شعارسال: می‌گویند روزگاری یک آمریکایی، یک روس و یک ایرانی نزد پیشگوی مرموز جاودانه‌ای رفتند که در غاری بر بلندای کوهی ساکن بود. اول آمریکایی سوال خود را پرسید: «ما چه زمانی قدرت اول جهان می‌شویم؟». پیشگو گفت: «صد سال دیگر»! آمریکایی گریست که در آن زمان من نیستم که این بزرگی را ببینم. روس پرسید: «ما چه زمانی قدرت اول جهان می‌شویم؟». پیشگو جواب داد: «۲۰۰ سال دیگر!»؛ و روس گریست که من تا آن زمان نیستم که ببینم. نوبت به ایرانی رسید؛ پرسید: «ترافیک تهران چه زمانی حل خواهد شد؟». این بار پیشگو که عمر جاودان داشت به گریه افتاد!
این لطیفه که در طول دهه‌های گذشته به اشکال گوناگون میان جامعه ایرانی گوش به گوش گشته، حکایت از این دارد که ماجرای ترافیک تهران چالشی چند ده ساله است. سرعت گرفتن توسعه پایتخت از دهه ۴۰ شمسی به بعد، باعث شد که زیرساخت‌های شهری تهران از جمعیت آن عقب بماند. همزمان افزایش روزافزون تعداد خودروها، آغازگر ظهور پدیده ترافیک شد. نامتقارن بودن این توسعه جغرافیایی و جمعیتی از نظر مراکز مورد مراجعه مردم، نسبت خیابان‌ها با تردد و در تقاطع با یکدیگر، تراکم بالا و نامتناسب جمعیت نسبت به معابر و... از جمله دلایل اصلی حجم ترافیک تهران به شمار می‌رود.
در کنار همه طرح‌های عمرانی، اصلاح معابر و... یکی از سازوکار‌های قدیمی مدیران شهری برای کنترل ترافیک مناطق مرکزی پایتخت، ایجاد منطقه محدودیت تردد خودرو بوده است که به «طرح ترافیک» مشهور شده است. بعدتر دایره دومی به نام طرح زوج و فرد هم در اطراف آن شکل گرفت. بر این اساس، تنها صاحبان مجوز طرح ترافیک یا کسانی که به طور روزانه این مجوز را با سهمیه محدود خریداری می‌کردند، می‌توانستند وارد محدوده طرح ترافیک شوند. در عین حال، هر فرد با توجه به زوج یا فرد بودن پلاک خودرویش می‌توانست به همان نسبت در روز‌های زوج یا فرد هفته در محدوده دوم (زوج و فرد) تردد کند. طبیعتا کسانی که بدون مجوز در این محدوده‌ها تردد می‌کردند، با جریمه مواجه می‌شدند که این جریمه زمانی با حضور نیروی انسانی (پلیس) و در سال‌های اخیر با دوربین‌های کنترل مبادی ورودی و خروجی طرح و به طور هوشمند انجام می‌شود. اصلاح ارائه مجوز‌های سالیانه طرح ترافیک، محاسبه مبلغ ورود به طرح و نیز تغییر محدوده زوج و فرد به محدوده کنترل آلودگی هوا با محدودیت ۲۰ روز در هر فصل تردد برای تمام خودرو‌ها در این محدوده بدون توجه به زوج یا فرد پلاک، محاسبه هزینه ورود به طرح بر اساس تخفیف‌های گوناگون مثل ساکنان طرح، معاینه فنی برتر و... مبتنی بر ساعات تردد، از جمله تغییرات طرح ترافیک در یکی دو سال گذشته بوده است.
حالا در شرایطی که در طول ماه‌های گذشته، تغییرات ترافیکی تهران در روز‌ها و ساعت‌های گوناگون، روالی منطقی داشته، یکی دو هفته‌ای است که شهروندان تهرانی با تعجب از افزایش عجیب و غریب ترافیک تهران در ساعات گوناگون سخن می‌گویند. با آغاز فصل پاییز و به‏ویژه آبان‏ماه، آلودگی هوا در روز‌های اخیر هم مزید بر علت شده تا صدای بسیاری از تهرانی‌ها دربیاید. هرچند پدیده وارونگی هوا، از جمله پدیده‌های جوی معمول نیمه دوم هر سال در تهران است، اما امسال همزمانی با ترافیک جالب توجه تهران باعث شده است که برخی پایتخت‌نشینان این دو پدیده را به هم پیوند بزنند.
تغییر ناگهانی بار ترافیک نسبت به مهرماه و حتی نسبت به ماه‌های گذشته یا ماه مشابه در سال گذشته، در چند روز اخیر سبب شده شهروندان درباره منشا ترافیک سنگین این روز‌ها دچار ابهام شوند. طی روز‌های اخیر تغییرات افزایشی بار ترافیکی برای عموم خودروسواران در شهر تهران کاملا محسوس و ملموس بوده است. به‌طور کلی ترافیک سنگین تهران چه در ساعات اوج صبحگاهی و عصرگاهی و چه در ساعات غیر اوج نیمروز در یک محدوده مشخص متمرکز است. این محدوده از جنوب به محور خیابان انقلاب اسلامی، از شمال به بزرگراه یادگار امام (ره)، از شرق به بزرگراه امام علی (ع) و از غرب به بزرگراه اشرفی اصفهانی منتهی می‌شود. محدوده مذکور پرترددترین معابر بزرگراهی شهر از قبیل بزرگراه‌های شهید همت و بخشی از امتداد شرقی آن، شهید حکیم، شهید چمران، نیایش و بخش‌هایی از بزرگراه شهید نواب صفوی را شامل می‌شود و به همین خاطر در عموم نقشه‌های ترافیکی بخش عمده‌ای از طول این معابر با رنگ‌های قرمز (سنگین) و زرد (نیمه‌سنگین) نمایش داده می‌شود.
پیش‏تر نیز تهران در اوایل آذرماه ۹۵ چنین شرایطی را تجربه کرد. در آن زمان سناریو‌های گوناگونی برای این رویداد متصور شد؛ از افزایش استفاده خودرو شخصی به دلیل سرمای هوا و تداخل سفر‌ها به دلیل تعطیلی‌ها گرفته تا دلایل سیاسی! اما هیچ‏کدام از این موارد به قطعیت تایید نشد. با این حال برخی از این شرایط همچون برودت هوا یا بارش باران و برف در هفته گذشته وجود نداشته‌اند تا ترافیک امسال را به گردن آن‌ها بیندازیم. شاید نکته متفاوت در این میان که بتواند در ترافیک عجیب پایتخت موثر باشد، تغییر سازوکار زوج و فرد به محدودیت تردد فصلی خودرو‌ها باشد. برخی معتقدند که این شیوه باعث شده که اقبال صاحبان خودرو به استفاده از خودرو شخصی در بازه‌های خاص افزایش یابد. در عین حال هزینه در نظر گرفته شده برای خودرو‌هایی که فراتر از سهمیه‌شان در محدوده طرح کنترل آلودگی هوا و ترافیک حاضر می‌شوند را بازدارنده نمی‌دانند. به علاوه، کاهش عوامل کنترل کننده انسانی و نیز کاهش شدت برخورد با خودرو‌های متخلف از دیگر دلایل افزایش تردد خودرو‌ها دانسته می‌شود.
در این میان، رئیس پلیس تهران معتقد است که طرح ترافیک فعلی بر هر دو موضوع آلودگی هوا و ترافیک تهران موثر است. سردار حسین رحیمی رئیس پلیس پایتخت دیروز در حاشیه دیدار مردمی در مرکز ۱۹۷ ناجا در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «باید برای کنترل ترافیک هم‌افزایی را باید بیشتر کنیم. توپ در زمین هم انداختن مشکلی از مشکلات مردم حل نمی‌کند. بخشی از ترافیک تهران به حجم خودرو برمی‌گردد، آنچه مربوط به پلیس است این است که به سرعت در سر صحنه‌های تصادفات حضور پیدا کند، تقریبا جایی نمی‌توان یافت که ترافیک سنگین به دلیل عدم حضور پلیس در صحنه‌های تصادف ایجاد شود». رحیمی افزود: «در آخرین جلسه شورای ترافیک که در تهران برگزار شد، مسائل مطرح شد، درباره رسیدگی به وضعیت ترافیک کمتر تحرک و همدلی می‌بینیم، بیشتر در حد جلسات و بحث‌های بیهوده و تکراری است، دستگاه‌های مربوطه باید در کاش ترافیک و آلودگی اقدام کنند، حرف‌های انتزاعی باید به بحث‌های کارشناسی تبدیل شود، دستگاه‌های مسئول باید پاسخ دهند که چه حرکتی برای کاهش آلودگی هوا کردند». وی گفت: «از مسئولان بپرسیم چه اتفاقی را در این چند ساله رقم زدند تا وضعیت ترافیک بهبود پیدا کند، غیر از آن که منتظر باران و باد هستیم؟». سردار رحیمی با اشاره به شروع طرح ساماندهی موتورسیکلت در تهران تصریح کرد: «از دستگاه‌های ذی‌ربط چه کمکی به پلیس کردند؟ ما به عنوان کسی که باید ترافیک تهران را مدیریت کنیم آمادگی داریم، اما مسئولان ذی‌ربط چه کردند، گفتند محدوده طرح ترافیک را تغییر دهیم، انجام دادیم، می‌گوییم اکنون ترافیک عصرگاهی مشکلاتی برای اعصاب و روان مردم ایجاد کرده است». رئیس پلیس پایتخت تصریح کرد: «یکشنبه‏شب وضعیت ناهنجاری در اطراف نمایشگاه بین‌المللی و اطراف آن دیدم، ترافیک وحشتناکی آنجا بود و خود من در ترافیک ماندم، آثار این ترافیک در کل شهر تهران بود، چند بار به مسئولان نمایشگاه بگوییم که زمان نمایشگاه‌های پرمخاطب را متفاوت برگزار کنید؟». وی گفت: «از مسئولان قضایی درخواست دارم که وارد جریان ترافیک شوند و دستگاه‌های کم‌کار در وضعیت ترافیک را مواخذه کنند». فرمانده انتظامی تهران بزرگ با بیان اینکه موضوع ترافیک پایتخت نیازمند طراحی نقشه و راه جدید است، یادآور شد: «باید به حمل و نقل عمومی توجه شود. آقایان برخی از مکان‌ها را بستند که باید به آن توجه شود. بحث سرویس ادارات و احیای آن باید مورد توجه قرار گیرند». وی با بیان اینکه ترافیک تهران راه برون‌رفت دارد، بیان کرد: «باید سایر ارگان‌ها کف میدان بیایند. تاکسی و اتوبوس در ساعات اوج ترافیک کم است، حدود دو، سه هفته است که ترافیک تهران سنگین شده، پلیس پای کار است، اما تا زمانی بستر‌ها فراهم نشود، وضعیت بهبود پیدا نمی‌کند».
این انتقاد‌ها در حالی مطرح می‌شود که محسن پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران در گفت‌وگویی با ایسنا از طرح ترافیک فعلی و تاثیر آن بر کاهش ترافیک و نیز آلودگی هوا دفاع کرده است.
با این حال همزمان با افزایش آلودگی هوای پایتخت، استانداری تهران اعلام کرد که با تصمیم کمیته اضطرار آلودگی هوای استان تهران، از ۲۰ آبان ماه (دیروز) بلیت وسایل حمل و نقل عمومی به مدت چند روز نیم بها خواهد شد و عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک نیز تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. جلوگیری از تردد شبانه کامیون‌ها و خودرو‌های سنگین، کنترل شدیدتر بر تردد موتور‌ها و خودرو‌های دودزا و محدودیت فعالیت صنایع و معادن از دیگر تصمیم‌های این کمیته برای مقابله با آلودگی هوای این روز‌ها بوده است.
باید دید در شرایطی که برخی اعضای شورای شهر و حتی شهردار تهران درباره بازنگری در طرح‌های ترافیکی تهران چراغ سبز نشان داده‌اند، راهکار‌های کوتاه و بلندمدت آن‌ها برای ترافیک پایتخت چه نتیجه‌ای دارد. با این حال شاید لازم باشد با توجه به ترافیک عجیب روز‌های اخیر، مطالعه جدی در این زمینه هم انجام شود تا با روشن شدن دلایل آن برای مردم و مسئولین، ارزیابی بهتری برای یافتن راهکار کاراتر انجام شده باشد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از روزنامه ابتکار، تاریخ انتشار: ۲۱ آبان 1398 ، کدخبر: _ ، www.ebtekarnews.com