از روستای "تبت" دو کیلومتر که به سمت بستر خشک شده دریاچه ارومیه پیش می رویم، دیگر نمی توان مسیر را با خودرو ادامه داد. جز راهی باریک درست چسبیده به جایی که نامش "دؤشَمه" است و اکنون محلی برای تردد وانت هایی شده که برای برداشت نمک به ساحل دریاچه می روند. "دؤشَمه" اسمی است از مصدر "دؤشمک" به معنی فرش کردن.

هر چند مردم شهر از وجود چنین محلی بی خبر باشند اما اهالی خوب می شناسندش و می گویند چند سالی است که پس از خشک شدن دریاچه نمایان شده است.

یکی از اهالی روستا که سن و سالی ازش گذشته می گوید از پدر بزرگ خود شنیده که سال های دور مردم با پای پیاده به نزدیک ترین جزایر دریاچه رفت و آمد داشتند، اما بعدها با بیشتر شدن لجن و گل و لای تردد سخت شده و راهی از سنگ درست کردند که شبیه جاده های سنگفرش در کویر مرکزی ایران است. راهی که بعدها با بالا آمدن سطح دریاچه در زیر آب پنهان شد.

او می گوید مردم در جزایر سکونت داشتند و گواه آن خانه های متروکه و قبرستان هایی است که آثارش در جزایر باقی مانده.

یکی از دلایلی که موجب کنجاویمان برای پیگیری شنیده ها شد، نقاشی قدیمی متعلق به دهه نخست 1800 میلادی از یک راه خاکی منتهی به جزایر دریاچه است که احتمالا تصویری از "دؤشَمه" باشد. سندی که نشان می دهد دریاچه آن روزها بی آب بود و مردم با پای پیاده به جزایر رفت و آمد داشتند.

جزایر دریاچه ارومیه به دلیل برخورداری از پوشش گیاهی مناسب، نبود حیوانات وحشی و محصور بودن در آب محلی مناسب برای چرای دام ها بودند و حتی بعد ها که سطح دریاچه بالا آمد، دامداران چهارپایان خود را از بنادر توسط کشتی به این جزایر منتقل می کردند.

اما ادعای جالب تر را از زبان پیرمردی شنیدیم که در جزیره اسلامی به کشاورزی می پرداخت. او می گفت "قدیمی ها برایمان ما تعریف می کردند دریاچه در سال های دور پر آب نبود و حتی دام های ارومیه ای ها هر از گاهی برای چرا به اراضی این سوی آب در روستاهای اطراف می آمد که موجب نارضایتی ساکنین می شد."

حال مشخص نیست آیا آب به اندازه ای کم شده بود که از دریاچه عبور می کردند یا این ادعا مربوط به همان گله هایی بود که در جزایر نزدیک به سواحل آذربایجان شرقی نگه داری می شد.

یکی از قدیمی های روستای یووالار نیز می گوید مادربرزرگی داشت که همیشه یک نقطه داخل دریاچه را نشان می داد و می گفت "در دوران کودکی آن جا روی شاخه های درخت گردو تاب بازی می کردیم ولی خیلی ها صحبت هایش را جدی نمی گرفت. با خشک شدن دریاچه اما آثار و بقایای ریشه های درختان تنومندی پدیدار شده است."

صحبت های روستاییان اطراف دریاچه که منبعی برای یک تاریخ شفاهی ارزشمند است به همراه این جاده تازه پدیدار شده که احتمالا قدمت آن به حدود دو قرن می رسد سندی زنده از پیشینه دریاچه ارومیه است که نشان می دهد دریاچه در سال های دور نیز با بحران خشکی و کم آبی مواجه شده بود و رفته رفته طی صد سال گذشته بر حجم آب آن افزوده شده است. می توان این را پاسخ و سندی مناسب برای افرادی دانست که از نجات دریاچه قطع امید کرده اند.

این راه قدیمی، ریشه های درختان تنومند و زمین هایی به شکل کشت زار و باغچه های کوچک داخل بستر دریاچه می تواند تنها گوشه ای از ده ها رمز و رازی باشد که دریاچه ارومیه در دل خود پنهان کرده است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت خبری ندای ارومیه، تاریخ انتشار: چهارشنبه 10 شهریور 1395، کد خبر: 262704، www.nedayeurmia.ir