شعار سال: ایران به عنوان بیست و پنجمین اتقصاد بزرگ دنیا و از لحاظ برابری قدرت خرید، هجدهمین کشور در جهان به شمار می‌رود که در صد ساله گذشته بخش عمده‌ای از آن به دلیل صادرات نفت بوده است، امری که اگرچه دربخش‌هایی به توسعه اقتصادی کمک کرده است، اما در بخش‌های زیادی همانند افیونی این اقتصاد را آلوده خود کرده و ضربه‌های مهلکی به آن زده است.

آرزوی جدایی اقتصاد ایران از نفت از سال ۱۳۳۲ و ظهور اولین دولت مصدق به عنوان دولتی غیر وابسته به آمریکا و انگلیس به وجود آمد و تلاش‌هایی برای آن صورت گرفت که با غفلت‌های مصدق و فاصله دولت او از قشر جامعه و سرانجام کودتای ۲۸ مرداد، این امید بر باد رفت.

اولین قدم‌ها برای خودکفایی

با پیروزی انقلاب اسلامی اولین قدم‌ها برای استقلال اقتصاد برداشته شد و با خروج شرکت‌های خارجی بسیاری از صنایع به سمت بومی شدن حرکت کردند، اما وابستی کامل اقتصاد به خارج و خروج سرمایه گذاران و واسطه‌های غربی کار را برای یک اقتصاد مستقل بسیار دشوار کرد، به این دلیل و نیز به وجود آمدن جنگ تحمیلی اقتصاد ایران به سمت دولتی شدن حرکت کرد که در بسیاری از موارد حتی رنگ و بوی اقتصاد شرقی و کمونیستی هم به خود گرفت، اما با پایان جنگ و تغییر رویه مدیران اجرایی کشور که از صندوق‌های رای مشخص شد، اقتصاد ایران هم دچار تغییر رویه حرکت کرد و به نوعی در نقطه مقبال حرکت‌های یک دهه قبل خود قرار گرفت و تا امروز هم آنچه در اقتصاد ایران وجود داشته و البته موجب ضربه خوردن از سمت تحریم‌ها شده وجود همین پیشینه و نگاه لیبرال بوده است.

با شدت گرفتن تحریم‌ها در اواخر دهه ۸۰ شمسی بسیاری از نگاه‌ها از اقتصاد متکی به خارج و مونتاژگر برگشت و بسیاری از محصولاتی که پیش از این از خارج از کشور وارد و به دست تکنسین‌ها مونتاژ می‌شد، به دست همین تکنسین‌ها تولید شد؛ این روند اگر چه با تغییر دولت متوقف شد، اما با اوج گیری مجدد تحریم‌ها و مشخص شدن ماحصل بی حاصل برجام بار یگر در کشور اوج گرفت و امروز علی رغم اجرای بی سابقه‌ترین تحریم‌ها علیه ایران، مردم در تامین مایحتاج خود از بازار داخل اگرچه با اکراه ناشی از عدم آشنایی با برند‌ها دچار مشکل نشدند؛ این بدین معنی است که تداوم این حرکت در سال‌های آینده اقتصاد ایران را به سمت حدی از خودکفایی می‌برد که همانند عرصه‌هایی مانند نظامی و علوم دانشگاهی تحریم‌ها و سنگ اندازی‌های خارجی مانعی برسر آن نباشد، اما با این وجود هنوز عده‌ای در کشور از تاثیر ۱۰۰ درصدی تحریم‌ها بر اقتصاد می‌گویند.با این وجود نائب رئیس مجلس شورای اسلامی نظر متفاوتی دارد.

با ایجاد اراده قوی در بین دولتمردان بدون توجه به انتخابات آمریکا می‌توانیم اقتصاد پویایی داشته باشیم

حسینعلی حاجی دلیگانی در این رابطه با اشاره به تاثیر گذار نبودن تحریم‌ها تصریح کرد:، چون حجم مبادلات ما خیلی زیاد نیست، تحریم شدن ایران توسط آمریکا تاثیر اقتصادی روی اقتصاد آن‌ها ندارد.

وی با بیان اینکه آمریکا اکنون در تلاش است تا جنگ اقتصادی مانند هشت سال دفاع مقدس به ما تحمیل کند، تصریح کرد: ما در جنگ اقتصادی بی سلاح نیستیم و ظرفیت‌ها و منابع خوبی در کشور داریم که باید از آن‌ها با اراده قوی و محکم استفاده شود.

نمانیده مرد شاهین شهر در مجلس شورای اسلامی خاطر نشان کرد: اگر در دولت مردان اراده قوی به وجود بیاید و منتظر انتخاب رئیس جمهور آمریکا نباشد، طبیعتا ما می‌توانیم یک اقتصاد پویایی در کشور خودمان داشته باشیم.

وی در پایان گفت: بایدن و ترامپ در خصوص برخورد با ایران، یک نقطه مشترک دارند و تفاوتی در رفتارشان با ایران به وجود نمی‌آید و باید مدنظر داشت که برای ایران تفاوتی ندارد که بایدن رئیس جمهور بشود یا ترامپ؛ سیاست‌های اصیل و ثابت شده ایران هیچ تغییری نخواهد کرد. نگاهی که باید به خارج داشته باشیم.

اما آیا بازار داخلی تنها بازاری است که تولیدکنندگان داخلی می‌توانند در آن عرض اندام کنند؟ پاسخ مسلما منفی است؛ اگر نگاهی به تحولات منطقه در سال‌های اخیر بیندازید، پس از جنگ تحمیلی ایران از معدود کشور‌های حاضر در منطقه بوده است که روی ناآرامی به خود ندیده است و به جزیره امن منطقه جنگی خاورمیانه تبدیل شده است؛ از طرف دیگر در کنار موقعیت جغرافیایی و دسترسی‌ها به آب‌های آزاد و احاطه بر روی نقاط استراتژیک همانند تنگه هرمز، به دلیل کنش گری صحیح در سطح منطقه جمهوری اسلامی را به لنگرگاه با ثباتی در جنوب غربی آسیا بدل کرده است که کنترل قلب خاورمیانه است و هر آنچه در این منطقه اتفاق می‌افتد اگر با همراهی ایران نباشد محکوم به شکست است.

روحیه ضدامپریالیستی عامل کمک به اقتصاد ایران

از طرفی روحیه چدامپریالیستی و آمریکایی ایران آن را به عنوان شریکی حائز اهمیت برای کشور‌های رقیب آمریکا و دشمن آمریکا بدل کرده است که دامنه نفوذ ایران را از آمریکای جنوبی تا شرق آسیا گسترش می‌دهد.

ایجاد این دامنه نفوذ در طول ۴۰ سال مدیریت امامین انقلاب ایجاد شده است و آینده‌ای پیش روی کشور قرار می‌دهد که به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان حرکت به سمت نفوذ و سیطره اقتصادی بر خاورمیانه به عنوان قلب انرژی جهان است.

خاورمیانه به عنوان قلب انرژی جهان یکی از مطرف زده‌ترین نقاط در دنیا به شمار می‌رود که با وجود جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر بازار شیرینی برای هر نوع صادرات به شمار می‌رود، با این وجود بخش کمی از صادرات این منطقه به ایران اختصاص دارد.

استفاده از تنها ۲۰ درصد ظرفیتمان در خاورمیانه

حمید زادبوم، ۱۶ مرداد ماه امسال در نشست بررسی موانع و مسائل توسعه مبادلات تجاری استان کرمانشاه با بیان این که هم اکنون میزان صادرات ما به ۱۵ کشور همسایه حدود ۲۵ میلیارد دلار است افزود: ما می‌توانیم تا حدود صد میلیارد دلار در اقلامی که کشور‌های همسایه واردات دارند و ما در آن کالا‌ها سابقه صادراتی داریم میزان صادرات را افزایش دهیم.

وی با بیان این که پاکستان، پرظرفیت‌ترین کشور هدف صادراتی ما می‌تواند باشد گفت: هم اکنون صادرات رسمی ما به این کشور یک و دو دهم میلیارد دلار تا یک و نیم میلیارد دلار است در حالی که ظرفیت صادراتی ما به پاکستان حدود ۱۶ میلیارد دلار و این در حالی است که بسیاری از صادرکنندگان ما به سمت بازار‌های این کشور نمی‌روند.

رئیس سازمان توسعه تجارت گفت: بعد از پاکستان کشور‌های ترکیه، عراق، افغانستان، روسیه و دیگر کشور‌های همسایه از ظرفیت‌های بالایی برای صادرات کالای ایرانی به این کشور‌ها برخوردارند از این رو ما بر بازار این کشور‌ها تمرکز کردیم تا توسعه تجارت با این کشور‌ها از راه رسمی باشد.

رییس سازمان توسعه تجارت گفت: باید صادرات به کشور‌های همسایه را به سالانه ۱۲۵ میلیارد دلار افزایش دهیم.

اما چرایی این استفاده تنها ۲۰ درصدی از بازار‌های هدف در منطقه چیست؟

حامد مجلسی در این رابطه اظهار کرد: اینکه ما نتوانسته ایم آنگونه که لازم است با کشور‌های همسایه روابط تجاری برقرار کنیم، دلایل مختلفی را دارد؛ یکی از این دلایل ضعف وزارت خارجه است که منفعلانه عمل می‌کند، چرا که بهتر از این امکان روابط با کشور‌های همسایه وجود دارد.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه پتانسیل صادرات و واردات با کشور‌های همسایه بسیار بالاست، تصریح کرد: یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار در این امر قوانین دست و پاگیر در وزارت صمت و بانک مرکزی است و همچنین ناهماهنگی‌ها باعث ماندن کالا برای مدت طولانی در گمرک می‌شود؛ خصوصاً از زمانی که وزارت بازرگانی با صمت ادغام شد و کارهایی، چون صادرات و واردات در حوزه کشاورزی را به وزارت صمت سپردند که این امر تخصصی نبود.

وی افزود: ما در حال حاضر تحریم هستیم و می‌طلبد مسئولان با جسارت بیشتری عمل کنند در حالی که می‌بینیم برخی از مسئولان منفعلانه عمل می‌کنند.

مجلسی با اشاره به مشکل نقل و انتقالی که برای پول برای کشور وجود دارد، بیان کرد: اگر دولت بتواند بازارچه‌های مرزی را فعال کند و قوانین دست و پا گیر را حذف کند می‌تواند در افزایش تجارت با کشور‌های همسایه موثر باشد.

خاورمیانه سکویی برای پرش اقتصاد ایران

از طرف دیگر همین خاورمیانه سکوی پرشی برای ایران به شمار می‌رود تا به بازار جهانی وارد شود و از سد تحریم‌ها از طریق ظرفیت کشور‌های همسایه استفاده کنیم.

مهرداد سعادت دهقان، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه در همین رابطه در نشست بررسی فرصت‌های توسعه تعاملات و ارتباطات اصفهان و ترکیه گفت: با توجه به موقعیت استراتژیک ترکیه، تقریبا راه دیگری برای ارتباط با دنیا غیر از ترکیه وجود ندارد؛ ولی سهم ایران در میزان صادرات و واردات این کشور بسیار ناچیز و کمتر از سهم بالقوه ایران در این خصوص است.

وی افزود: در اوضاع بحرانی ناشی از گسترش ویروس کرونا در جهان، فشار و درخواست بخش خصوصی موجب باز شدن راه‌های ارتباطی بین ایران و ترکیه شد و هم اکنون محدودیتی به منظور ترانزیت کالا‌های ایرانی از طریق خاک ترکیه وجود ندارد و حمل یکسره زمینی و ریلی به روال عادی بازگشته است.

سعادت دهقان در پاسخ به سؤالی در مورد حمل خرده بار نیز گفت: در حال حاضر اجازه بارگیری کالا‌های متعدد وجود ندارد که این امر با توجه به بخشنامه گمرکات ایران و برگرفته از قوانین بین المللی در زمینه گمرک است.

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه در پایان سخنان خود گفت: صرف نظر از طرف معامله، باید بازرگانان ایرانی، اخلاق تجاری را سرلوحه کار خور قرار دهند و همچنین، ضروری است که محدودیت‌های پیش بینی نشده همانند ممنوعیت ورود یا خروج یک شبه برخی از کالا‌ها را که به ورشکستگی تعداد زیادی شرکت منجر می‌شود، از فضای حاکم بر تجارت ایران حذف کنیم.

به نظر می‌رسد اکثر کارشناسان اعتقاد دارند استفاده از راهبرد نفوذ اقتصادی در منطقه، نتایجی مشابه نفوذ امنیتی و سیاسی برای ایران به همراه دارد و جزیره باثبات اقتصادی را برای ایران به همراه خواهد داشت. با وجود نفوذ فرهنگی، سیاسی و امنیتی ایران در بسیاری از کشور‌های منطقه و علی رغم ابراز تمایل بسیاری از این کشور‌ها برای تجارت با ایران به عنوان یک شریک باثبات، تاکنون تنها از ۲۰ درصد ظرفیت اقتصادی خود در منطقه استفاده کردیم و برای رسیدن به ظرفیت صد در صدی باید موانع پیش روی این صادرات برداشته شود. موانعی که برطرف شدن آن اقتصاد ایران به سمت جایگاه اصلی خود حرکت و مشکلات ناشی از مهاجرت نخبگان و بیکاری را نیز مرتفع می‌کند.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از راه دانا، تاریخ انتشار:۱۴ آبان ۱۳۹۹، کدخبر: dana.ir، ۱۶۶۳۸۱۷