شعار سال:یکی از اعتقادات مکتب شیعه، رجعتِ برخی مردگان به دنیا، پیش از قیامت است. عالمان شیعه، با عنایت به قرآن و روایاتِ معصومان علیهم السلام اعتقاد به چنین پدیده ای را یکی از ضروریات مذهب شیعه تلقی کرده اند. البته برخی به ضروری بودن آن به دیده تردید نگریسته­ اند؛ اما انکار آن را جایز نمی دانند. بسیاری از علما بر اثبات آن اجماع کرده اند، بزرگانی هم چون طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان[۱]، شیخ حر عاملی[۲]، امین الدین طبرسی[۳]، شیخ صدوق[۴]، حسن بن سلیمان بن خالد حلّی[۵]، شیخ مفید[۶]، سید مرتضی[۷]، علامه مجلسی[۸]، ابوالحسن شریف[۹] و… . برخی نیز رجعت را از ضروریات مذهب بر شمرده اند؛ چنان که علامه مجلسی[۱۰] و شیخ حر عاملی[۱۱] بر این باورند.

رجعت در امت های گذشته
 
بازگشت، میان امت های گذشته، بسان رجعتِ اصطلاحی در عقاید شیعه نیست؛ ولی آیات متعددی بر وقوع رجعت در امت های گذشته دلالت می کند. افراد زیادی از پیامبر و غیرپیامبر، مؤمن و غیرمومن (زن و مرد) در امت های پیشین زنده شده و به دنیا برگشته اند[۱۸]. یکی از نمونه های رجعت، بازگشت مقتول بنی اسرائیل به دنیا می باشد. قرآن، این ماجرا را این گونه نقل می کند:
 
]و به خاطر آورید[ هنگامی را که فردی را به قتل رساندید. سپس درباره ]قاتل[ او به نزاع پرداختید… خداوند، این گونه مردگان را زنده می کند…. [۱۹]
 
خداوند، در این آیه، در پایان داستان احیای مردگان ـ چه زن و مرد و مؤمن و کافر ـ را یک سنت و قانون همیشگی در نظام عالم معرفی کرده و آن را به عنوان قدرت خودش به رخ انسان ها می کشد تا درباره آن بیندیشند.[۲۰]
 
در این آیه، جمله (کَذلِکَ یُحْیِ اللهُ الْمَوْتی ) به قیامت و یا برزخ اختصاص ندارد؛ بلکه به صورت یک قانون عمومی و فراگیر برای همه زمان ها، مکان ها و امت ها در شرایط مساوی براساس حکمت الهی جاری خواهد بود. در واقع، هرگاه حکمت الهی اقتضا کند، خداوند، با قدرت بی نهایت خویش، مردگان را زنده خواهد کرد. از این آیه و داستان نتیجه می گیریم احیای مردگان، به همه انسان ها اعم از زن و مرد مربوط است و نشانه ای از قدرت الهی است.
 
این آیه، نشان گر فراگیر بودن رجعت در هر زمان و مکان است، و در آن، امت های مؤمن خاص و کافر خاص در هر زمان و مکانی که بودند ـ چه زن و چه مرد ـ با شرایط مساوی، براساس حکمت و قدرت بی نهایت الهی، زنده شده و به دنیا برمی گردند، تا مؤمنان (زن و مرد) از وعده الهی خرسند شوند و از کافران انتقام بگیرند. در این مقاله، به اثبات رجعت از دیدگاه عقل و نقل، هدف رجعت و رجعت کنندگان زمان ظهور خواهیم پرداخت.
 
در این فراز می توانیم رجعت را از سه منظر احادیث، زیارات و ادعیه پی گیری کنیم.
 
۱. احادیث
 
اخبار و روایاتی که درباره رجعت از معصومان علیهم السلام نقل شده، به قدری زیاد است که در طول تاریخ، بسیاری از بزرگان و علمای شیعه درباره آن، ادعای تواتر کرده اند (معنوی و اجمالی)[۳۳] از جمله شیخ طوسی در مورد برخی از احادیث رجعت ادعای تواتر لفظی هم نموده است.[۳۴] علامه مجلسی در این رابطه می فرماید: «اگر روایت رجعت متواتر نباشد پس در دنیا روایت متواتر وجود ندارد»[۳۵]. علامه طباطبایی می فرماید: روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام نسبت به اصل رجعت متواتر است و تواتر با مناقشه در تک تک حدیث باطل نمی شود.[۳۶]
 
به همین دلیل، اکنون فقط به ذکر برخی از این احادیث می پردازیم:
 
از امام صادق علیه السلام نقل شده است:
 
هر کس به هفت چیز اعتقاد داشته باشد، مؤمن ]شیعه[ است و در میان آن هفت چیز، ایمان به رجعت را ذکر فرمود.[۳۷]
 
مأمون به حضرت امام رضا علیه السلام عرض کرد: «ای اباالحسن نظرت درباره رجعت چیست؟» آن حضرت فرمود:
 
آن، حق است و در امت های گذشته نیز بوده و قرآن آن را بیان کرده است. رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم فرمود: آن چه در امت های گذشته واقع شده در این امت نیز بدون کم و کاست واقع خواهد شد».[۳۸]
 
«حَذْوَ النََعّل بالنَّعّل وَ الْقَذَّهِ بِالْقَذَّهِ» یعنی برابری و یکسانی که گام به گام و مو به مو، تحقق پیدا می کند.
 
طبق آن چه امام رضا علیه السلام فرمود، به دست می آید که در امت های گذشته رجعت بوده است و در این رخداد مهم هم زن و هم مرد حضور داشته اند[۳۹] و در زمان ظهور نیز با رجعت زنان و مردان، این واقعه ادامه پیدا می کند و این، امری است که درباره همه انسان های مؤمن خاص و کفار خاص اجرا می شود.
 
۲. زیارات
 
در زیارتی که خطاب به حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف خوانده می شود آمده است:
 
اگر دوران درخشان و پرچم های برافراشته و حکومت قدرت مند تو را درک کردم، بنده ای از بندگان تو خواهم بود … و اگر پیش از ظهورت مرگ فرا رسید، با توسل به تو از خدای سبحان می خواهم که بر محمد و آل محمد صل الله علیه و آله و سلم درود فرستد و برای من، بازگشتی در دوران ظهورت و رجعتی در زمان [حکومت] تو قرار دهد، تا با فرمان برداری تو، مراد خویش را دریابم و دلم را [با انتقام] از دشمنانت شفا بخشم.[۴۰]
 
هم چنین در زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه می خوانیم: «ای سرورم! ای اباعبدالله! خدا و فرشتگان و پیغمبرانش را شاهد می­گیرم که من، به شما ایمان، و به بازگشت تان یقین دارم….» [۴۱]
 
پس همه ما (اعم از زن و مرد) با تأسی از امامان و اولیای خدا، می توانیم دعا کنیم که تا زمان ظهورش زنده باشیم، تا از یاران خاص او باشیم و اگر هم زنده نماندیم، از خدا بخواهیم با رجعت در زمان دولت یار، او را یار و یاور باشیم و از دشمنانش انتقام بگیریم .
 
۳. ادعیه
 
الف. در دعای عهد آمده است:
 
پروردگارا ! اگر مرگی که بر تمام بندگانت، قضای حتمی قرار دادی میان من و او ]= حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف [ جدایی انداخت، مرا [هنگام ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف] از قبر برانگیز؛ در حالی که کفنم را ازار خود کرده و شمشیرم را از نیام برکشیده و نیزه ام را برهنه ساخته ام و دعوت دعوت کننده را لبیک می گویم.[۴۲]
 
از امام صادق علیه السلام روایت شده : «هر کس چهل صبح این دعا را بخواند، از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون آورد…».[۴۳]
 
ب. در دعایی که بعد از زیارت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در سرداب نقل شده این گونه آمده است: «خدایا! اگرقبل ازظهور حضرتش مرا از دنیا بردی، مرا از کسانی قرار ده که در رجعت بر می گردند.» [۴۴]
 
[۱]. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۲۳۴.
 
[۲]. محمدبن حسن شیخ حر عاملی، الایقاظ من المجعه بالبرهان علی الرجعه، ص۲۳.
 
[۳]. محمدرضا طبرسی، الشیعه و الرجعه، ص۲۴۳.
 
[۴]. علی بن بابویه قمی شیخ صدوق، الاعتقادات و مصنفات شیخ مفید، ج۵، ص۶۰.
 
[۵]. محمدرضا طبرسی، الشیعه و الرجعه، ص۲۴۴، به نقل از مختصر بصائرالدرجات، ص۱۳.
 
[۶]. محمدبن محمد بن نعمانی شیخ مفید ، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، ص۴۶.
 
[۷]. سیدمرتضی علم الهدی، علی بن الحسین موسوی، رسائل الشریف المرتضی، ج۱، ص۱۲۶.
 
[۸]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۲۲.
 
[۹]. ابوالحسن عاملی شریف، مرآه الانوار و مشکوه الاسرار، مقدمه تفسیر البرهان.
 
[۱۰]. محمدباقر مجلسی، حق الیقین، ص۳۵۵.
 
[۱۱]. محمدبن حسن شیخ حر عاملی، الایقاظ، ص۴۹و۶۷.
 
[۱۲]. محمدجمیل حمود، الفوائد البهیه، ج۲، ص۳۱۸.
 
[۱۳]. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۰.
 
[۱۴]. فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۱۵۰.
 
[۱۵]. شیخ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، ج۴، ص۱۰۰؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۳۹.
 
[۱۶] . اعلم انّ الّذی تذهب إلیه الشیعه الامامیه أنّ الله یعید عند ظهور الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قوماً ممن کان قد تقدّم موتهم من شیعته لیفوزوا بثواب نصرته و یعید أیضاً قوماً من أعدائه لینتقِم مِنْهم … (سید مرتضی، رسائل الشریف، ج۱، ص ۱۲۵؛ سفینه البحار، ج۳ ، ص۳۱۵)؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۳۸، محمدبن حسن حرّ عاملی، الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، باب ثانی، نقل از سید مرتضی، ص۵۸.
 
[۱۷] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۳۹.
 
[۱۸] . بقره: ۵۵ و ۵۶ و ۲۰۶ و۲۴۳؛ آل عمران: ۴۹؛ مائده: ۱۱۰ .
 
[۱۹] . (و اِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادّارءتُمْ فیها …. کَذلِکَ یُحْیِ الله الْمَوْتی …. )، بقره: ۷۳و۷۲.
 
[۲۰] . خداوند، پس از بیان داستان های شخصی، با کلمه «کذلک» ممکن بودن آن را در نظام عالم بیان می کند.
[۳۷]. مَنْ اَقَرَّ بِسَبْعَهِ اَشْیَاءَ فَهُوَ مُؤْمِنُ وَ ذَکَرَ مِنْهَا الْایمانَ بِالرَّجْعَهِ؛ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۲۱.
 
[۳۸] . أنها الْحَقُّ قَدْ کانَتْ فِی الْاُمَمِ السَّالِفَهِ وَ نَطقَ بِهَا الْقُرآنُ وَ قَدْ قالَ رَسُولُ اللهِ : یَکُونُ فِی هذِهِ الْاُمَّهِ کُلَّ مَا کانَ فِی الْاُمَمِ السابقه حَذْوَ النََعّل بالنَّعل وَ الْقَذَّهِ بِالْقَذَّه؛ ِسید شبّر، حق الیقین، ص۱۱، بهارانچی، دوله المهدی، ص۳۸۱.
 
[۳۹] . به تفسیر آیه ۲۴۳ سوره بقره مراجعه شود.
 
[۴۰] . فَاِنْ اَدْرَکْتُ اَیّامَکَ الزّاهَرِهَ وَ اَعْلامِکَ الظّاهِرَهَ وَ دَوْلَتَکَ الْقاهِرَهَ فعبدٌ مِنْ عَبیدِکَ … وَ اِنْ اَدْرِکَنیِ الْمَوْتُ قَبْلَ ظُهُورِکَ فَاَ توسَّلُ بِکَ اِلَی اللهِ سُبْحانَهُ اَنْ یُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آل مُحَمَّدْ وَ اَنْ یَجْعَلَ لِی کرَّهً فِی ظُهورکَ وَ رَجْعَهً فِی اَیّامِکَ لِاَبْلغَ مِنْ طاعَتِکَ مُرادِی و اَشْفِیَ منْ اَعْدائِکَ فُؤادی؛ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۲۲، ص۲۶۰.
 
[۴۱]. یا مولای یا ابا عبدالله! اُشهد الله و ملائکته و أنبیائه و رسله أنی بکم مؤمن و بإیابکم موقن؛ همان، ج۲۱، ص ۵۷۶.
 
[۴۲]. اَلّلهُمَّ إنْ حالَ بَیْنی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذی جَعَلْتَهُ عَلی عِبادِکَ حَتْماً مَقْضیّاً فأخْرِجْنی مِنْ قَبری مُؤْتَزِراً کَفَنی شاهِراً سَیْفی مُجَرِّداً قَناتی مُلَبِّیاً دَعْوهَ الدّاعی؛ حاج شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص۸۹۳.
 
[۴۳]. من دعا الله اربعین صباحا بهذا العهد، کان من انصار قائمنا، فان مات قبله أخرجه الله من قبره…؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۹۵.
 
[۴۴]. فَإن توفیتنی اللهمّ قبل ذلک فاجعلنی یا ربّ ممّن یکرّ فی رجعته؛ همان، ج۲۲، ص۲۴۰.
 
انتخاب شفقنا از مجله  انتظار  پاییز ۱۳۸۶ – شماره ۲۲ منتشر شده در سایت حوزه
 
 
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازپایگاه خبری تحلیلی  شفقنا، تاریخ انتشار: 26 بهمن 1399  ، کدخبر:1097910 ، www.fa.shafaqna.com