شعار سال: براساس این گزارش در سال گذشته میلادی، ایران حدود ۸۶ میلیارد دلار یارانه پنهان انرژی پرداخت کرده است. این رقم ۱۶.۸ میلیارد دلار بیشتر از سال ۲۰۱۸ بوده و ایران را برای سومین سال متوالی در صدر لیست کشور‌هایی با بیشترین یارانه انرژی قرار داده است. چنان‌که در سال گذشته میلادی ۲۴۴‌درصد بیش از درآمد‌های نفتی، صرف پرداخت یارانه بخش انرژی شده است. در واقع ۱۹‌درصد از کل یارانه انرژی در دنیا، در ایران توزیع می‌شود. چین با ۳۰ میلیارد دلار پرداخت یارانه در مقام دوم و عربستان با ۲۹ میلیارد دلار، در مقام سوم پرداخت یارانه پنهان انرژی قرار دارند. این در حالی است که در سال گذشته میلادی، فقط یارانه‌های انرژی سه کشور ایران، سریلانکا و بحرین افزایش داشته است.
این آمار به معنای آن است که یا دولت انرژی را با قیمت بالا وارد می‌کند و با قیمت ارزان در‌اختیار مردم قرار می‌دهد یا اینکه انرژی در داخل کشور تولید شده و با قیمت ارزان به مردم تحویل می‌شود که در مورد دوم، اصطلاحا به آن «یارانه پنهان» می‌گویند. با‌توجه به اینکه ایران واردکننده انرژی نیست، ارقام یاد شده «یارانه پنهان» محسوب می‌شود که اگر در بازار‌های بین‌المللی به فروش برسد ‌۸۶ میلیارد دلار درآمد برای کشور به دنبال دارد.

افزایش ۲۴‌درصدی یارانه انرژی در یک سال
برای بزرگی عدد یارانه پنهان در ایران، کافی است به این موضوع اشاره شود که کل تولید ناخالص داخلی ایران در سال گذشته میلادی حدود ۴۸۰ میلیارد دلار گزارش شده که نشان می‌دهد یارانه‌های انرژی ۱۷‌درصد از کل تولید ناخالص کشور را تشکیل می‌دهند. افزایش معنادار یارانه پنهان، می‌تواند دورنمای وحشت‌آور و البته تاسف‌باری برای کشور ترسیم کند؛ اگر روند یارانه پنهان انرژی به همین صورت ادامه یابد، چه بسا صدر فهرست کشور‌های با یارانه انرژی بالا را سال‌های سال در‌اختیار داشته باشد.
نکته‌ای که در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی وجود دارد، تغییر سهم یارانه انرژی از فرآورده‌های نفتی و گاز در سال ۲۰۱۰ به برق در سال ۲۰۱۹ است. در سال ۲۰۱۰ سهم نفت، گاز و برق از یارانه انرژی پنهان به ترتیب حدود ۳۵، ۲۵ و ۱۰ میلیارد دلار بود که در سال گذشته میلادی به ۱۸، ۱۶ و ۵۲ میلیارد دلار تغییر کرد. هر چند این ترکیب با تشدید تحریم‌های نفتی و سخت‌تر شدن شرایط برای صادرات آن طبیعی است، اما افزایش ۵ برابری یارانه برق می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست وارد کند. پس از ایران، کشور‌های چین و عربستان با پرداخت یارانه پنهان انرژی به اندازه ۳۰ و ۲۹ میلیارد دلار قرار دارند.

یارانه انرژی، کمک به اقشار یا خرج روی دست دولت
افزایش ۲۴‌درصدی یارانه انرژی طی یک سال موجبات افزایش نابرابری میان دهک‌ها و افزایش سهم هزینه‌ای را ایجاد کرده. براساس گزارش سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت در سال گذشته رقمی بالغ بر ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه به بخش‌های مختلف انرژی پرداخت کرده است.
هر چند این رقم طی سال‌های پس از تحریم محاسبه شده و طبعا با افزایش تولید نفت و فرآورده‌های آن، رقم پرداختی نیز بیشتر بوده، اما گویای این موضوع است که یارانه انرژی در کشور به‌خصوص پس از «تثبیت قیمت حامل‌های انرژی در سال ۸۳» روند صعودی به خود داشته و تا زمانی که قیمت‌ها واقعی نشود و تورم نیز روند شتابان خود را در پیش بگیرد، یارانه انرژی بیشتر هم می‌شود. دولت‌ها برای واقعی کردن قیمت‌ها، راه‌های گوناگونی اعم از هدفمندی یارانه‌ها در آذر ۸۹ و افزایش ناگهانی بنزین در سال ۹۸ را امتحان کردند، اما نتیجه هر دو، بی‌اعتمادی بیشتر و کسب نتایج ضعیف بود. هدفمندی یارانه‌ها با این پیش‌زمینه به تصویب رسید که قیمت حامل‌های انرژی پس از چند سال با قیمت‌های جهانی برابر باشد تا هم یارانه پنهان به حداقل ممکن برسد و هم بستر‌های قاچاق در کشور کاهش یابد. نزدیک به یک دهه از هدفمندی یارانه‌های می‌گذرد، اما اهداف خرد و کلان آن محقق نشد و دولت نیز بار‌ها از سنگینی بار یارانه نقدی تکلیفی بر گردنش گله‌مند است. اگرچه برنامه‌ریزی‌ها برای آزاد شدن منابع درآمدی حاصل از هدفمندی یارانه‌ها بود، اما درنهایت بار مالی ۳۴ هزار میلیارد تومانی بر دولت‌ها تکلیف کرد که امید به قطع آن را به دلیل اعتراضات اجتماعی و اهرم‌های فشار سیاسی، از بین برد. اما اقدام دیگر حاکمیت برای کاهش بار مالی یارانه‌های پنهان، در افزایش قیمت بنزین در سال گذشته بود. هر چند قیمت بنزین افزایش یافت، اما دولت برای منابع آزاد شده نیز محل خرج تعیین کرد و قرار بر دادن یارانه معیشتی به ۶۰ میلیون نفر شد. اما نکته دیگری که درخصوص یارانه انرژی باید به آن اشاره کرد، برخورداری دهک‌ها از یارانه‌هاست. براساس گزارش سازمان برنامه و بودجه در سال ۹۸ حدود ۹۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه انرژی به افراد داده شده که سهم دهک اول که اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد هستند، تنها ۱.۲‌درصد و سهم دهک دهم ۲۵‌درصد از کل یارانه پرداختی به بنزین در کشور است. در بخش گاز نیز شاهد همین وضعیت هستیم، به‌گونه‌ای که دهک دهم ۱۵‌درصد و دهک اول ۵‌درصد از کل یارانه گاز را مصرف می‌کنند.

مجلس، قانون‌ها را اصلاح کند
زنگ خطر بار‌ها از جانب آژانس بین‌المللی انرژی برای ایران نواخته شده؛ سه سال صدرنشینی در اعطای یارانه انرژی. اما وضعیت در سال جاری متفاوت‌تر از سال‌های گذشته است، چراکه علاوه بر تشدید تحریم‌های نفتی و حدود ۱۳۰ نفتکش ایرانی، شیوع کرونا و تعطیلی اجباری کسب و کار‌ها به مدت ۲ ماه، بر مناسبات بودجه‌ای اثرات منفی زیادی گذاشت. فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد روز گذشته بر محقق نشدن ۱۴۰ هزار میلیارد از درآمد‌های سال جاری تاکید کرد. در این شرایط حرکت در مسیر کاهش یارانه‌های پنهان انرژی می‌تواند بخشی از بار کسری بودجه را خنثی کند. افت چشمگیر ریال در برابر دلار، دلیل اصلی بالا رفتن یارانه پنهان به انرژی مصرفی در ایران عنوان می‌شود، چون اختلاف قیمتی میان داخل و خارج از کشور ایجاد کرده است. حذف یارانه‌های پنهان در ایران با وجود رکود در کسب و کار‌ها و تورم بالا کار سختی است و نمونه تبعات اجتماعی آن در رویداد‌های آبان سال گذشته به خوبی دیده شد. آیا دولت قادر به عبور از وضعیت بغرنج یارانه‌های انرژی در ایران خواهد بود؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه اعتماد، کد خبر: ۱۴۸۹۲۱، تاریخ انتشار: ۲۱ خرداد ۱۳۹۹، www.etemadnewspaper.ir