شعار سال: امروزه هوشمندسازی به کلیدواژه‎ای در مدیریت کشاورزی تبدیل شده است به‎گونه‎ای که نقش تعیین‎کننده خود را در حوزه‎های مختلف به نمایش می‎گذارد. به همین دلیل به نظر می‎رسد گذار از کلیدواژه سیاست‎های تجربه‌شده یا برنامه‎های پاسخ‌داده‌شده درگذشته برای مدیریت مسئله‎های اقتصادکشاورزی لازم و ضروری است و باید به‌نوعی این مهم را در دستور کار قرار داد زیرا عدم توجه به موضوع هوشمندسازی در حل مسئله‎های اقتصادکشاورزی مترادف با ایجاد و یا تشدید ریسک‎های فراروی بخش کشاورزی است که در سال‎های اخیر به‌شدت تجربه‌شده است و ناکارآمدی راه‌‎حل‎های سنتی، جزیره‎ای و بدون تحلیل از قوت‎ها و فرصت‎های پیش روی ناشی از به‎کارگیری آن‎ها را نشان داده است. در این چارچوب، بخش مهمی از بودجه صرف مدیریت رفتارهایی در بخش کشاورزی به‌ویژه در حوزه اقتصادکشاورزی می‎شود که نتیجه‎ای جز تزریق ناکارآمدی و اثربخشی تشدیدکننده ریسک‎ها و تبدیل آن‎ها به بحران نداشته است. به‌بیان‌دیگر، مسئله‎های کشاورزی خود را با شرایط جدید انطباق داده و حتی با مسئله‎های دیگر موجود در بخش کشاورزی پیوندهای چندگانه‎ای را برقرار می‎نمایند تا بر بخش کشاورزی هزینه تحمیل نمایند و هوشمندی خود را در عمل به‎ لحاظ اثرگذاری نشان می‎دهند درحالی‌که مدیریت کشاورزی همچنان نگاه سنتی به مسئله‎های کشاورزی دارند و فکر می‎کنند مسئله‌‎های کشاورزی نیز سنتی هستند و با مدیریت‎های تجربی تاریخ گذشته می‎توان آن‎ها را مدیریت کرد.

با این مقدمه سؤال این است که آیا وقت آن نرسیده است تا مدیریت بخش کشاورزی از "سطل زباله"راه‎حل‎ها برای تصمیم‎گیری استفاده ننماید و بیش از این در دام راه‎حل‎های با اثربخشی بسیار پایین و یا تزریق‎کننده ناکارآمدی در حل مسئله‎های کشاورزی گرفتار نشود؟ چه دلیل قابل توجیه اقتصادی- اجتماعی برای استفاده از راه‎حل‎های سنتی، غیرهوشمند و ناکارآمد برای حل مسئله‎های هوشمند اقتصادکشاورزی وجود دارد؟

به نظر نویسنده، در عصر دانایی محوری و استفاده از راه‎حل‎های دانش‎محور وقت آن رسیده است تا از سطل زباله راه‎حل‎های سنتی گذار داشت و مسیر تعالی را در حل مسئله‎های کشاورزی با گذار به راه‎حل‎های هوشمند برای مسئله‎های هوشمند داشت اما به نظر می‎رسد برخی از مدیران به سه دلیل قصد استفاده از ابزارهای هوشمند و در نتیجه راه‎حل‎های هوشمند را برای حل مسئله‎های کشاورزی  ندارند: 

(1) عدم باور به این‌که مسئله‎های کشاورزی هوشمند شده‎اند و با توجه به مجموعه شرایط پویا، رشد فراینده دارند، تغییر شکل، فراوانی و شدت اثر می‎یابند، قدرت ترکیب‎پذیری دارند و اثرات خود را در کل زنجیره نشان می‎دهند، (2) عدم آگاهی از وجود راه‎حل‎های هوشمند برای حل مسئله‎های هوشمند کشاورزی که خود ناشی از تفکر سنتی مبتنی بر تجربه، عدم به‌روزرسانی دانش مدیریت و تصمیم‎گیری و مدیریت ریسک‎های کشاورزی و در نهایت عدم استفاده از مشاوره‎های مدیریتی مدبرانه در چارچوب هوشمندسازی راه‎حل‎ها است و (3) عدم اعتقاد و باور به نوگرایی در راه‎حل‎ها برای حل مسئله‎های کشاورزی هوشمند و مزمن شده کشاورزی که ناشی از اعتماد بیش‌ازحد به تجربه‎های مدیریتی پرهزینه است و منافع مدیریتی فردگرا را در این رویکرد می‎دانند و اعتقاد چندانی به خروج از مدیریت سلسله‎مراتبی ندارند. در هر سه حالت، ریشه این نوع رویکرد به حل مسئله‎های کشاورزی ناشی از پیله‎ای است که مدیران به دور خود و برخی اطرافیان سنتی خویش تنیده‎اند و حاضر نیستند در این پیله شکاف ایجاد کنند، به اطراف خود نگاه دقیق و متفکرانه داشته باشند و اساساً نگاه این گروه از مدیران به مدیریت نگاه مربی‎گری نیست و تلاش نمی‎نمایند از هوش معنوی بهره‎برداری نمایند. به‎بیان‎دیگر، مدیران سنتی باید حداقل به راه‎حل‎های هوشمندانه برای حل مسئله‎های هوشمندکشاورزی اجازه ظهور (حتی غیرعملیاتی) بدهند و بر اساس منافع مدیریتی فردگرایانه منافع این نوع راه‎حل‎ها را مورد ارزیابی قرار دهند تا در صورت عدم تعارض با منافع مدیریتی آن‎ها، در بخش کشاورزی عملیاتی شوند. این راه، راه حداقلی است تا زمانی که مدیران تنها به فکر منافع فردی و پایداری مدیریتی خویش هستند نه منافع بخش کشاورزی، وگرنه اکثر متخصصین می‎دانند و بر این باورند که استفاده از راه‎حل‎های هوشمند داروی درمان مسئله‎های هوشمند تنیده شده بر بخش کشاورزی هستند و می‎توان با این نوع رویکرد، منافع بسیاری را در بخش کشاورزی تزریق کرد و مقدمات تحول کشاورزی را رقم زد. در این چارچوب پیشنهاد می‎شود شورایی متشکل از خبرگان و نخبگان از درون و بیرون بخش کشاورزی متشکل از اعضای هیئت‌علمی دانشکده‎های کشاورزی، مراکز تحقیقات کشاورزی، نخبگان جوان کشاورزی، نهادهای خصوصی کشاورزی و حتی کشاورزان دارای ایده‎های راهگشا تشکیل شود تا بتوان با ارجاع مسئله‎های کشاورزی به این شورا، راه‎حل‎های جامع و هوشمند عملیاتی برای حل مسئله‎های کشاورزی را دریافت کرد تا از خسارت‎های موجود در بخش کشاورزی ناشی از عدم مدیریت این مسئله‎ها جلوگیری شود.

امید این‎که این پیشنهاد با فوریت در دستور کار نهاد عالی کشاورزی قرار گیرد تا بتوان ریسک‎های فراوان موجود در بخش کشاورزی را مدیریت کرد. عملیاتی‎سازی این پیشنهاد خود نیازمند هوشمندی مدیریتی است که اهمیت پیشنهاد و مزایای فراوان ناشی از این پیشنهاد را از زوایای مختلف مورد مداقه و بررسی قرار دهد تا در صورت مثبت بودن آن، از آن برای تولید منافع در بخش کشاورزی استفاده نماید.

محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد

اختصاصی پایگاه تحلیلی- خبری شعار سال