شعار سال : اگرچه بسیاری بر اساس مطالعات میدانی بر این باورند که زنجیره سنتی تأمین کشاورزی دارای کاستیها و نارساییهای مختلف منتج به ناکارآمدسازی آن است، اما این عبارت بههیچوجه به مفهوم وجود ناکارآمدی در همه حلقههای زنجیره تأمین کشاورزی نیست. بهبیاندیگر، در زنجیره تأمین کشاورزی حلقههایی وجود دارد که دارای کارکردهای قوی و سازمانیافته و بهنوعی ساختارمند است که میتوان از رفتارهای عملیاتی اینگونه حلقهها در نوینسازی و هوشمندسازی زنجیره تأمین کشاورزی در جهت کارآمدسازی آن بهره گرفت. این حلقهها در زنجیره سنتی در طول زمان اصلاحشده و در نهایت به تعادل و رضایت دوجانبه بین خریدار و فروشنده مبتنی بر اصل اعتماد دست یافته است که میتواند با ارزیابی دقیق و مستندسازی قوی این رفتارها، از آن در بهبود رفتارهای عملیاتی سایر حلقهها استفاده کرد.
یکی از این حلقههای دارای کارکرد مطلوب در برخی از محصولات کشاورزی، حلقه ارتباطی بین تولیدکننده و خریدار محصولات کشاورزی و فروشنده نهادههای کشاورزی و تولیدکننده است بهگونهای که هر یک از خریداران دارای شبکهای از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی (تعداد محدود) هستند و از آن فروشندگاه نهادههای کشاورزی تعداد محدودی تولیدکننده و بدون انعقاد قرارداد کشاورزی و صرفاً بر اساس رابطه اعتمادی چندین ساله شکلگرفته بین تولیدکننده و خریدار و فروشنده و تولیدکننده مبتنی بر تضمین نوع و کیفیت محصول و نیز نهاده ها، محصولات کشاورزی آنها با قیمت منصفانه خریداری و نهادههای کشاورزی فروخته میشود و این فرایند با حداقل هزینههای مبادلاتی و بدون چانهزنیهای معمول در بازار و بدون استعلامگیریهای مختلف از دیگر خریداران محصولات کشاورزی و فروشندگان نهادههای کشاورزی، عملیاتی میشود و تولیدکننده با فروش محصولات تولیدی و فروشنده با فروش نهادههای کشاورزی بهسرعت وجه آن را بهطور نقد دریافت میکند.
به نظر میرسد این نوع رابطه تجاری بین تولیدکننده و خریدار و فروشنده و تولیدکننده مبتنی بر سرمایه اجتماعی شکلگرفته و رشد یافته در گذر زمان باید با چارچوبی علمی مورد کنکاش دقیق قرار گیرد و ساختارمند شود تا بتوان از این قاعده با حفظ استانداردهای لازم و انجام تغییرات احتمالی، در حلقههای دیگر زنجیره تأمین کشاورزی استفاده کرد و در شرایط بحرانی نیز از حالت پرداختهای نقدی خارج شود و در صورت امکان به شکل تهاتر بخشی از محصول با نهادهها و خدمات کشاورزی، نهادهها با محصولات کشاورزی و بخشی نیز بهصورت نقدی صورت گیرد. با عملیاتیسازی چنین فرایندهایی در حلقههای مختلف زنجیره تأمین کشاورزی میتوان به افزایش کارایی عملکردی هر یک از آنها و در نهایت کارآمدسازی زنجیره تأمین کشاورزی کمک کرد.
امید اینکه گروههای اقتصادکشاورزی در چارچوب پژوهشهای میدانی به کشف اینگونه روابط و قراردادهای نانوشته کشاورزی بپردازند و با شناسایی سازههای تأثیرگذار بر شکلگیری اینگونه روابط تجاری مبتنی بر سرمایه اجتماعی، به ساختارمندسازی و توسعه اینگونه پیوندها و در نهایت ارتقای کارایی کارکردهای حلقههای مختلف زنجیره تأمین کشاورزی و تأمین عادلانه سود فعالان زنجیره تأمین کشاورزی کمک کنند. اینگونه پژوهشها میتوانند در صحنه میدانی و در مقیاس ملی بهویژه در عملیاتیسازی الگوی کشت مورد استفاده قرار گیرند و اثربخشی مسئولیت اجتماعی گروههای اقتصاد کشاورزی را در عمل نشان دهند.
یادداشت محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد
پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از فضای مجازی