شعار سال: هنوز هم دیدن و صحبت درباره "مهاجر" حاتمی کیا لذتبخش و شیرین است، اما مهاجر، همه داشته‌های نیرو‌های مسلح ایران در دوران جنگ تحمیلی نبود. از حدود سال ۱۳۶۲ به گوش فرماندهان سپاه رسید که افرادی در جهاد دانشگاهی اصفهان بنا به علاقه شخصی پهپاد‌هایی برای عکس‌برداری هوایی می‌سازند.

آن سال‌ها هواپیما‌های شناسایی RF ۴ ارتش با محدودیت پروازی مواجه بودند درحالی‌که تهیه عکس هوایی از مناطق جنگی ارزشی حیاتی داشت. چند نفر از این محققان برای تکمیل پروژه‌شان به جبهه‌ها رفتند و نخستین گردان پهپادی ایران شکل گرفت؛ گردان پهپادی رعد سپاه.

در گردان رعد آزمایش‌هایی در مناطق عملیاتی برای رفع نواقص پهپاد‌ها انجام می‌شد. این گردان به‌مرور تشکیلات گسترده‌تری یافت و پایه تشکیل «صنایع هوایی قدس» در سال ۱۳۶۴ شد. پهپاد «تلاش» اولین محصول صنایع هوایی قدس بود که بر اساس طرح‌های محققان جهاد دانشگاهی اصفهان ساخته شد.

پس‌ازآن به دلیل نیاز‌های جنگی کار ساخت پهپاد‌ها با سرعت پیش می‌رفت تا اینکه مهم‌ترین محصول صنایع هوایی قدس به میدان آمد؛ پهپاد مهاجر. پهپادی آشنا برای ایرانی‌ها شاید رؤیا‌های پهپادی ایرانی‌ها از تماشای همان فیلم شکل گرفت و در دهه‌های بعد به بار نشست.

حالا هرچه زمان و فناوری جلو می‌رود، اهمیت و دقت نقشه راهی که فرماندهان و متخصصان کشورمان در زمینه طراحی و ساخت پرنده‌های بدون سرنشین مدرن و متنوع کشیده اند، بهتر مشخص می‌شود. علاوه بر افتضاح ارتش پرپول، اما ترسو و بدون برنامه سعودی در از دست دادن مداوم پرنده‌های بدون سرنشین گران قیمت، تجاوز اخیر بین ارتش ترکیه و تروریست‌های حامی آن به خاک سوریه و درگیری ان‌ها با ارتش این کشور آخرین نمونه از تلاش برای قدرتنمایی پهپادهاست که به نظر می‌رسد این حوادث در حقیقت نشانگر آغاز عصر جدیدی در نبرد‌ها و حملات پهپادی خصوصا در غرب آسیا محسوب می‌شود و در عین حال، کیفیت محصولات ایرانی در این عرصه را بیش از پیش نمایان می‌کند.

اگرچه در میان دشمنان کشورمان در منطقه، رژیم صهیونیستی هم هزینه فراوانی در حوزه پهپادی کرده و آن‌ها به لطف دسترسی به فناوری‌های پیشرفته غربی در ابتدای این رقابت جلوتر از ایران بودند، اما جمهوری اسلامی در دهه گذشته به صورت آرام، اما مقتدرانه در حال توسعه توانایی‌های خود در این بخش بود. تا سال‌ها در منطقه غرب آسیا به نوعی فقط ایران و رژیم صهیونیستی دارای این توانایی به صورت بومی بودند و دیگر کشور‌ها اصولا در حد حتی خرید از منابع خارجی نیز دسترسی به این نوع تجهیزات نداشتند.

حادثه ۱۱ سپتامبر و ورود یانکی‌ها به میدان نبرد پهپادی

‌می‌توان ۱۱ سپتامبر را یک مبداء مهم تاریخی (البته از نوع ساختگی) دانست که بسیاری از امور خصوصا در بخش نظامی به قبل و بعد از آن تقسیم می‌شود. با وقوع ان حادثه و سرازیر شدن نیرو‌های آمریکا و ناتو به افغانستان و سپس عراق دیگر پرنده‌های بدون سرنشین یک جنگ افزار تقریبا سری و خجالتی نبوده و بلکه تبدیل به ستاره شماره یک نمایش آمریکا در منطقه بدل شد.

پهپاد MQ-۱ نزدیک‌تر و MQ-۹ دورتر از دوربین

ایران بعد از حضور پررنگ آمریکا در شرق و غرب خود، لازم دید که ابزار دفاعی کشور را بیشتر از قبل در معرض نمایش قرار دهد. اینجا بود که غرش بالستیک‌های ایرانی و شلیک موشک‌های کروز در خلیج فارس آغاز شده و به ناگهان جهان دریافت که یک قدرت موشکی جدید در منطقه متولد شده است. در جریان همین رونمایی‌ها و رزمایش‌ها بود که پهپاد ابابیل ایرانی به سراغ سپاه ابرهه رفته و با تصاویر برداری از یک ناو هواپیمابر آمریکایی در نزدیکی آب‌های کشورمان این سیگنال را نیز به جهان مخابره کرد که قدرتی پهپادی نیز در این بخش از جهان وارد کارزار شده است.

دهه ۹۰؛ توسعه علنی پهپاد‌های ایران

دهه ۹۰ شمسی که به انتهای آن نزدیک می‌شویم را می‌توانیم دهه‌ای بسیار پر حادثه و دستاورد‌های دفاعی خصوصا در بخش موشکی و پهپادی بنامیم. در حوزه پهپادی از طرفی آغاز فصل شکار و تصرف پهپاد‌های متجاور یانکی و صهیونیست و از طرف دیگر وارد شدن گسترده پرنده‌ای مثل شاهد ۱۲۹ به سازمان رزم نیروی هوافضای سپاه از جمله مواردی بود که واژه پرنده‌های بدون سرنشین و پهپاد را بیش از پیش وارد ادبیات مردم عامه و رسانه‌های کشور و البته کارشناسان خارجی تعقیب کننده مسائل ایران کرد.

نسل جدید پهپاد شاهد ۱۲۹ مجهز به هدایت ماهواره‌ای

در میدان عمل و رزم هم البته کمک‌های ایران به محور مقاومت در قالب هایی، چون برادران ایوب، در چند مورد در لبنان و سرزمین‌های اشغالی متجاوزین صهیونیست را غافلگیر کرده و البته در مکان‌هایی مثل سوریه و عراق نیز پرنده‌های بدون سرنشین ایران مثل سری ابابیل و خانواده شاهد صد‌ها و بلکه هزاران ساعت را مشغول شناسایی، هدایت حملات هوایی و توپخانه‌ای و البته پرتاب مهمات به سمت تروریست‌ها بودند.

آسمان غرب آسیا در این سال‌ها تبدیل به مسابقه‌ای در سطح فرمول یک برای رخ نمایی در مقابل پهپاد‌های ساخت ایران، از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی شد و در این میان موشک‌های ضد هوایی و اخلال گر‌ها نیز وارد کار شده و بازار ساقط کردن پهپاد‌ها نیز گرم بود. اما این روند قرار بود که دچار تغییراتی بزرگ شود. در این میان نام‌هایی مثل گلوبال هاوک، هرمس، آرکیو ۱۷۰ و ریپر و پردیتور در لیست شکار‌های انهدامی و سالم تصرف کردن‌های ایران ثبت شده که در سرعت گرفتن توسعه توان کشور ما در این بخش نقش داشته است.

ایران امروز به لطف بیش از سه دهه تجربه در زمینه طراحی و ساخت پرنده‌های بدون سرنشین و شاید نزدیک به یک دهه تجربه حضور محصولاتش در این بخش در درگیری‌های منطقه‌ای هم از نظر بحث طراحی و ساخت و هم در بحث تجارب عملیاتی از جمله غنی‌ترین کشور‌های جهان به حساب می‌آید.

احتمالا شاهد ۱۴۹ محصول جدید پهپادی ایران است که بنا بر اعلام غیررسمی مشخصاتی شبیه به MQ-۹ آمریکایی دارد. توسعه پهپاد‌های جت نیز در سال‌های اخیر در دستور کار گرفته و مدل‌هایی از آنان نیز در حملات بر علیه داعش از مبداء سرزمینی ایران حضور داشتند. این پهپاد‌های جت بر اساس طرح پرنده بدون سرنشین معروف RQ-۱۷۰ توسعه پیدا کرده اند و به نظر آینده نهایی پهپاد‌های ایرانی به سمت آن طراحی خواهد رفت.

چین؛ بازیگر جدید در رقابت پهپادی منطقه

یکی از نکات جالب در خصوص سیاست‌های فروش تسلیحاتی آمریکا به کشور‌های منطقه خاورمیانه از جمله اعراب این بوده که فروش پهپاد‌های مسلح به آن‌ها فعلا ممنوع است! با آغاز حمله ائتلاف کوچک کشور‌های عربی به رهبری سعودی‌ها به یمن و از طرف دیگر خیزش داعش و حمله آن‌ها به عراق بسیاری از کشور‌های عربی به دنبال پهپاد مسلح رفتند.

اعراب جنوب خلیج فارس بعد از خوردن به در بسته آمریکا برای پهپاد مسلح به سمت چین چرخیدند و حجم زیادی از پهپاد‌های مسلح ساخت این کشور مثل سری CH-۴ را خریداری و در جنگ یمن وارد کارزار کردند. این پهپاد‌ها البته بعد از مدتی با تاکتیک خلاقانه و موثر دفاع هوایی یمن رو به رو شده و در این سال‌های اخیر در کنار برادران بزرگتر آمریکایی خود یکی بعد از دیگری ساقط شده و سوژه عکاسی مبارزان یمنی با لاشه آن‌ها می‌شوند.

پهپاد CH-۴ ارتش عراق

از طرف دیگر عراقی ها، اردنی‌ها و مصری‌ها نیز به جمع مشتریان پهپاد‌های مسلح چینی پیوستند تا بتوانند با کمک آن‌ها در مرز‌های خود با داعش درگیر شوند. در برخی رسانه‌ها گزارش شده عراقی‌ها که بیش از ۱۰ فروند از پهپاد‌های مسلح چینی را دریافت کردند به دلیل مشکلات مختلف تنها ۱ پهپاد کاملا عملیاتی را در اختیار دارند. ترکیه نیز برای سال‌های متمادی در بخش پرنده بدون سرنشین محتاج به اسراییلی‌ها و برخی دیگر از کشور‌های دیگر بود. با سرد شدن روابط بین دو طرف ترک‌ها به سراغ سر هم کردن برخی محصولات در این حوزه رفتند.

سرمایه گذاری بلندپروازانه داخلی و البته کمک‌هایی از خارج خصوصا از انگلستان، ترک‌ها را قادر کرد تا پهپاد‌های شناسایی و رزمی را توسعه دهند. اولین پهپاد شناسایی رزمی ترکیه Bayraktar TB ۲ بود که در سال ۲۰۱۶ اولین مورد اصابت مستقیم را ثبت کرد. این پهپاد در جریان درگیری اخیر و در کنار پرنده‌های بدون سرنشین Anka اصابت‌های موفق و البته سرنگونی‌های متعددی را در خاک سوریه ثبت کرده اند بخصوص انکه یکی از این پهپادها، با امضای اردوغان سرنگون شد که از نظر فنی و تبلیغاتی، یک باخت بزرگ برای آن‌ها محسوب می‌شود.

پهپاد Bayraktar TB ۲

لاشه پهپاد Bayraktar TB ۲ در لیبی

پهپاد وینگ لونگ ساقط شده در لیبی

در لیبی در شمال آفریقا نبردی بین نیرو‌های دولت وفاق تحت حمایت ترکیه و نیرو‌های ارتش ملی لیبی تحت فرمانده ژنرال خلیفه حفتر با حمایت امارات متحده عربی جریان دارد. در این نبرد هم اماراتی‌ها پهپاد‌های ساخت چین را در اختیار متحدان خود قرار داده و ترک‌ها نیز پهپاد‌های Bayraktar TB ۲ را به دولت وفاق تحویل داده اند. هر دو طرف با پهپاد‌های خود خسارت‌هایی را به طرف مقابل وارد کرده و البته فصل شکار بدون سرنشین‌ها در لیبی نیز از هر دو طرف بسیار داغ است.

تبدیل غرب آسیا به اولین میدان واقعی نبرد پهپادی

منطقه غرب آسیا از سال ۲۰۰۱ به این طرف پیوسته صحنه جنگ و نا آرامی‌هایی بوده که عمدتا به دلیل حضور بیگانگان و طمع آن‌ها به اشغالگری در منطقه رخ داده است. در این درگیری‌ها از پرنده‌های بدون سرنشین تا موشک‌های کروز و بالستیک و ابزار متعارف‌تر جنگ مثل توپ و تانک و هواپیما و بالگرد و نیرو‌های ویژه و سلاح‌های سبک نیز استفاده شده است.

اما آنچه نبرد‌های چند سال اخیر منطقه را متفاوت و حساس‌تر از دوران قبل می‌کند تبدیل شدن پهپاد‌ها به سلاح استاندارد در میدان نبرد حتی بین گروه‌های غیر دولتی و شبه نظامی است. این پیش بینی همیشه وجود داشت که دیر یا زود پهپاد‌ها به مانند بسیاری از جنگ افزار‌های دیگر تبدیل به سلاحی استاندارد در میدان نبرد بدل شوند و امروز منطقه غرب آسیا اولین نقطه در جهان است که این مسئله در آن به حقیقت عملیاتی بدل شده است.

امروز در منطقه خاورمیانه، جمهوری اسلامی ایران بالاترین قدرت پهپادی با توان بومی است که حرف‌های بسیار زیادی در این بخش برای مطرح کردن دارد و مقایسه وضعیت ایران با رقیبانی مثل رژیم صهیونیستی و ترکیه که همچنان نیازمند شرق و غرب هستند به خوبی نمایان گر این جایگاه است. البته نکته جالب اینجاست که با وجود حضور پر رنگ چین در بازار پهپاد‌های مسلح کشور‌های عربی، آمریکا هنوز هم حاضر نیست این کلاس از سلاح‌ها را در اختیار سعودی‌ها و امثال آن‌ها قرار دهد.

قطعا در سال ۹۹ و ۱۴۰۰، این رقابت و اهمیت بیش از امسال و سال‌های قبل خواهد بود و طبیعتا حمایت‌های مالی مجلس و دولت در کنار تداوم روحیه و تلاش جهادی متخصصان دفاعی کمک خواهد کرد کشورمان همچنان پیشتاز حوزه پهپادی در رقابت‌های منطقه‌ای و قدرتی موثر در عرصه جهانی باقی بماند.

شعار سال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: 24اسفند1398 ، کدخبر: 7281628: www.yjc.ir