دلار جهانگیری آفت خودکفایی گندم +جدول

دولت درحالی طی سال گذشته قید خرید 3 میلیون تن گندم از کشاورزان داخلی را زد که در ۲ماه پایانی سال 98 نزدیک به 550 هزار تن گندم وارد کرده است؛ به قیمت بازار 2 برابر قیمت داخلی.

شعار سال: بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از بخش‌های اساسی تولید ناخالص داخلی و از اجزای اصلی صادرات غیرنفتی، جایگاه ویژه‌ای را بین بخش‌های مختلف اقتصادی ایران به‌خود اختصاص داده است.

مزیت نسبی طبیعی، تنوع محصولات، عدم نیاز به فناوری پیشرفته، تامین نیاز‌های ضروری، نیاز به سرمایه اندک، زودبازده بودن و ارزآوری از مزایای این بخش است.

رونق تولید در بخش کشاورزی به اشکال مختلف کمی‌وکیفی، تنوع کالایی، بازاری و... علاوه‌بر کمک به توسعه مناطق روستایی کشور، می‌تواند منجر به کاهش فقر و محرومیت شود و همچنین محرکی اساسی در فرآیند رو به جلوی توسعه همه‌جانبه اقتصادی کشور باشد.

در گزارش پیش‌رو براساس آمار‌های گمرک ایران و وزارت جهادکشاورزی کارنامه تجارت خارجی محصولات کشاورزی و بخش غذا در سال گذشته را بررسی کرده‌ایم.

براساس این گزارش:

۱- طی سال گذشته صادرات کشور در مقایسه با سال ۹۷ به‌لحاظ وزنی بیش از دو درصد افزایش و به‌لحاظ ارزش ۹ درصد کاهش نشان می‌دهد. دلیل کاهش ارزش صادرات تعدیل قیمت پایه صادراتی بود.

۲- در سال گذشته واردات این بخش به‌لحاظ وزنی رشد بیش از ۲۰ درصدی و به‌لحاظ ارزش نیز رشد ۱۷.۵ درصدی داشت.

۳- واردات کالا‌های اساسی نسبتش به سال گذشته رشد ۲۱ درصدی در وزن و ۱۱ درصدی در ارزش داشته است. به‌نظر می‌رسد سیاستگذار به جهت اطمینان از تامین همه نیاز‌ها در بازار، اقدام به واردات قابل‌توجه اقلام کشاورزی و غذایی کرده است. این امر با هر نیتی که باشد با بروز شرایط اخیر و شیوع ویروس کرونا قابل تقدیر است.

۴- در کنار موارد مذکور، نکته تاسف‌آور اینکه طی دوماه پایانی سال گذشته حدود ۵۴۹ هزار تن گندم به ارزش ۱۴۷ میلیون دلار در شرایطی وارد کشور شده که در سال گذشته دولت سه‌میلیون تن از گندم مازاد کشاورزان را خریداری نکرده بود.

اگر گندم وارداتی را با ارز بازار حساب کنیم، درهر کیلو قیمت گندم وارداتی حدود ۴/۲ برابر قیمت گندم داخلی است (۱۷۰۰ تومان سال گذشته درمقابل ۴۱۰۰ تومان وارداتی).

تراز تجاری کشاورزی به منفی ۷ میلیارد دلار رسید

براساس داده‌های آماری وزارت جهادکشاورزی، طی ۱۲ ماهه سال گذشته درمجموع ۵.۸ میلیارد دلار انواع کالا‌های کشاورزی از ایران به کشور‌های مختلف صادر شده که این میزان نسبت به صادرات ۶.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال ۹۷، کاهش حدود ۹ درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین میزان واردات بخش غذا و کشاورزی ایران در سال گذشته حدود ۱۲ میلیارد و ۵۸۸ میلیون دلار بوده که نسبت به ۱۰.۷ میلیارد دلار واردات مدت مشابه سال ۹۷، رشدی نزدیک به ۱۷.۵ درصدی داشته است.

بر این اساس در سال گذشته تراز تجاری بخش غذا و کشاورزی منفی ۶.۷ میلیارد دلار بوده که نسبت به تراز تجاری منفی ۴.۳ میلیارد دلاری مدت مشابه سال ۹۷، حدود منفی ۲.۴ میلیارد دلار افزایش را نشان می‌دهد.

۵ پرسفارش صادرات و واردات کشاورزی

براساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ وزنی عبارتند از: هندوانه ۷۴۸ هزار تن، سیب ۷۴۰ هزار تن، گوجه‌فرنگی ۲۵۹ هزار تن، سیب‌زمینی تازه ۴۸۰ هزار تن و پیاز و موسیر ۳۹۵ هزار تن. همچنین پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ ارزشی نیز شامل پسته با پوست ۷۲۴ میلیون دلار، سیب تازه ۳۶۲ میلیون دلار، گوجه‌فرنگی ۲۵۹ میلیون دلار، مغز پسته ۲۴۰ میلیون دلار و هندوانه ۱۷۶ میلیون دلار بوده‌اند.

در بخش واردات نیز پنج قلم عمده وارداتی بخش کشاورزی از لحاظ وزنی شامل ذرت دامی ۸ میلیون و ۹۱۹ هزار تن، جو ۴ میلیون تن، کنجاله سویا ۲.۲ میلیون تن، لوبیای سویا دومیلیون و ۸۵ هزار تن و شکر تصفیه‌نشده ۱.۸ میلیون تن بوده و همچنین پنج قلم عمده وارداتی از لحاظ ارزش نیز شامل ذرت دامی ۲ میلیارد و ۱۷۵ میلیون دلار، برنج یک‌میلیارد و ۶۸۰ میلیون دلار، جو یک‌میلیارد دلار، کنجاله ۹۵۰ میلیون دلار و لوبیای سویا ۹۰۵ میلیون دلار هستند.

تعدیل قیمت‌ها، صادرات ایران را کاهش داد

براساس گزارش وزارت جهادکشاورزی در سال گذشته ۷ میلیون و ۱۰۳ هزار تن انواع کالای کشاورزی و غذا به ارزش ۵.۸ میلیارد دلار به کشور‌های مختلف صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷، از لحاظ وزنی رشد ۲.۳ درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش ۹ درصدی را در پی داشته است. در نگاه اول اینطور به‌نظر می‌رسد که کاهش ارزش صادرات ایران به‌رغم افزایش وزن این اقلام به جهت کاهش ارزآوری و صادرات محصولات با ارزش‌افزوده پایین‌تر و همچنین پایین بودن قیمت‌ها در مقاصد صادراتی باشد، اما طبق اعلام گمرک ایران در سال ۹۸ با افزایش هزینه صادرات ناشی از تحریم و مسائل مربوط به بازگشت ارز‌های صادراتی و بنابر درخواست فعالان بازرگانی، این سازمان قیمت پایه اقلام صادراتی ایران را ۳۰ درصد تعدیل کرده و کاهش ارزش اقلام صادراتی به همین دلیل بوده است.

همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد در سال گذشته ازمجموع ۵.۸ میلیارد دلار صادرات بخش کشاورزی و غذای ایران، ۲ میلیارد و ۷۲۶ میلیون دلار از آن مربوط به صادرات زیربخش باغی (با سهم ۴۷ درصدی از کل صادرات)، ۲ میلیارد و ۹۲ میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش زراعی (با سهم ۳۶ درصدی از کل)، ۷۱۸ میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش دام و طیور (سهم ۱۲ درصدی از کل)، ۲۴۹ میلیون دلار مربوط به شیلات (با سهم ۴.۳ درصدی از کل) و ۳۵ میلیون دلار مابقی (با سهم کمتر از یک‌درصدی از کل صادرات کشاورزی ایران) نیز مربوط به دو زیربخش دامپزشکی و جنگل‌ها و مراتع است. طبق این آمارها، طی سال گذشته صادرات بخش باغی ایران افزایش ۲۰ درصدی، زراعی کاهش ۲۰ درصدی، دام و طیور کاهش ۳۵ درصدی، شیلات کاهش ۲۵ درصدی، دامپزشکی کاهش ۲۷ درصدی و جنگل و مراتع نیز کاهش ۴۶ درصدی را تجربه کرده‌اند.

۳۳ درصد واردات کشاورزی؛ خوراک دام و طیور است

واردات بخش کشاورزی نیز در ۶ زیربخش اصلی شامل واردات دام و طیور، واردات دامپزشکی، واردات شیلات، واردات زراعی، واردات باغی و وارات زیربخش جنگل و مراتع تقسیم‌بندی می‌شود که از مجموع ۱۲.۶ میلیارد دلار واردات این بخش در سال گذشته، ۹.۶ میلیارد دلار یا ۷۶ درصد از کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران مربوط به بخش زراعت است. پس از آن، واردات زیربخش محصولات باغی با ۱.۴ میلیارد دلار و سهمی ۱۱.۳ درصدی در رتبه دوم، واردات زیربخش دام و طیور (شامل حیوانات و دام زنده و فرآوری‌شده) با یک‌میلیارد و ۳۹۷ میلیون دلار و سهم ۱۱ درصدی در رتبه سوم و زیربخش‌های دامپزشکی، شیلات و جنگل و مراتع نیز به ترتیب با ۷۹ میلیون دلار، ۷۲ میلیون دلار و ۵۵ میلیون دلار، درمجموع سهمی ۱.۷ درصدی از کل واردات دارند.

همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد در سال گذشته واردات زیربخش زراعت نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ رشد ۱۹ درصدی، واردات محصولات باغی رشد ۱۰ درصدی، واردات دام و طیور رشد ۱۳ درصدی، واردات زیربخش دامپزشکی رشد ۶ درصدی، واردات زیربخش شیلات رشد ۲۲ درصدی و زیربخش جنگل و مراتع نیز رشد ۱۷.۵ درصدی داشته‌اند.

در بخش واردات، درمجموع با احتساب یک‌میلیارد و ۹ میلیون دلار واردات جو، ۲.۲ میلیارد دلار واردات ذرت و همچنین ۹۵۸ میلیون دلار واردات کنجاله سویا و کلزا، طی سال گذشته ۴.۲ میلیارد دلار صرف واردات خوراک دام و طیور شده که این میزان معادل بیش‌از ۳۳ درصد کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران است. از آنجا که واردات خوراک دام و طیور جزو اقلام استراتژیک نیز هستند، مرور این آمار از این منظر اهمیت دارد که درصورت برنامه‌ریزی درست و طراحی و اجرای الگوی کشت سرزمینی و همچنین ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی، می‌توان بخش قابل‌توجهی از نیاز وارداتی به خوراک دام و طیور ازجمله کل واردات یک‌میلیارد دلاری جو را در داخل کشور تامین کرد. توجه داشته باشیم اختصاص یک‌میلیارد دلار به واردات جو با احتساب نرخ ارز بازار، رقمی بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان را دربرمی‌گیرد. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم کل بودجه تخصیص داده شده دولت برای خرید تضمینی و هزینه‌های جانبی (حمل‌ونقل و...) گندم در سال ۹۹ حدود ۱۵.۷ هزار میلیارد تومان است.

رشد ۱۱ درصدی واردات کالا‌های اساسی

براساس داده‌های آماری گمرک ایران، طی ۱۲ ماهه سال ۹۷ درمجموع ۱۹ هزار و ۵۳۵ تن کالای مهم و اساسی بخش کشاورزی و غذا به ارزش ۹ میلیارد و ۱۱۰ میلیون وارد کشور شده بود که این میزان در ۱۲ ماهه سال ۹۸ به‌لحاظ وزنی با رشد ۲۱ درصدی به ۲۳ هزار و ۶۳۵ تن و به‌لحاظ ارزش نیز با رشد ۱۱ درصدی به ۱۰ میلیارد و ۷۴۹ میلیون دلار رسیده است. اما مقایسه واردات کالا‌های اساسی سال ۹۸ با مدت مشابه سال ۹۷ نیز نشان می‌دهد واردات قند و شکر تصفیه‌نشده با رشد ۵۲۲ درصدی، رکورددار واردات در بین این کالاهاست.

پس از آن، واردات جو با ۶۷ درصد رشد، واردات کره بسته‌بندی، چای و کنجاله (سویا، کلزا و...) با رشد ۴۳ تا ۴۵ درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. واردات حبوبات کاهش ۴۰ درصدی، دانه‌های روغنی کاهش ۱۳ درصدی و گوشت قرمز نیز کاهش ۴ درصدی داشته‌اند. درخصوص کاهش واردات این اقلام باید توجه داشت در بخش واردات گوشت قرمز با کاهش مصرف داخلی و در بخش حبوبات نیز باتکرار خودکفایی سال‌های گذشته، نیاز داخلی کاملا تامین شده و کاهش واردات هرچند اندک، سیاست درستی بوده است.

قصه پرغصه واردات ۵۴۹ هزار تن گندم

همانطور که در جدول قابل مشاهده است، براساس آمار‌های گمرک ایران در دوماه پایانی سال گذشته حدود ۵۴۹ هزار تن گندم به ارزش ۱۴۷ میلیون دلار وارد کشور شده است. این میزان واردات گندم درحالی است که در سال ۹۷ هیچ‌گندمی وارد کشور نشده و در سال ۹۶ نیز این میزان فقط ۷۴ هزار تن بوده است.

اما واردات نیم میلیون تنی گندم طی سال گذشته درحالی صورت می‌گیرد که براساس اظهارات محمدحسن طلعتی، رئیس انجمن غلات ایران با کم‌توجهی دولت به خرید تضمینی «در سال ۹۸ کشاورزان ۲۰ تا ۳۰درصد از گندم تولیدی خود را تحویل دولت نداده‌اند.» همچنین عباس کشاورز، معاون وقت امور زراعی وزارت جهاد کشاورزی نیز با تایید اظهارات طلعتی، در مهر سال ۹۸ گفته بود: «در سال ۹۸ حدود ۱۴میلیون تن گندم در کشور تولید شد، اما شرایط خرید تضمینی باعث شد کشاورزان رغبتی به فروش محصول خود نشان ندهند و سه‌میلیون تن گندم در انبار‌ها باقی بماند.»

با توجه به اینکه این میزان واردات گندم با ارز ۴۲۰۰ تومانی انجام شده، شاید حساب‌وکتاب آن برای برخی مسئولان جهادکشاورزی رقم درشتی را نشان ندهد، اما اگر رقم ریالی ۱۴۷ میلیون دلار واردات گندم را با ارز بازار محاسبه کنیم، با دلار ۱۵ هزار و ۶۰۰ تومانی دو ماه اخیر به رقم دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان خواهیم رسید. برای تصور درشتی رقم مذکور کافی است بدانیم این مقدار واردات گندم، معادل حدود ۱۵ درصد کل بودجه ۷/۱۵ هزار میلیارد تومانی خرید تضمینی گندم و هزینه‌های جانبی آن (حمل‌ونقل و...) در سال ۹۹ است.