شعار سال: این در حالی است که بسیاری از کشور‌ها با اطلاع از ذائقه مصرف کنندگان و عرضه محصولات در بسته‌بندی‌های مرغوب و مشتری­پسند، توانسته­اند بازار‌های جهانی را در اختیار بگیرند. به عقیده کارشناسان، یکی از راه­های برون­رفت از این چالش­ها، ایجاد زنجیره ارزش خرماست که در دنیا الگو‌های مختلفی برای آن وجود دارد، به­طوری­که کشور‌هایی مانند تونس، مصر و مراکش با تشکیل حلقه­ های تولید در زنجیره خرما به موفقیت­ هایی رسیده­ اند. در کشور ما نیز با توجه به این­که خرما از محصولات استراتژیک کشور به ­شمار می­آید، بر ایجاد زنجیره ارزش برای این محصول تأکید بسیاری شده است و به عقیده کارشناسان می­تواند تولید و صادرات را تا دو برابر افزایش دهد. درسال­های اخیر نیز انجمن ملی خرما و فعالان این حوزه تلاش­های بسیاری برای ایجاد زنجیره ارزش خرما کردند، اما مشکلات اقتصادی باعث شده تشکیل این زنجیره نیمه­ تمام بماند.

توسعه خوشه­ های صنعتی خرما
دبیر اجرایی انجمن ملی خرمای ایران با بیان این­که زنجیره تولید خرما تولید، برداشت، درجه­بندی، بسته­بندی و در نهایت بازار فروش را دربر می­گیرد، گفت: یکی از ویژگی­های خرما این است که مانند محصولات دیگر به صورت فله به فروش نمی­رسد، بلکه در بازه زمانی برداشت، سورت و بسته­بندی می‌شود و در بسته­های کوچک به دست مصرف­کننده می‌رسد. به­همین دلیل یکی از فعالیت­هایی که چند سالی است انجمن خرما روی آن تمرکز دارد، توسعه خوشه­های صنعتی خرماست.

مقداد تکلوزاده در گفت­وگو با «سبزینه» افزود: خوشه‎های صنعتی مجموعه‎ای از صنایع و واحد‌های صنعتی است که با هدف تولید یک محصول هنگام رقابت با یکدیگر می‎توانند همکاری خوبی داشته باشند. از این طریق کیفیت محصول افزایش و قیمت نهایی کاهش می‎یابد و محصول تولیدشده نیز رقابتی می‎شود. علاوه­براین، هدف از ایجاد خوشه­های صنعتی خرما ارتقای مهارت نیروی انسانی، توسعه باغداری مدرن، افزایش باروری و کیفیت و گذر از باغداری سنتی، افزایش تولید، بهبود بسته­بندی و بالابردن حاشیه سود، حفظ جایگاه کنونی و احیای بازار‌های داخلی بین­المللی و ایجاد بازار‌های جدید، توسعه صنایع فرآوری و ارتقای سطح دانش است.

وی ادامه داد: با ایجاد خوشه­های صنعتی تحلیلی از از زنجیره ارزش شکل گرفته است. تحلیل زنجیره بهترین راهکار برای یافتن مشکلات و در نهایت ارزش­آفرینی است و می­توان با مقایسه بین واحد‌های صنعتی موفق در استان­ها و کشور‌های مختلف به ایراد‌های خود پی برد و حتی مزیت­های رقابتی خود را به­دست آورد. در حوزه خرما نیز با توجه به تحلیل­هایی که انجام شد، به این نتیجه رسیدیم که چند مشکل اساسی داریم که مهم­ترین آن بالا بودن قیمت تمام­شده نسبت­به کشور‌های دیگر است. دلیل آن نیز پایین‌بودن ضریب نفوذ دانش و مکانیزاسیون است؛ یعنی در کشور ما تولید، بسته­بندی و... عموماً به­روش سنتی انجام می­شود و همین موضوع باعث شده با وجود این­که تولید در هکتار ما نسبت­به کشور‌های دیگر کم نیست، اما محصول کم­تر و با قیمت بالاتر باشد.

تکلوزاده اضافه کرد: لازم است در حلقه اول زنجیره که تولید است، از روش­های مدرن آبیاری، کاشت، مبارزه با آفات، روش­های بیولوژیک، استفاده از دستگاه­های بالابر برای هرس و برداشت و... استفاده کنیم؛ روش­هایی که عمدتاً ساده، اما پیشرفته هستند و هزینه تولید را کاهش می‌دهند.

وی اظهار داشت: حلقه دوم عدم تنوع در سورت، بسته­بندی، کیفیت و درجه­بندی است که کشور ما در این زمینه نتوانسته آن­چنان که باید موفق عمل کند، البته چند واحد صنعتی در این حوزه شروع به فعالیت کرده­اند، اما عمدتاً به­صورت سنتی انجام می­شود. گفتنی‌است از یک میلیون و ۲۴۰ هزار تن خرمای تولیدی حدود ۱۰ درصد به­روش جدید و پیشرفته بسته­بندی می­شود.

دبیر اجرایی انجمن ملی خرمای ایران تصریح کرد: حلقه آخر نیز بازاررسانی و بازارسازی است که که آن­طور که باید نتوانستیم ارتباط خوبی با بازار‌های خارجی داشته باشیم. در بازار‌های داخلی نیز نتوانستیم بازخورد مصرف‌کنندگان را بگیریم تا از نظرات آن­ها مطلع شویم.

وی با بیان این­که ما کشور تونس را به­عنوان بزرگ­ترین صادرکننده خرما در جهان الگوی خود قرار دادیم، گفت: کشور تونس بزرگ­ترین صادرکننده خرما در جهان است که بیش از ۵۰ درصد خرما را به­ روش ارگانیک تولید می­کند و به­ همین دلیل تقاضای بسیاری برای خرمای تونسی در جهان وجود دارد. اگر به فروشگاه­های اروپایی سری بزنید، می­توانید خرمای تونسی را ببینید که به­دلیل بازاریابی مناسب این کشور است.

تکلوزاده ادامه داد: ما نیز طی مقایسه کشور خود با این کشور چند راهکار را در نظر گرفتیم؛ نخست این­که مدیریت باغ­ها از حالت خرده­مالکی خارج شود تا حداقل چند روستا و باغ بتوانند با هم اداره شوند تا هزینه تولید هم کاهش پیدا کند. دوم این­که به­سمت تولید محصولات ارگانیک برویم تا بتوانیم گواهی­نامه ارگانیک را دریافت کنیم. سومین موضوع هم تنوع در بسته­ بندی است که کم­کم به فراخور استراتژی به­وجود می­آید. درحال حاضر ۲۳۰ واحد بسته­بندی در بم، ۱۰۰ واحد بسته­بندی در جیرفت و چند واحد در استان­های دیگر مشغول فعالیت هستند که خرما را در شرایط بهداشتی بسته­بندی می‌کنند و در اختیار مصرف­کننده قرار می­دهند.

لزوم ایجاد صنایع تبدیلی
تکلوزاده با تأکید بر لزوم ایجاد صنایع تبدیلی در حوزه تولید خرما افزود: با وجود این­که بخش اعظم تولید خرما به­صورت تازه­خوری مصرف می­شود، اما در زمینه سورتینگ، بسته­بندی و درجه­بندی ضعف بسیاری داریم. در سال­های گذشته سرانه مصرف ۱۳ کیلو بود، اما اکنون می­بینیم که به هشت­کیلو رسیده است. با وجود این­که خرمای ایرانی کیفیت بالایی دارد، اما نتوانستیم آن­طور که باید آن را به دست مصرف­کننده برسانیم. این روز‌ها سلیقه مصرف­کنندگان عوض شده است؛ به­ویژه جوانان که به تنوع و حتی بسته­بندی محصولات اهمیت می‌دهند؛ بنابراین ضعف در صنایع تبدیلی از جمله حلقه­های مفقوده زنجیره تولید خرماست.

دبیر اجرایی انجمن ملی خرمای ایران ادامه داد: البته منظور از صنایع تبدیلی این نیست که خرما به محصول ثانویه تبدیل شود، چراکه مردم خرما را به­صورت تازه­خوری می­پسندند و در تمام دنیا هم تقاضا برای تازه­خوری است. حتی تونس نیز بر درجه­بندی و برندسازی تمرکز کرده و توانسته است به چنین موفقیتی دست پیدا کند. ما نیز باید روی ثبت برند، افزایش کیفیت، بسته­بندی­های بهداشتی و مشتری­پسند و درجه­بندی مناسب کار کنیم. اگر هم قرار است سراغ محصولات جدید برویم، باید سراغ شیرینی­های سنتی کشور برویم و به­صورت بهداشتی و با تکنولوژی­های جدید و بسته­ بندی متنوع آن‌ها را وارد بازار کنیم.


تصمیمات خلق­ الساعه دولت؛ ضربه ­ای به تولیدکنندگان است
وی با اشاره به لزوم ارائه تسهیلات بانکی و حمایت از کشاورزان و صنایع تولیدی گفت: تولیدکنندگان، صنایع بسته­بندی، تجار و دیگر فعالان این حوزه اگر نقدینگی داشته باشند، برنامه­ریزی بهتری خواهند داشت. این روز‌ها علاوه­بر کمبود نقدینگی با مشکل نوسان نرخ دلار هم مواجه هستیم که هزینه تولید، خرید ملزومات و... را بالا برده است. اگر بانک کشاورزی سرمایه در گردش با بهره مناسب را در اختیار تجار، واحد‌های فرآوری و تولیدکنندگان قرار دهد و از هرکدام از حلقه­های زنجیره حمایت داشته باشد، مشکلات کم­تر خواهد شد.

تکلوزاده ادامه داد: یکی دیگر از معضلات بزرگی که وجود دارد، سیاست­ها و تصمیمات ناگهانی دولت در حوزه تنظیم بازار داخلی بدون نظر کارشناسی است. دولت فقط به فکر تأمین بازار داخلی است و هدفش این است که مصرف­کننده داخلی تأمین شود، درصورتی­که صادرات پروسه­ای یک­روزه نیست که دولت با یک بخشنامه آن را متوقف می­کند.

وی تصریح کرد: بازاریابی و بازارسازی برای کالای غیرنفتی بیش از ۱۰ سال طول می­کشد و اگر نتوانیم مشتری خود را حفظ کنیم، کشور‌های بسیاری هستند که به­سرعت جای ما را در بازار‌های جهانی خواهند گرفت. امسال با صادرات ۲۴۰ هزار تن خرما حدود ۳۵۰ میلیون دلار برای کشور ارزآوری شده است که در شرایط تحریم و جنگ اقتصادی رقم خوبی است، اما اگر تصمیم­های دولت به­همین صورت ادامه داشته باشد، قطعاً سال­های آینده صادرات کم­تری خواهیم داشت.

۱۶ درصد از بازار‌های جهانی خرما را در اختیار داریم
مسئول کمیته تولید انجمن ملی خرما هم با بیان این­که استفاده از روش­های سنتی، عدم توجه به مقوله آموزش و ترویج، کمبود صنایع تبدیلی، نوسانات ارزی و عدم فرهنگ­سازی در نحوه استفاده از خرما از جمله مشکلات زنجیره تولید این محصول است، گفت: خرمای ایرانی کیفیت بسیار بالایی دارد و بعد از پسته از لحاظ استراتژیک بسیار بااهمیت است. ایران با تولید سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن خرما، ۱۶ درصد از بازار‌های جهانی را در اختیار دارد که با توجه به کیفیت و ظرفیت تولید این محصول و این­که رقبای جهانی کمی داریم، اگر بتوان زنجیره تولید را در این محصول به­درستی ایجاد کرد، تولید و صادرات تا دو برابر افزایش پیدا خواهد کرد.

عنایت­الله وکیلی­پور در گفتگو با «سبزینه» افزود: برای این­که بتوانیم ارزش­افزوده بیش­تری داشته باشیم، استفاده از روش­های نوین از زمان کاشت تا برداشت محصولات، بسته­بندی و ایجاد صنایع تبدیلی مرتبط لازم است. سالانه بخشی از خرما بنا به دلایل مختلف تبدیل به ضایعات می­شود که می­توان با ایجاد صنایع تبدلی، مانع از هدررفت شد و آن را تبدیل به کالای دیگری کرد. همچنین استفاده از بسته­بندی شکیل و فرآوری بهداشتی محصولات علاوه­بر افزایش درآمد، باعث اشتغال­زایی هم خواهد شد.

وی ادامه داد: یکی از مسائل مهم در بحث زنجیره ارزش، بازاریابی و بازاررسانی محصول است. برای این­که بازار‌های جهانی را در دست بگیریم، باید محصول خود را در بسته­بندی­های زیبا و مشتری­پسند در نمایشگا­ه­های خارجی عرضه کنیم، اما عدم حمایت دولت از یک­سو و تحریم­های ظالمانه از سوی دیگر باعث شده نتوانیم در نمایشگاه­های بین­المللی حضور داشته باشیم. حتی بعد از صادرات هم با مشکل انتقال ارز روبه­رو هستیم. قوانین ناگهانی و بدون فکر دولت هم که اکثر تولیدکنندگان در بخش­های مختلف را دچار مشکل کرده است؛ برای مثال در ماه رمضان با وجود این­که انبار‌ها مملو از خرماست، دولت به یک­باره برای تنظیم قیمت، صادرات را ممنوع می­کند که این ضربه محکمی به تولیدکننده وارد می­کند. با این کار صادرکننده ما هم مشتری را از دست می­دهد و هم محصول روی دستش می­ماند و کشور مقصد هم به­دلیل بدقولی، تولیدکننده دیگری را جایگزین می­کند.

سود خرما در جیب واسطه­ ها
وکیلی­پور اضافه کرد: برای تنظیم بازار داخلی باید دست واسطه­ ها کوتاه شود، چراکه عامل اصلی افزایش قیمت واسطه‌ها هستند. اگر محصول مستقیم به دست مصرف­کننده برسد، قطعاً مردم با قیمت پایین­تری می­توانند آن را خریداری کنند. دسترسی دلالان به بازار‌های مختلف و همچنین ناتوانی کشاورزان و نخلداران در عرضه محصول به بازارها، این فرصت را برای واسطه‌ها ایجاد کرده که با تبادل محصول بین کشاورز و بازار سود کلانی به جیب بزنند که چند برابر کل دریافتی نخلداران است.

وی با تأکید بر لزوم ریل­گذاری دولت برای ایجاد زنجیره ارزش خرما گفت: جلوگیری از بوروکراسی­ اداری برای صدور مجوز و پروانه صادرات، ارائه تسهیلات کم­بهره، تصویب مصوبه­هایی برای تسهیل صادرات، توجه بیش­تر به مقوله دیپلماسی اقتصادی و حضور رایزن­های اقتصادی در وزارت امورخارجه و توجه به مقوله آموزش و ترویج، که انجمن ملی خرما نیز در این زمینه پیش­قدم شده و از افراد موفق در حوزه تولید، صادرات، فرآوری و... استفاده کرده، از جمله اقداماتی است که دولت می­تواند توسط آن به ایجاد زنجیره ارزش کمک کند.

مسئول کمیته تولید انجمن ملی خرما افزود: یکی دیگر از موضوعاتی که مغفول مانده، فرهنگ­سازی مصرف خرماست. خرما علاوه بر این­که در زمره آجیل و خشکبار و حتی نوعی میوه است، یک غذای کامل و حتی دارو نیز به­حساب می­آید که باید خواص آن با تبلیغات به مردم گفته شود تا مصرف خرما بین مردم جا بیفتد. همچنین افزایش تولید خرما در حفظ محیط­زیست، اشتغال­زایی و ارزآوری بسیار تأثیرگذار است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 11 مرداد 1399، کد خبر: 86918،  www.sabzineh.org