شعار سال، شیرین هانتر استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه جرج تاون واشنگتن، طی یادداشتی با عنوان " درگیر کردن کشورهای منطقه در موضوع گفتگو در مورد توافق ایران نسخهای شکست آمیز است" در اندیشکده ریسپانسیبل استیت کرفت نوشت:
هفته گذشته امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه طی گفتگو با شبکه تلویزیونی العربیه، متعلق به عربستان، اعلام کرد که عربستان باید در گفتگوهای آتی با ایران حضور داشته باشد. وی در ادامه اظهار داشت که حذف کشورهای منطقه از گفتگوهای هستهای که در سال ۲۰۱۵ منجر به تصویب برجام شد، اشتباهی بزرگی بود.
رئیس جمهور فرانسه در مورد خواستههای مشابهی که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل ابراز داشتند، صحبت کرد، که معتقدند هرگونه توافق در آینده باید فراتر از موضوعات هستهای باشد و فعالیتهای منطقهای و برنامه موشکی ایران را نیز دربرگیرد.
اگر به هر روی ایالات متحده آمریکا و متحدانش از جمله، انگلیس، فرانسه و آلمان، از این مسیر پیروی کنند، مطمئن میشوند که ایران چنین شرایطی را نمیپذیرد. در واقع چنین مسیری تقریبا به طور مشخص مانع احیای برجام و برگشت ایران به اجرای کامل تعهداتش در این توافق خواهد شد.
در عوض، محتملترین نتیجه توقف همکاری کامل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهد بود. دولت حسن روحانی خود را تحت فشار پارلمان تندرو میبیند که در اواخر سال گذشته میلادی در صورت عدم موفقیت واشنگتن در بازگشت به برجام تا ۲۱ فوریه، تشدید برنامه هستهای ایران را الزامی کرد. پیش تر، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اظهار داشت که ایران به برجام و لغو تحریمهای آمریکا احتیاجی ندارد و به جای آن باید به اقتصاد مقاومتی به وسیله تولید داخلی تکیه داشت.
انتظار اینکه ایران مشارکت کشورهای منطقه را در هر گفتگو در مورد برجام بپذیرد غیرواقعی است. نخست، ایران قبلاً گفته است که برجام را پروندهای تمام شده میداند که نباید دوباره باز شود و یا منوط به مذاکرات جدید شود. اما حتی اگر ایران بخواهد درباره جنبههای برجام مجدداً مذاکره کند، مشارکت رقبای منطقهای خود را در آن نمیپذیرد.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از مکرون به خاطر اظهاراتش انتقاد کرد و به او پیشنهاد خویشتنداری داد. حتی قبل از اظهارات مکرون مقامات مختلف و رسمی ایران به طور واضح بیان کردند که مخلوط کردن مسائل اتمی با دیگر مسائل، مانند مباحث موشکی و تنشهای منطقهای راه به جایی نخواهد برد.
یکی از دلایل عمده عدم تمایل ایران برای پذیرش مشارکت کشورهای منطقه در هرگونه مذاکره مجدد در مورد برجام، با این فرض که ایران قرار است در چنین گفتگوهایی شرکت کند، غرور ملی است. برای تهران بسیار سخت خواهد بود که بپذیرد عربستان سعودی یا امارات متحده عربی حق وتو بر روابط دو جانبه خود با سایر کشورها را داشته باشند.
تهران همچنین نگران است که اگر فرصتی داده شود، رقبای منطقهای سعی در استفاده از ایالات متحده و قدرتهای اروپایی برای گرفتن امتیازات بیش از حد را داشته باشند. برای مثال، امارات متحده عربی ممکن است توافق در مورد موضوع هستهای را منوط به انصراف ایران از ادعای مالکیت بر جزایر سه گانه کند. یا عربستان سعودی میتواند قبل از اینکه موافقت کند که به مداخله خود در یمن پایان دهد، خواستار قطع ارتباط ایران با انصارالله شود؛ درخواستهایی که پذیرش آن برای تهران بسیار دشوار است.
تهران همچنین نگران است که ممکن است کشورهای منطقه مطالبات غیرقابل قبول در مورد مسأله هستهای مطرح کنند. به عنوان مثال، آنها ممکن است اصرار داشته باشند که تهران از حق غنی سازی اورانیوم صرف نظر کند، حقی که در نهایت شناسایی آن توسط واشنگتن برای امکان پذیر ساختن مذاکرات برجام بسیار مهم بود. تهران اکنون تسلیم این موارد نخواهد شد.
علاوه بر آن بازیگران منطقه ای، با طرح خواستههای بیش از حد میتوانند خود را در موقعیتی قرار دهند که به طور موثر بتوانند با هر گونه توافق نهایی بین ایران و دیگر طرفهای برجام مخالفت کنند. در واقع مخالفت در زمینهای که ممکن است تسهیل کننده و یا موجب لغو تحریمهایی شود که قبلتر علیه ایران اعمال شده بود.
رقبای منطقهای ایران مدتهاست که به دنبال انزوای ایران هستند و این تحریمها به عنوان راهی موثر برای دستیابی به این هدف هستند که موضوع سرمایه گذاری خارجی و تجارت در ایران را غیرجذاب نشان میدهد. این انزوا به نفع اعراب خلیج (فارس)، مانند دبی، کار کرده است، که صنعت گردشگری آن تا حد زیادی از فقدان رقابت بهرهمند شده است. اگر جزایر خلیجفارس مانند کیش و قشم به طور کامل توسعه یابند و به راحتی در دسترس گردشگران قرار بگیرند، بخش گردشگری دبی احتمالا آسیب خواهد دید.
بازسازی تدریجی روابط بین المللی ایران، همچنین موجب تضعیف تأثیرگذاری رقبایش در منطقه به عنوان بازیگران اصلی در عرصه بین المللی خواهد شد. منابع انرژی وافر و نیروی کار متخصص و آموزش دیده، در بین دیگر مشارکت کنندگان، استقرار مجدد ایران در اقتصاد جهانی، احتمالا اهرم فشار آمریکا و اروپا را بر عربستان سعودی و امارات متحده عربی افزایش میدهد. این امر موجب میشود که غرب نسبت به خواسته این کشورها کمتر پاسخگو باشد؛ و همچنین تمایل کمتری برای چشم پوشی کردن از تجاوزات و تخطی آنها داشته باشند؛ از جمله مواردی، چون نقض حقوق بشر در داخل و مداخلات خارجی. (البته غرب نیز از ایران انتظار دارد که رفتارهایش در این حیطهها را معتدل سازد.) در هر صورت، رقبای منطقهای ایران ممکن است خوب تصمیم بگیرند، اگر از قبل نگرفته باشند، منافع آنها به طور صریح در خدمت این است که از هرگونه توافقی که موجب بازیابی موقعیت بین المللی ایران میشود جلوگیری کنند.
به طور خلاصه، هنگامی که یک مورد یا بند قابلیت تغییر بر اساس برخی از جوانب برجام را دارد، مانند تمدید جدول زمانی "بند غروب" برجام، اشتباه است که آن را با همه مسائل بلند مدت و دشوار دیگر مانند رقابتهای منطقهای مخلوط کنیم. به علاوه آن بعید به نظر میرسد که دیگر طرفهای برجام مانند چین و روسیه، برای گسترش موضوعات در خصوص برجام موافقت کنند. آنها میدانند که ایران مایل به چنین چیزی نیست.
*ارتقای گفتگوها بین ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس
در رسیدگی به تقاضاهای مذاکره در مورد موضوعات منطقه ای، ایالات متحده باید کشورهای خلیج فارس را به مذاکره مستقیم با ایران تشویق کند، همانطور که اخیراً توسط وزیر خارجه قطر پیشنهاد شده است. همچنین گزارشهایی مبنی بر تلاش کویت و عمان برای میانجی گری میان تهران و ریاض گزارش شده است. اگر به عربستان سعودی دلیل بر این باور شود که میتواند با گروگان گرفتن برجام معامله بهتری از تهران به دست آورد این تلاشها با شکست روبرو خواهند شد.
یک ترتیب امنیتی پایدارتر در خلیج فارس مستلزم تعامل و نظارت بین المللی است. درخواست ایران برای عدم حضور قدرتهای فرامنطقهای برای گفتگوهای منطقهای واقع گرایانه نیست. (البته شاه ایران نیز قبل از انقلاب چنین مواضعی داشت، حداقل در حرف) با این حال، قبل از انجام چنین ترتیبات، تشویق برای گفتگوی مستقیم بین تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس به کاهش تنش بین ایران و کشورهای عربی کمک میکند. همچنین کاهش رقابتهای منطقهای باعث ثبات عراق نیز میشود.
به طور خلاصه، بهترین راهبرد بهبود و احتمالا بهبود برجام، بازگشت سریع آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهدات خود به طور همزمان است. همانگونهای که ایران از قبل قول انجامش را داده، برنامه اتمی از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق در سال ۲۰۱۸ شتاب بیشتری گرفته است. هنگامی که این امرمحقق و نشانههایی از بازگشت اعتماد به روابط ایران و آمریکا دیده شد در مورد سایر موارد دیگر از جمله حضور منطقهای نیز میتوان گفتگو کرد. گامهای افزایشی و واقع گرایانه بهترین راه برای کاهش تنشهای منطقهای و جلوگیری از درگیریهای بالقوه فاجعه بار است.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از سایت خبرآنلاین. تاریخ انتشار: ۱۹ بهمن ۹۹، کد خبر: ۱۴۸۳۸۲۹، www.khabaronline.ir.