدکنندگان برای تداوم فعالیت و گسترش کارشان دانست و اضافه کرد: متاسفانه طی سالهای اخیر اقدام به اخذ وام کردیم اما هیچگونه اقدامی در این زمینه صورت نگرفت و همین موضوع سبب شد تا ایده هایی که برای رونق کسب و کار و کارآفرینی خود داشتیم نادیده گرفته شود.

حجاب اسلامی در تیر رس غفلت خودخواسته

اهمیت حجاب و پوشش اسلامی به قدری است که خداوند متعال در بسیاری از سوره‌های قرآن از آن به عنوان یک ضرورت یاد می‌کند، آن را حافظ انسان در برابر بسیاری از بیماری‌های جسمی، روانی و جنسی می‌داند، به طوری که در آیه ۳۳ سوره احزاب به وضوح، دختران و زنان امت پیامبر را مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید: "وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکَن وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى؛ و در خانه‌هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم، زینت‌های خود را آشکار مکنید. "

باید به خوبی بدانیم که از نظر اسلام حجاب اهمیت بالایی دارد و در عین حال این جایگاه صرفا اختصاص به زن ندارد، بلکه نوعی پرده است که در روابط میان زن و مرد وجود داشته، در واقع پوشیدگی زنان و رفتار متین جوانان در اجتماع همواره سدی محکم در برابر وسوسه‌های شیطانی و بزه‌های احتمالی بوده است که اسلام این وسوسه‌ها را به شدت نهی می‌کند.

امروز به بهانه روز عفاف و حجاب سراغ پوششی رفتیم که در عین حال که تاریخچه کهن آن به عنوان نمونه بارز حجاب کامل در بین مردم استان اردبیل شناخته می‌شود، پوششی که با گره خوردن به آئین و سنت آبا و اجدادمان علی‌رغم زیبایی خاصی که به زنان و دختران می‌دهد، نمونه‌ای از یک حجاب کامل ایرانی و اسلامی نیز هست.

کلام آخر:

پوشش هر منطقه، بارزترین سمبل فرهنگی و مهمترین و مشخص‌ترین مظهر قومی و نشانه فرهنگ آن منطقه است، که متاسفانه امروزه فرهنگ اصیل ما با تقلیدی نابجا و غیراصولی به سمت زوال و عدم پیش می‌رود.

بدون تردید جهان‌بینى و انسان‌شناسى هر فرهنگ و مکتب، نقش اساسى در انتخاب نوع و کیفیت پوشش دارد، باید بدانیم که امروز اگر پوشش ما حامل پیام سنت‌ها و آئین کهن ما نیستند، یا تعریف ارزشمندی از جایگاه یک انسان ندارند، نتیجه یک غفلت خودخواسته است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از باشگاه خبرنگاران جوان ، تاریخ انتشار 21تیر 98، کد خبر: 6997370، www.yjc.ir