شعار سال: سیاست غلط تخصیص ارز ترجیحی برای واردات نهاده‎ها و محصولات کشاورزی از سال ۹۷ زیان‎هایی فراوانی به دنبال داشته است. تأمین حجم عظیمی از دانه ذرت و کنجاله سویا برای تولید گوشت مرغ و گوشت قرمز، کودهای فسفاته و پتاسه برای محصولات زراعی و باغی و همچنین واکسن، دارو و مکمل‌های ‌دام و طیور، محدودیت منابع ارزی، فشار تحریم‌ها، مسائل مربوط به شیوع ویروس کرونا، محدودیت منابع بودجه دولت و ...‌ همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا آزادسازی نرخ ارز و عدم سرکوب قیمت دریافتی تولیدکننده و به دنبال آن حمایت هدفمند از مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی و غذایی بهترین تصمیم در حال حاضر باشد اما چند سؤال اساسی قبل از این تصمیم باید پاسخ داده شود:

۱- حمایت هدفمند از مصرف‎کننده چگونه صورت پذیرد؟

۲- با چه سازوکاری می‌توان مطمئن شد نهاده‌ها به کشور وارد و با قیمت مناسب و مصوب به دست تولیدکننده می‎رسد و به دلیل افزایش قیمت مصرف‌کننده، پایداری تولید به خطر نمی‌افتد؟

۳- نقش دولت در نظارت بر بازار نهاده و محصول و جلوگیری از انحصار و تضمین حمایت مؤثر چیست؟

به نظر می‎رسد در این ساختار معادل ریالی ارز 4200 تومانی حمایت از نهاده‎ها در چارچوب یک قرارداد قانونی در ازای عرضه کالای موردتوافق به میزان مشخص و با قیمت تعیین‌شده، به تولیدکننده پرداخت شود. به عنوان مثال، در ارتباط با دام وطیور، مرجع تحویل‎گیری کالا شرکت پشتیبانی امور دام یا به نمایندگی آن کشتارگاه به ازای دریافت مرغ و یا گوشت قرمز، حمایت یارانه‎ای مصوب به شکل خودکار و هوشمند و بلافاصله پس از تأئید پشتیبانی امور دام و یا نماینده آن (کشتارگاه) به حساب تولیدکننده واریز شود. حُسن این روش آن است که میزان یارانه به‌طور مستقیم در اختیار تولیدکننده قرار می‎گیرد و این تولیدکننده با استفاده از سازوکارهای مختلف مانند واردات نهاده‎ها، برنامه‎ریزی برای خرید نهاده‎های داخلی در سطح موجود، برنامه‎ریزی برای تولید خودکفای نهاده‎ها، انعقاد قرارداد با تولیدکنندگان داخلی برای تولید نهاده‎های موردنیاز (تبدیل فرصت خارجی به داخلی)، افزایش کارایی تولید برای جلوگیری از حذف، توسعه مبتنی بر توان مالی و تقاضای بازار، بازارسازی برای تولید کالاهای خود، استفاده از نهاده‌‎های ارزان‎تر جایگزین نهاده‎های وارداتی، استفاده از نهاده‎های وارداتی، کاهش تولید با توجه به تقاضای داخل، برنامه‎ریزی برای صادرات کالا مازاد برای کسب منابع ارزی، صادرات بخشی از کالا برای حداکثرسازی درآمد، ایجاد اتحادیه‎های قدرتمند صادرات کالا واردات نهاده‎ها، خرید نهاده‎ها از نزدیک‎ترین و ارزان‎ترین منبع، تولید بخشی از کالا با توجه به ترجیحات مصرف‎کننده داخلی و خارجی (ارگانیک و سالم) برای دریافت قیمت بالاتر در راستای حداکثرسازی تولید در کنار تولید سنتی و حتی گرایش به سرمایه‎گذاری و تولید مشترک در جغرافیای ایران با طرف خارجی، تولید کالای خود را مدیریت خواهد کرد. البته در این شرایط ممکن است برخی از واحدهای کوچک‌مقیاس از فرایند تولید حذف ‎شوند مگر این‌که توسعه ظرفیت داشته باشند. به‌بیان‌دیگر، تنها واحدهایی به تولید ادامه می‎دهند که تولید کالا برای آن‎ها، توجیه اقتصادی داشته باشد. دولت در این نظام می‎تواند به ازای صادرات هر تن مرغ به خارج از کشور مانند گذشته تشویقی را داشته باشد تحت عنوان یارانه صادراتی و یا به ازای تولید مرغ با کیفیت‎ بهتر برابر درجه‎بندی اعلام شده تشویقی را به تولیدکنندگان پرداخت کند.

 

در ارتباط با سؤال‌های 2 و 3 نیز راه‎اندازی مرکز کنترل هوشمند زنجیره تأمین کشاورزی و مدیریت درست بر آن، مشکلات بیان‌شده را حل خواهد کرد. در این ساختار واردات نهاده‎ها در مرکز ثبت و مسیر حرکت و توزیع یا عرضه آن به تولیدکنندگان قابل ثبت و ردیابی است به‎گونه‎ای که گمرک ورود را ثبت و پس‌ازآن انتقال با وسایل نقلیه نیز ثبت و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مشخص می‎شود که به کدام استان‎ها در حال حرکت است و پس از انتقال به استان موردنظر نیز مجدداً ثبت می‎شود و درنهایت تولیدکننده باید دریافت نهاده‎ها را ثبت کند تا بتواند معادل ریالی ارز 4200 تومانی را دریافت کند. درواقع به‌جای پرداخت معادل ریالی ارز 4200 تومانی (یارانه) به وارد‎کننده پرداخت آن به تولیدکننده صورت می‎گیرد. این فرایند به‌نوعی تأیید دریافت نهاده‎ها از واردکنندگان محسوب می‎شود و درصورتی‌که تولیدکننده خود واردات نهاده‎ها را انجام دهد، باز همان داستان را خواهد داشت. در همین ساختار چرخه تحویل کالا به کانال‎های داخلی طبق قرارداد منعقده به شرکت پشتیبانی امور دام یا کشتارگاه و درنهایت خرده‎فروشی‎ها و در صورت صادرات کالا با ثبت در گمرک پرداخت‎های تشویقی طبق روال گذشته صورت می‎گیرد؛ بنابراین نظارت کامل خواهد بود. این اطلاعات به‌طور یکپارچه و پیوسته به مرکز کنترل انتقال داده و تحلیل می‎شود.

امید این‎که وزارت جهادکشاورزی هوشمندسازی و هدفمندسازی در پرداخت یارانه‎ای نهاده‎های دام و طیور و نظام‎های تشویقی تولید را در دستور کار قرار دهد تا فرایند تولید دچار خدشه نشود و مصرف‎کنندگان و به‌تبع آن تولیدکنندگان از رفتارهای مدیریتی و نظام تصمیم‎گیری دارای نوسان بیش از این متضرر نشوند و جریان تولید بر مدار هوشمند و هدفمندی تصمیم‎ها شکل گیرد که به پایداری تولید منجر شود.

محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد

 

اختصاصی پایگاه تحلیلی -خبری شعار سال