شعار سال: کشور‌های زیادی در دنیا خواستار خرمای ایران هستند و بازرگانان فراوانی وجود دارند که هر ساله صادرات خرما و تجارت این محصول را به‌خوبی با کشورهای خریدار خرمای ایران انجام ‌می‌دهند. با وجود این‌که خرما جزو پنج محصول اصلی صادراتی ایران در بخش کشاورزی است، اما کمبود ارتباط با بازارهای هدف، عدم ثبات نرخ ارز و قوانین رایج مملکتی درمورد صادرات، عدم اعطای جوایز صادراتی و پرداخت سرمایه در گردش جهت خرید محصول از باغداران، حمایت ناکافی از بخش خصوصی جهت حضور در نمایشگاه‌های تخصصی خارج از کشور و قوانین دست‌وپاگیر و بوروکراسی‌ اداری همواره صادرات 300 هزار خرمای مازاد بر نیاز داخل را با مشکل روبه‌رو ‌می‌کند. در همین راستا و در رابطه با آخرین وضعیت تولید و صادرات خرما با محسن رشید فرخی، رئیس انجمن خرمای ایران، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه ‌می‌خوانید.‌

 

سالانه چه میزان خرما و در کدام استان­ها تولید می‌شود؟
فرخی: کشور ما با برخورداری از نخلستان­های وسیع در استان­های خوزستان، کرمان، هرمزگان، فارس، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و بوشهر سالانه یک‌میلیون و 200 هزار تن تولید خرما تولید می‌کند که براساس شرایط آب‌وهوایی ممکن است کم یا زیاد شود. ایران دومین تولیدکننده خرما به لحاظ تولید و سطح زیر کشت بعد از مصر است و بعد از ما عربستان در حال بالابردن جایگاه خود در این حوزه است.

چه میزان از خرمای تولیدشده مصرف داخلی دارد و چقدر از آن صادر ‌می‌شود؟
فرخی: حدود 70 تا 75 درصد خرما مصرف داخلی دارد و درنهایت 25 درصد آن صادر ‌می‌شود. هدف ما این است که سفره ایرانی‌ها همواره مزین به خرما باشد؛ چراکه این محصول از نظر ملی و مذهبی و به‌دلیل خواصی که دارد، بسیار مهم است. شاید بسیاری از مردم تصور کنند خرما فقط برای مراسم عزاست، اما سعی کردیم از خرما برای جشن‌ها و شادی‌ها هم استفاده کنیم، به همین دلیل هر سال جشنواره‌های مختلفی مانند جشنواره رنگینک، جشنواره خرما و... برگزار ‌می‌شود؛ همچنین در صنایع تبدیلی نیز این محصول به‌صورت‌های مختلف فرآوری ‌می‌شود؛ ضمن این‌که در ماه رمضان نیز خرما اهمیت ویژه‌ای پیدا ‌می‌کند.

کشت و صنعت خرما چقدر توانسته اشتغال‌زایی کند؟
فرخی: حدود چهارمیلیون نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این حوزه فعالیت ‌می‌کنند. تولیدکنندگان استان‌های جنوبی یکی از مظلوم‌ترین اقشار این حوزه هستند که در گرمای بالای 50 درجه و شرایط اقلیمی‌ سخت کار می‌کنند، به همین منظور لازم است قوانینی برای حمایت از این قشر زحمتکش تدوین شود. بیمه محصولات کشاورزی، بیمه بازنشستگی، بیمه بهداشت و درمان، عدم دخالت در خرید تضمینی و قیمت‌گذاری و عدم ممنوعیت‌های بی‌برنامه ازجمله حمایت‌هایی است که ‌می‌توان از آن‌ها کرد. البته ممکن است در زنجیره تولید تا مصرف‌ گاهی برخی حلقه‌ها دچار مشکل بوده باشند، اما این دلیل بر بد بودن همه نیست. در رابطه با بیمه محصولات کشاورزی هم باید بگویم امسال اولویت برنامه‌های ما بیمه نخلستان‌هاست؛ البته بیمه‌های دیگر را هم در دستور کار داریم، اما بیمه محصولات کشاورزی، به‌دلیل این‌که کشاورز با امنیت خاطر محصول تولید کند، بسیار برای ما مهم بوده است.

در کشور ما چند نوع خرما رشد ‌می‌کند و کدام یک از آن‌ها مشتری بیش‌تری دارد؟
فرخی: در کشور ما بیش از 70 واریته خرما وجود دارد که 11 نوع آن صادر ‌می‌شود که هر کدام از این واریته‌ها مشتری خاص خود را دارد؛ برای مثال خرمای پیارم به‌دلیل خاصیت و قیمتی که دارد، بیش‌تر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس طالب آن هستند و در آفریقا کم‌تر استفاده ‌می‌شود. هرچند ارزآوری آن بالاست، اما به‌دلیل قیمت بالا هر کشوری توان خرید آن را ندارد. خرمای مضافتی هم چه از نظر مصرف داخلی و چه از نظر صادراتی بیش‌ترین مشتری را دارد. ‌می‌توان گفت 50 درصد از خرمای صادراتی از این نوع است و در هر شش استان خرماخیز تولید ‌می‌شود، اما مرکز آن بم و جیرفت است.

بازارهای هدف صادراتی خرما کدام کشورها هستند؟
فرخی: در گذشته بیش‌ترین صادرات خرما به آمریکای شمالی و اروپا بود، اما تحریم­ها باعث شد مقاصد صادراتی خود را تغییر دهیم و اکنون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، چین، استرالیا، هند و... بازارهای هدف ما هستند. هرچند سعی کردیم تا جایی که ‌می‌توانیم آن بازارها را نیز حفظ کنیم تا درصورت برداشته شدن تحریم‌ها صادرات را از سر بگیریم.

همان‌طور که اشاره کردید، تنها 25 درصد از خرمای تولیدشده در کشور صادر می­شود؛ آیا برنامه­ای برای افزایش تولید و صادرات دارید؟
فرخی: خیر، هدف ما افزایش بهره‌وری در همین سطح زیر کشت است. از طرفی با افزایش صادرات میزان عرضه و تقاضا به هم می‌خورد که کم‌شدن خرما در داخل و نامتعادل شدن قیمت را به‌دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر باید به این موضوع توجه داشت که ما در یک منطقه کم‌آب قرار داریم و هر سال منابع آبی ما کم‌تر ‌می‌شود. بارندگی­ها نیز تأثیری در بهبود وضعیت آب‌های زیرزمینی ندارد. به همین دلیل افزایش سطح زیر کشت خشک‌سالی را در پی خواهد داشت. این موضوع را در تولید پسته شاهد بودیم که به‌دلیل قیمت بالای این محصول افراد بسیاری به تولید پسته روی آوردند و باغ‌های پسته چند برابر شد، اما کم‌آبی باعث شد بسیاری از آن‌ها باغ‌های خود را خشک کنند؛ چراکه آبی برای عمل آمدن محصول وجود نداشت. به همین دلیل ما از تولیدکنندگان ‌می‌خواهیم بهره­وری خود را بالا ببرند.

مهم‌ترین راهکارها برای افزایش بهره‌وری در صنعت چیست؟
فرخی: جلوگیری از خام‌فروشی با ایجاد صنایع تبدیلی، سورت، بسته‌بندی و نوآوری مهم‌ترین ابزارهایی است که باعث ایجاد ارزش افزوده و بهره­وری ‌می‌شود؛ البته شاید برخی با این نظر که سطح زیر کشت را افزایش ندهیم مخالف باشند، اما خوشبختانه در این زمینه معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی همکاری خوبی با ما دارد.

با توجه به محدودیت‌های اقلیمی ‌کشت خرما در دنیا، تولید این محصول در کشور برای ما یک مزیت محسوب ‌می‌شود، با این حساب خرما چقدر ‌می‌تواند در اقتصاد بدون نفت نقش­آفرینی کند؟
فرخی: قطعاً ‌می‌تواند تأثیر مهمی ‌داشته باشد. در سال‌های 97-98 ، حدود 300 هزار تن خرما به ارزش 400 میلیون دلار صادرات داشتیم و برنامه‌ای پنج‌ساله تدوین کردیم تا در شرایط تحریم صادرات را به یک‌میلیارد دلار برسانیم، اما برای رسیدن به این هدف به حمایت و کمک مالی دولت نیاز داریم، البته منظور ما کمک مالی نیست، بلکه توقع داریم قوانینی تدوین شود که مانع کار ما نشود و از سوی دیگر دولت قوانین خلق‌الساعه را به اجرا درنیاورد؛ چراکه این موضوع ضربه سنگینی ‌به ما وارد کرده است. در همان سال 97 که صادرات خوبی هم داشتیم، با افزایش قیمت خرما در بازار دولت به یک‌باره صادرات خرما را ممنوع کرد، درصورتی‌که با راهکارهای مختلف و همکاری با وزارت صمت و جهاد کشاورزی ‌می‌توانستیم بازار را سروسامان دهیم؛ برای مثال امسال با خرید از مبدأ و عرضه مستقیم خرما بازار ماه رمضان دچار اختلال نشد. این کار را ‌می‌توانستیم در سال 97 هم انجام دهیم تا به یک‌باره 35 درصد از صادراتمان کاهش پیدا نکند.

دولت چگونه ‌می‌تواند به افزایش صادرات کمک کند؟
فرخی: هر کشوری یک کارنامه اقتصادی دارد که اگر این کارنامه مخدوش شود، مشکلات بسیاری به‌وجود خواهد آمد. مهم‌ترین عامل مخدوش‌شدن صادرات ما نیز وضع قوانین بدون برنامه است. به این ترتیب کشورهای هدف و تجار اعتماد خود را به ما از دست ‌می‌دهند. دولت باید به این نکته توجه کند که ورود به کشورهای هدف آسان، اما ماندگاری در آن و جلب رضایت مشتری کار دشواری است. اگر یک روز قفسه شما در بازار خالی باشد، کشور دیگری جای شما را پر خواهد کرد. همین قوانین بدون فکری که صادرات خرما را منع کرد، باعث شد عربستان جای ما را در بازار برخی کشورها بگیرد. درست است که تحریم‌ها مشکلات بسیاری برای ما به‌وجود آورده، اما خودتحریمی ‌از آن هم بدتر است. در شرایطی که صادرات نفت نداریم و همه تولیدکننده‌ها و صادرکننده‌ها ‌می‌خواهند به دولت برای ارزآوری کمک کنند، دولت هم باید قد‌می ‌بردارد، نه این‌که دست ما را پس بزند.

مهم‌ترین انتظاری که از مسئولان دارید چیست؟
فرخی: اکنون ما وضع اقتصادی دولت را درک می‌کنیم و انتظار حمایت مالی نداریم، اما ‌می‌خواهیم در صدور و لغو برخی قوانین و بخشنامه‌ها با ما مشورت کند. دولت و بخش خصوصی مکمل یکدیگرند و باید متحد شوند و به‌جای این‌که برای هم مشکل‌تراشی کنند، با صحبت و تعامل موانع را برای موفقیت از سر راه بردارند. انجمن خرما با سه وزارتخانه صمت، جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت و درمان تعامل خوبی دارد، اگر مشکلی باشد، با صحبت آن را برطرف ‌می‌کنیم. به اعتقاد من یک صحبت نیم‌ساعته بیش‌تر از یک بخشنامه 10 صفحه‌ای راهگشاست.

به‌نظر شما وضعیت کسب‌وکارها در دوران پساکرونا چگونه خواهد شد؟
فرخی: دوران پساکرونا از لحاظ اقتصادی و روانی بسیار متفاوت خواهد بود. تمام انجمن‌ها و تشکل‌ها باید ذی‌نفعان خود را زیر چتر حمایتی بگیرند. در دوران پساکرونا شیوه صادرات و فروش نیز تفاوت خواهد کرد. ورود کسب وکارهای سنتی به فضای مجازی ازجمله این تفاوت‌هاست. به همین دلیل اکنون بحث فروشگاه‌های مجازی مطرح است که ما هم پیگیر آن هستیم؛ همچنین لازم است کارگروهی از جوانان خوش‌فکر در این زمینه تشکیل شود تا در حوزه عرضه خدمات مجازی فعال‌تر شویم.

با توجه به این‌که امسال از سوی مقام معظم رهبری «جهش تولید» نام گرفته، به‌نظر شما مهم‌ترین راهکار محقق شدن این شعار چیست؟
فرخی: بحث جهش تولید که امسال مطرح شده، به شعار نیاز ندارد و باید عملیاتی شود، اما با وجود این‌که سه ماه از سال گذشته، هنوز صحبت‌هایی که در رابطه با اصلاح قوانین، حمایت بانک‌ها، حمایت دولت و... زده شده، به اجرا درنیامده است. متأسفانه قوانینی که داریم مانع بزرگ تولیدکننده‌هاست؛ به‌ویژه در بانک‌ها، تولیدکننده است که مورد ظلم واقع ‌می‌شود. بانک به‌جای حمایت از تولیدکنندگان هر روز اخطار ‌می‌دهد و سندهای آن‌ها را به اجرا ‌می‌گذرد. وقتی به شهرک‌های صنعتی ‌می‌رویم، می‌بینیم که شادابی و پویایی گذشته را ندارند و هیچ‌کدام از صنایع مادر و بنیادی فعالیت ندارند. اکنون که نفت ما به فروش نمی‌رسد، بهترین شرایط برای جهش تولید است؛ چراکه اگر نفت بود، به فکر تولید و سرمایه‌گذاری در دیگر محصولات نبودیم و اکنون شرایطی مهیا شده تا از تکیه به نفت خارج شویم. بسیاری از کشورها شرایط بدتر از ما را تجربه کرده‌اند، اما توانسته‌اند از این بحران با موفقیت عبور کنند؛ برای مثال کشور تونس ۱۰ تا ۱۲ سال از فعالان حوزه خرما خواست فقط در نمایشگاه‌های مختلف شرکت کنند و ببینند که برای عرضه محصولشان باید چه راهی پیش بگیرند که براساس تجربه‌های به‌دست‌آمده از همین بازدیدها، اکنون تونس که هشتمین تولیدکننده خرماست، در صنایع تبدیلی و صادرات این محصول رتبه نخست دنیا را دارد. در کشور ما هم این اتفاق ‌می‌تواند بیفتد، اما قوانینی وجود دارد که مانع از این کار ‌می‌شود. البته برای رسیدن به موفقیت بخش خصوصی هم باید از خودگذشتگی کند؛ برای مثال اگر یک سال صادرکننده حتی با سود بسیار پایین مجبور باشد کالا را عبور دهد، حتماً این کار را بکند تا هم برای کشور ارزآوری شود و هم تولیدکننده سال آینده انگیزه کار داشته باشد و در قبال آن دولت هم ‌می‌تواند مثلاً برای حضور در نمایشگاه‌ها و.. کار صادرکننده را جبران کند. این‌ها مسائلی است که با سیاست‌گذاری صحیح دولت اجرایی ‌می‌شود.

در پایان چه صحبتی دارید؟
فرخی: مشکل اقتصاد ما زیربنایی است و با گرفتن چند دلال و سلطان نمی‌توان مشکلات را حل کرد. برای رسیدن به نتیجه مطلوب در بخش تولید و صادرات خرما باید بخش خصوصی و دولت در کنار هم قرار بگیرند تا بتوانیم بر مشکلات و موانع موجود غلبه کنیم. هرچند تحریم‌های ظالمانه زیادی علیه کشور تحمیل شده ‌است، اما بسیاری از مشکلات را می‌توانیم با تغییر مدیریت داخلی حل و زمینه رونق اقتصادی را فراهم کنیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 3 تیر 1399، کد خبر: 1160، www.sabzineh.org