شعارسال: در شرايطي كه دولت هندوستان تاكنون رسما در مورد توقف خريد نفت از ايران اظهارنظري نكرده است اما پالايشگاه‌هاي اين كشور، بي‌سر و صدا، در حال جايگزيني نفت ايران با نفت خام وارداتي از كشورهاي ديگر به ويژه امريكا و عراق هستند. در اين ميان حتي يك پالايشگاه هندي كه 15 درصد از سهام آن متعلق به شركت ملي نفت ايران است به بهانه پيدا نكردن شركت بيمه‌كننده، خريد نفت از ايران را متوقف كرده است.

 

هندوستان با واردات 4 ميليون و 500 هزار بشكه در روزسال پيش سومين واردكننده بزرگ نفت در جهان بعد از چين و امريكا محسوب مي‌شد اما در سال جاري با افزايش توليد نفت خام در امريكا و كاهش واردات اين كشور پيش‌بيني مي‌شود كه هندوستان به دومين واردكننده نفت بزرگ جهان در طول دهه سوم قرن 21 ميلادي تبديل شود. تا سال گذشته ايران سومين تامين‌كننده بزرگ نفت خام هند محسوب مي‌شد اما با لغو معافيت‌هاي تحريمي موقتي كه دولت ايالات متحده امريكا به 8 كشور براي واردات نفت از ايران داده ‌بود اين جايگاه در حال تغيير است، آن هم در شرايطي كه بخشي از پالايشگاه‌هاي نفتي هند اختصاصا براي توليد محصولات پالايشي بر پايه مشخصات نفت ايران طراحي شده‌اند و حتي ساختار بانكي مشخص براي پرداخت هزينه واردات نفت به ايران بدون تكيه بر نظام بانكي مبتني بر دلار سال‌هاست در هندوستان ايجاد شده است اما دهلي‌نو تحت فشار واشنگتن به شكل روزافزوني در واردات نفت خام از ايران كارشكني بيشتري مي‌كند.ايران تا سال 2018 يكي از 3 تامين‌كننده اصلي نفت هندوستان بود و بعد از عراق و عربستان سعودي روزانه دست‌كم 500 هزار بشكه نفت خام به اين كشور صادر مي‌كرد. 6 ماه بعد از اعلام رسمي خروج امريكا از برجام، آبان ماه سال گذشته(نوامبر 2018) موعد اجراي تحريم‌هاي نفتي عليه ايران فرا رسيد. با اعلام تحريم‌هاي جديد امريكا عليه ايران 8 كشور از اجراي اين تحريم‌ها معاف شدند و امريكا مجوزهايي براي واردات محدود نفت توسط تركيه، چين، ژاپن، كره‌جنوبي، تايوان، هندوستان، يونان و ايتاليا تا سقف مشخصي قادر بودند بدون عواقب تنبيهي و تحريم‌هاي ثانويه از سوي ايالات متحده امريكا از ايران نفت خريداري كنند. بر اساس گزارش‌ها، سقف تعيين شده براي واردات نفت هندوستان از ايران 300 هزار بشكه نفت در روز بود اما بر اساس آمار منتشر شده از سوي رسانه‌ها 6 ماهه منتهي به ماه ارديبهشت سال جاري(مه 2019) سقف صادرات ايران به هندوستان از 270 هزار بشكه در روز فراتر نرفت كه تقريبا نصف 6 ماهه منتهي به آبان(نوامبر 2018) بود. اين كاهش خريد باعث شد تا ايران از جايگاه سومين تامين‌كننده نفت هندوستان به جايگاه ششم سقوط كند و به تدريج كشورهايي چون امارات متحده عربي، مكزيك و نيجريه از تهران جلو زدند و با افزايش صادرات نفت خود به بيش از 300 هزار بشكه در روز با قرار گرفتن بعد از عراق و عربستان به اصلي‌ترين تامين‌كنندگان نفت عربستان تبديل شدند. ارديبهشت ماه امسال دولت ايالات متحده امريكا اعلام كرد كه معافيت‌هاي تحريمي براي 8 كشور واردكننده نفت ايران را تمديد نخواهد كرد و هر كشوري را در صورت خريداري نفت از ايران مورد آزار و تحريم قرار خواهد داد.

اجراي تحريم‌هاي امريكا از سوي هند

در پي اين اقدام، پالايشگاه‌هاي هندي عملا واردات رسمي نفت از ايران را متوقف كرده‌اند هر چند هر دو طرف رسما «از تلاش براي از سرگيري مناسبات نفتي» سخن مي‌گويند اما عملا صادرات نفت ايران به هندوستان به صفر رسيده است. اما وزير خارجه هند پيش از اجراي تحريم‌ها گفته‌ بود كه تحريم‌هاي يك‌جانبه را نمي‌پذيرد و فقط به تحريم‌هايي كه از سوي سازمان ملل متحد اعمال شوند، تن مي‌دهد. بعد از لغو اين معافيت‌ها سوشما سوارج، وزير خارجه فقيد هند در گفت‌وگو با محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه كشورمان گفته ‌بود كه پس از انتخابات دولت جديد كشورش در اين مورد تصميم‌گيري مي‌كند. اما بعد از اعلام نتايج انتخابات هندوستان و انتخاب مجدد نارندرا موردي به مقام نخست‌وزيري اين كشور، تصميم جديدي در اين مورد اعلام نشد. وزير خارجه جديد هند در پاسخ سوبرامانيام جايشانكار تاكيد كرده كه روابط كشورش با ايران تحت تاثير كشورهاي ثالث قرار نمي‌گيرد. او مهر ماه امسال بار ديگر تاكيد كرد كه كشورش «در حال مذاكره با امريكا براي از سرگيري واردات رسمي نفت از ايران» است. اين مقام ارشد هندي در واشنگتن تاكيد كرده ‌بود: «من باور ندارم كه ايراني‌ها از ما به دليل عدم خريد نفت نااميد شده‌اند. ما در شرايط بين‌المللي خاصي كار مي‌كنيم، آنها هم در شرايط بين‌المللي خاصي.» آبان ماه، محمدجواد ظريف در جمع تعدادي از خبرنگاران هندي عواقب فشار امريكا را متوجه مردم هند توصيف كرد و گفت:«امريكا، هند را مجبور مي‌كند كه از ايران نفت خام نخرد. هند از توليد كودهاي شيميايي محروم شده و مجبور مي‌شود ،كود شيميايي با قيمت 3 برابر وارد كند، فكر مي‌كنيد چه كسي ضرر مي‌كند؟ كشاورز هندي.»هفته پيش بخشي از يك سخنراني معاون اول رييس‌جمهور اسلامي ايران، اسحاق جهانگيري در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شود كه در آن مي‌گويد:«من هيچ‌وقت فكر نمي‌كردم كه كشور مستقلي مثل هند نيز حاضر به تبعيت از امريكا شود و از ايران نفت خريداري نكند.» هندي‌ها در برابر ادامه كار در توسعه بندر چابهار را نشانه‌اي از حسن نيت خود در مورد مناسبات تجاري با ايران عنوان مي‌كنند و از آمادگي براي از سرگيري واردات نفت در صورت توقف فشارهاي تحريمي امريكا سخن مي‌گويند.

نفت چه كشورهايي جايگزين ايران شد؟

در اين شرايط، رقباي ايران در بازار جهاني نفت به سرعت در حال تلاش براي پر كردن جاي ايران در بازار نفت هندوستان به عنوان بزرگ‌ترين واردكننده نفت جهان بعد از چين هستند. عراق كه بعد از يك دوره طولاني تحريم، جنگ، اشغال و مبارزه با تروريسم در حال بازسازي اقتصاد خود با استفاده از درآمد كلان حاصل از صادرات بي‌سابقه نفت خام است از جمله كشورهايي است كه تلاش مي‌كند با استفاده از فرصت پيش آمده جاي ايران را در بازار نفت هندوستان پر كند. عراق روزانه نزديك به يك چهارم از نفت صادراتي خود را به هندوستان مي‌فرستد. صادرات روزانه نفت خام عراق به هندوستان در طول يك دهه گذشته با رشد بي‌سابقه
5 برابر مواجه شده است و تابستان سال جاري از يك ميليون بشكه در روز فراتر رفت. با اين حال به نظر مي‌رسد، رقم فروش نفت عراق به هندوستان در حال رسيدن به سقف خود است. به نوشته رويترز به ‌رغم تلاش دولت عراق براي افزايش توليد و ناديده گرفتن سقف توليد اوپك، صادرات نفت عراق با رسيدن به نزديك 4 ميليون بشكه در روز، مازاد توليد چنداني براي اين كشور باقي نگذاشته است تا صادرات خود را به هندوستان بيش از رقم كنوني يك ميليون و يك ‌صد هزار بشكه در روز افزايش دهند. امريكايي‌ها در راستاي راضي كردن هندوستان به قطع خريد نفت از ايران در كنار عرضه نفت ارزان به اين كشور، عمليات مهندسي براي تغيير ساختار فني پالايشگاه‌هاي مبتني بر نفت ايراني را هم به اين كشور پيشنهاد داده‌اند.

عراق: تخت‌ گاز

در همين مدت عراق نيز روزانه به ‌طور متوسط يك ميليون بشكه نفت در روز به هندوستان صادر كرده كه دست‌كم 100 هزار بشكه در روز از مدت مشابه سال گذشته بيشتر است. اما عراقي‌ها به سرعت تلاش مي‌كنند تا با ايجاد ظرفيت مازاد، صادرات خود را تقويت كنند. اين در حالي است كه عربستان سعودي به عنوان اصلي‌ترين صادركننده نفت اوپك تلاش مي‌كند با افزايش قيمت فروش نفت خود، قيمت اين كالاي حياتي در بازارهاي جهاني را بالا نگه دارد، عراقي‌ها كه به ‌شدت براي مقابله با نارضايتي‌هاي داخلي به پول نقد نياز دارند به هيچ پيشنهادي براي صادرات نفت نه نمي‌گويند. همزمان با حذف ايران و ونزوئلا از بازار نفت هندوستان همچنين تلاش هند براي كاهش خريد نفت از كشورهاي آفريقايي، بغداد فرصت خوبي براي فروش بيشتر نفت در اين كشور پيدا كرده است. عراقي‌ها مدعي هستند كه به دليل رعايت سقف توليد نفت اوپك، كمتر از ظرفيت 5 ميليون بشكه نفت خام خود در روز توليد مي‌كنند اما آمار غيررسمي توليد اين كشور را بيش از
5 ميليون بشكه اعلام كرده‌اند. وزير نفت عراق هم به تازگي تاييد كرده كه ظرفيت توليد عراق از 5 ميليون بشكه در روز فراتر رفته است اما مدعي شد «ما به سهميه نفت اوپك پايبند هستيم.» سهميه توليد نفت عراق در توافق اوپك حدود 4 ميليون بشكه تعيين شده است. افزايش صادرات نفت عراق به هندوستان در ماه گذشته نشان مي‌دهد كه مقام‌هاي عراقي بدون ذره‌اي توقف در حال پركردن خلأ نفت ايران در بازار هندوستان هستند. همزمان بزرگ‌ترين كمپاني‌هايي كه از افزايش افسارگسيخته توليد نفت عراق منفعت مي‌برند، كمپاني‌هاي امريكايي هستند كه از سال 2003 تاكنون به صورت انحصاري بهره‌برداري از ميادين نفتي جنوب عراق را در اختيار گرفته‌اند.

امريكا: دامپينگ و اقدامات قهري

امريكا در طول دو سال گذشته صادرات نفت خام خود را به هندوستان دست‌كم 8 برابر افزايش داده است. صادرات نفت ايالات متحده به هندوستان بهار سال 2017 تنها 40 هزار بشكه نفت خام در روز بود اما اين رقم در بهار سال 2019 جاري و بعد از لغو معافيت هند از تحريم‌هاي ضد ايراني از رقم 200 هزار بشكه در روز عبور كرد. بر اساس آمار منتشر شده از رقم واردات نفت خام هندوستان در بازه 5 ماهه آوريل تا آگوست 2019 واردات نفت هند از ايالات متحده امريكا نسبت به مدت مشابه سال گذشته تقريبا دو برابر شده است. بر اساس اين آمار در طول اين مدت پالايشگاه‌هاي هندي روزانه 220 هزار بشكه نفت خام از امريكا وارد كرده‌اند در حالي كه سال گذشته در مدت مشابه، واردات نفت هند از امريكا روزانه 130 هزار بشكه بود. اما اين رشد در ماه‌هاي جاري تشديد شده است تا جايي كه در ماه نوامبر، صادرات نفت امريكا به هندوستان به 330 هزار بشكه در روز رسيد، صادراتي كه از صادرات روزانه ايران به هندوستان بيشتر شده است. احسان الحق، پژوهشگر ارشد بازار نفت در موسسه ريفينيتو(Refinitive) به رويترز مي‌گويد:«امريكا براي صادرات نفت خود قيمت‌هاي بسيار رقابتي و كمتر از قيمت نفت پايه برنت درياي شمال و حتي قيمت نفت در بازارهاي عمان و دوبي به مشتريان پيشنهاد مي‌دهد، اين تخفيف‌ها براي بازارهاي جذابي مانند هندوستان حتي ممكن است بسيار هم بيشتر باشد.» تحليلگران دولت امريكا و كمپاني‌هاي نفتي اين كشور را به پيگيري سياست دامپينگ قيمت نفت و ال‌ان‌جي در بازارهاي جهاني متهم مي‌كنند تا با استفاده از اين روش در كنار اقدامات قهري
از جمله تحريم‌هاي غيرقانوني عليه كشورهاي رقيب در بازار نفت و گاز همچون ايران، روسيه و ونزوئلا جايگاه خود را در بازار نفت افزايش دهد. استفاده از اين روش‌هاي غيراخلاقي توسط واشنگتن مي‌تواند اين كشور را از يك كشور وارد‌كننده نفت به يك كشور صادركننده نفت تبديل كرده است. در اين مدت پالايشگاه مانگالور هند كه بزرگ‌ترين خريدار نفت ايران بود، به جمع واردكنندگان نفت امريكا پيوسته است. اين پالايشگاه كه از نفت كم‌گوگرد ايراني براي توليد محصولاتش استفاده مي‌كرد، پاييز امسال با ايجاد تغييراتي در خط توليد خود براي اولين ‌بار يك ميليون بشكه نفت پرگوگرد امريكايي خريداري كرد. اين پالايشگاه دولتي هند براي رسيدن به سقف توليدش نيازمند 300 هزار بشكه نفت خام در روز است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از روزنامه اعتماد ، تاریخ انتشار: 1 دی 1398 ، شماره: 139355، www.etemadnewspaper.ir