شعار سال: آن گونه که مقامات ارشد اعلام کرده‌اند چناچه طرف‌های غربی اقدام جدی برای اجرای تعهدات خود در برجام انجام ندهند، ایران گام چهارم در کاهش تعهدات هسته ای را به زودی کلید می‌زند. برنامه ای که از سوی بخش عمده ای از صاحبنظران داخلی و خارجی به معنای پایان برجام و خروج طرفین از این معاهده خواهد بود. گفته می شود با تصمیم ایران برای عملی ساختن برنامه ها در این گام، عملا وضعیت فعالیت های هسته ای ایران به شرایط پیش از برجام برگشته و کلیه فعالیت هایی که قبلا محدود شده بود، از سر گرفته شده و حتی تقویت خواهند شد. مساله ای که هنوز با وجود روزهای باقیمانده به آغاز این مرحله، واکنش های بسیاری در میان طرف های اروپایی قرارداد ایجاد کرده، به نوعی که حتی وقوع آن را برابر با پایان برجام دانسته اند. برخی صاحبنظران تجدیدنظرکلی درهمکاری با آژانس، ارتقاء نسل جدید سانتریفیوژهای نطنز، بازگرداندن راکتور اراک و افزایش مجدد غنی سازی را از جمله اقدامات احتمالی ایران در گام چهارم ارزیابی کرده اند.

یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، ایران سرانجام تصمیم گرفت خویشتنداری را کنار بگذارد و با برداشتن گام‌هایی قانونی در چارچوب معاهده برجام، انتقاد خود را از عدم پایبندی سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به مفاد برجام ابراز نماید.

ایران مرحله اول کاهش تعهدات خود را در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ انجام داد و اعلام کرد که فروش اورانیوم غنی‌شده و آب‌سنگین را متوقف می‌کند. دو ماه بعد ایران در ۱۶ تیر ۱۳۹۸ گام دوم را برداشت و اعلام کرد که از میزان ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی اورانیوم که برجام تعیین‌کرده عبور خواهد کرد و در همین راستا آن را به ۴.۵۷ درصد رسانید. پس از اتمام این دو ضرب‌الاجل، حسن روحانی رئیس‌جمهوری روز چهارشنبه ۱۳ شهریورآغاز گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای را اعلام کرد. او درباره جزئیات گام سوم گفت: سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است را آغاز کند و تمام تعهداتی که در این زمینه در برجام وجود داشته است را کنار بگذارد.

رئیس جمهور روحانی در شروع گام سوم کاهش تعهدات هسته ای گفت: اقدامات ایران در چارچوب مقررات آژانس خواهد بود. البته مهلت ۶۰ روزه دیگری پیش روی اروپاست، هر زمان به تعهدات خود برگردند ما هم به تعهدات برجامی بر می گردیم.

بر همین اساس ایران که هیچ گونه اقدامی عملی از سوی دیگر اعضای برجام مشاهده نکرده بود، مرحله سوم از برنامه کاهش تعهدات برجامی خود را بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی و بر اساس دو بند ۲۶ و ۳۶ برجام، آغاز کرد. بندهایی که به ایران اجازه می دهد در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به صورت جزئی یا کلی از تعهدات خود صرفنظر کند.

ضرب العجل دو ماهه کنونی ایران که با نام گام سوم درکاهش تعهدات هسته ای از آن یاد می شود، هم اکنون در حال سپری کردن روزهای پایانی خود است و آن گونه که مقامات سیاسی کشور اعلام کرده اند، ایران در روزهای آینده آماده می شود تا در صورت عدم ایجاد تغییر در سیاست کشورهای طرف برجام، آغازگر گام چهارم در جهت کاهش تعهدات هسته ای خود باشد.
بر همین اساس، محمود واعظی در گفت و گو با خبرنگاران اعلام کرده که اکنون کمیته‌ای در کشور در حال بررسی اقدام‌های طرف مقابل در برابراجرای گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای است و اگر خواسته‌های ایران از طرف‌های مقابل محقق نشود، گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای انجام می شود.وی خاطر نشان کرد: از کشورهای طرف مقابل به خصوص اروپایی‌ها انتظار می رود که نسبت به اجرا تعهدات خود در ارتباط با برجام اقدام کنند.

رئیس دفتر رئیس جمهوری اضافه کرد: گزارش‌های کمیته ارزیابی کننده در ارتباط با انجام تعهدات برجامی کشورهای طرف مقابل، یک هفته قبل از اتمام فرصت دو ماهه تکمیل و تقدیم رییس جمهوری می شود تا در مورد آن تصمیم گیری شود. واعظی اظهار کرد: طبیعی است که اگر طرف‌های ما در ۱+۴ بویژه اروپایی‌ها نتوانند به تعهدات خود عمل کنند، ما برای براشتن گام چهارم اقدام خواهیم کرد.

در همین زمینه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در کنفرانسی خبری، درباره تعهدات هسته ای ایران در برجام گفت: تعهدات ایران در برجام عبارتند از بازطراحی راکتور اراک، کاهش تولید آب سنگین، بازفرآوری سوخت مصرف شده، موضوع غنی سازی به لحاظ سطح و همچنین موضوع تحقیق توسعه. او همچنین موضوعات دیگر این توافق را موضوع تاسیسات هسته ای فردو، میزان ذخایر و همچنین نظارت ها و دسترسی های آژانس برشمرد. کمالوندی اشاره کرد که از مجموع این موارد ما حدود پنج موضوع را در راستای کاهش تعهدات انجام داده‌ایم و تنها موضوعات مختصری باقیمانده است.

گفتنی است در روزهای پیش از اقدام سوم ایران در کاهش تعهدات هسته ای، تروئیکای اروپا برای جلوگیری از برداشته شدن گام سوم، در مسیر کاستن از تعهدات، تلاش های زیادی به کار گرفتند اما بی تردید انتظار آن ها از ایران در فضایی که سازوکارهای پیشنهادی اروپا هنوز در سطح شعار باقی مانده، نمی توانست نتیجه بخش و در عین حال منطقی باشد.

حتی بعد از این که ایران از گام سوم خود رونمایی کرد، برخی نوک پیکان اتهام را به سمت اعضای اروپایی برجام و همچنین آمریکا نشانه رفتند. لنوید اسلاتسکی، رئیس کمیته روابط خارجی دومای روسیه، گام سوم ایران را در کاهش تعهدات خود پاسخی به تحریم‌های آمریکا و بدقولی‌های اروپا دانست و تاکید کرد: این پاسخی به تحریم های جدید آمریکا علیه ایران و همچنین ناتوانی اتحادیه اروپا در عمل به وعده‌هایش در زمینه راه اندازی مکانیسم مالی و جبران خسارات ناشی از سیاست های آمریکا در به صفر رساندن صادرات نفت ایران بود.

پیش از آن نیز گفت وگوی تلفنی امانوئل مکرون و دونالد ترامپ، روسای جمهوری فرانسه و آمریکا، در ادامه تکاپوی فرانسه برای ممانعت از برداشته شدن گام سوم برجامی تهران قابل توجه بود. گفت وگویی که گویا همانند گذشته نتیجه مورد قبولی در پی نداشته است. تلاش پاریس برای هماهنگی با آمریکا حتی در مسائلی چون ایجاد خط اعتباری ۱۵ میلیاد دلاری با ایران که در آن زمان رسانه ای شده بود، ایران را در برداشتن گام بعدی مصمم تر نمود.اینک نگاه ها به موعد برداشته شدن گام چهار برجامی ایران است، گامی که در صورت تداوم وضعیت و ناامیدی از اجرای وعده های متقابل برداشته خواهد شد.

مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، گام چهارم احتمالی ایران را مشتمل بر تجدیدنظر کلی درهمکاری با آژانس، ارتقاء نسل جدید سانتریفیوژهای نطنز، بازگرداندن راکتور اراک و افزایش مجدد غنی سازی عنوان کرد.

آنچه درباره ورود ایران به گام چهارم در کاهش تعهدات هسته ای مهم به نظر می رسد اینکه در صورت عملیاتی شدن گام چهارم در کاهش تعهدات برجامی و خروج اروپایی ها از توافق هسته‌ای، چه آینده‌ای برای برجام رقم خواهد خورد؟ اگر گام چهارم ایران در کاهش تعهدات برجامی بدون در نظر گرفتن ملاحظات دیپلماتیک، حاوی اقدامات جدی تر و سختگیرانه تری باشد، آیا اروپایی ها را حساس نخواهد کرد و به تبع آن به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه پیش نخواهد رفت؟

طبق گزارش اخیر روزنامه گاردین، اتحادیه اروپا به صورت خصوصی به ایران هشدار داده است که در صورت عملی شدن تهدید تهران در کاهش تعهدات برجامی، این اتحادیه در ماه نوامبر و همزمان با اجرایی شدن گام چهارم در کاهش تعهدات برجامی از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. این در حالی است که آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان تروئیکای قدرت اتحادیه اروپا و اعضای اروپایی حاضر در برجام، پیش از این با انتشار بیانیه ای مشترک، جمهوری اسلامی ایران را عامل حمله به تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان سعودی معرفی کردند و در ادامه خواستار انجام مذاکرات طولانی مدت با تهران در خصوص مسائلی مانند توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای شدند.

پیرو آن بوریس جانسون، نخست وزیر انگلستان حتی در مواضعی خواستار بازنگری در توافق هسته ای شد. به نظر می رسد با توجه به واکنش های مسئولان سیاسی و روندی که ایران در کاهش تعهدات سیاسی در پیش گرفته است و همچنین با درنظر گرفتن عدم مشاهده انعطاف خاصی از طرف کشورهای اروپایی طرف معاهد در این زمینه ، ایران به زودی گام چهارم را در راستای کاهش تعهدات و به تعبیر دقیقتر پایان تعهدات هسته ای خود در برجام بر خواهد داشت. اگر چه اقدامات سه مرحله ای گذشته باعث شده است که به نوعی میزان واکنش ها و تاثیرات متقابل به تدریج مدیریت شده و عکس العمل ها نسبت به آنها با شیبی ملایم انجام پپذیرد و به عبارتی نوعی اقناع پذیری در میان تحلیلگران نسبت به رفتار متقابل ایران به وجود آورده و توجیه رفتار ایران را جنبه منطقی تری دهد، ولی از آنجا که گام چهارم یا به عبارتی گام نهایی، کاهش تعهدات بسیار مهمی را در توافق هسته ای نشانه رفته است می توان پیش بینی پایان برجام و رویارویی جدی تر ایران با کشورهای اروپایی، آژانس بین المللی انرژی اتمی و سازمان ملل در این زمینه را دور از انتظار ندانست. مساله ای که بسیاری از آن به عنوان بازگشت به نقطه اول یاد کرده اند.

در همین حال پایگاه خبری اردوپوینت نوشت که رسانه‌ها گزارش داده‌اند که ژاپن و فرانسه طرحی مشترک برای دادن وامی حدودا به ارزش ۱۸.۴ میلیارد دلار به ایران ارائه داده‌اند و شرط آن پایبندی کامل تهران به برجام است.

طبق گزارش روزنامه ماینیچی، دولت ژاپن تصمیم داشت تا از اقدام فرانسه برای کمک‌رسانی به ایران با ایجاد خط اعتباری ۱۵میلیارد دلار پس از آن که تهران خواستار افزایش ارزش این وام به منظور جبران تاثیر منفی تحریم‌های سخت‌تر شد، حمایت کرده و این مقدار را به ۱۸.۴۲ میلیارد دلار افزایش بدهد.این نشریه گزارش داد که مقامات ژاپنی امیدوارند که از این طریق، نارضایتی به وجود آمده از برنامه توکیو برای اعزام دو کشتی نیروهای دفاعی ژاپن به تنگه هرمز را تلطیف کنند. علاوه بر این، مطابق اظهارات منابع این روزنامه، دولت ژاپن بر این باور است که حمایت مالی می‌تواند موجب آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا درباره مسئله هسته‌ای شود.انتظار می‌رود که سپرده این وام به قیمت نفت بوده و کاربرد مالی آن به خریداری مواد غذایی و دارویی محدود خواهد شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همدلی، تاریخ انتشار: 29 مهر 1398، کدخبر: 67072 ، www.hamdelidaily.ir