شعار سال: چرا؟ برای اینکه بانکدار قابلی بوده و خوب می‌دانسته چگونه دفتر حساب و کتاب و اظهارنامه‌های رئیس و نگهبانان زندان را تنظیم کند که آن‌ها بتوانند از پرداخت مالیات فرار کنند. البته رشوه‌هایی که آقای رئیس، در فعالیت‌های پیمانکاری خود از این و آن می‌گیرد را هم با پولشویی، پاک می‌کند.

-در کتاب «ریتا هیورث، رستگاری در شاوشنک»، اثر استیون کینگ (منبع اقتباس فیلم رهایی از شاوشنک)، بعضی از آن‌هایی که قدرت دارند، راه‌هایی به ظاهر قانونی را برای فرار از مالیات می‌یابند. این ماجرا در واقعیت هم زیاد رخ می‌دهد؛ چه در ایران چه در هر کشور دیگری.

سهم ۲۰ تا ۴۰ درصدی فرار مالیاتی در ایران

بر اساس برخی آمار‌ها فرار مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی، بین ۲۰ تا ۴۰ درصد تولید ناخالص ملی کشور را تشکیل می‌دهد. علی‌اکبر نیکواقبال، دانشیار اقتصاد دانشگاه تهران در گفتگویی که سال ۹۹ با خبرگزاری موج انجام داد، به این آمار اشاره کرده بود.

محمد مسیحی، معاون درآمد‌های مالیاتی سازمان امور مالیاتی نیز سال گذشته فرار مالیاتی در ایران، را بین ۲۵ تا ۳۰ درصد و معادل نقدی آن را حدود ۴۰۰ هزار میلیارد ریال فرار برآورد کرد.

بر اساس اعلام سازمان امور مالیاتی، حساب‌های بانکی و کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای، فاکتور‌های جعلی و خودداری از ارائه اظهارنامه مالیاتی، از جمله راه‌های فرار مالیاتی در ایران هستند.

انواع معافیت‌هایی که درآمد دولت را کاهش می‌دهند

ماجرا، اما فقط فرار از پرداخت مالیاتی نیست. نیکواقبال، در همان گفتگو «عدم پرداخت مالیات اکثر نهادها، بنیاد‌ها و شرکت‌های حکومتی که قانونا از پرداخت مالیات معاف شده‌اند» را عاملی برای کاهش درآمد دولت از این بخش دانسته بود.

حتی با وجودی که دولت، تصمیم گرفت در بودجه سال ۱۴۰۰، معافیت‌های برخی از این نهاد‌ها را از جمله آستان قدس رضوی و ستاد اجرایی فرمان، کاهش دهد، مالیات‌ستانی را مشروط به شروط ویژه‌ای کرد. در نتیجه به نظر نمی‌رسد در پایان سال، عایدی زیادی به دست آورد.

علاوه بر نهادها، مالیات بر حقوق برخی اشخاص نیز که بعضا دریافتی بالاتری از متوسط جامعه دارند، مشمول معافیت می‌شود یا درصد پایین‌تری به آن‌ها تعلق می‌گیرد، از جمله کارکنان نیرو‌های مسلح، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و قضات.

 

در چنین شرایطی، شاید طبیعی باشد که چند اقدام مهم دولت و مجلس در حوزه مالیات در ماه‌های اخیر، با واکنش‌های انتقادی بخشی از جامعه مواجه شود.

۱- استقبال سرد از سامانه املاک

اعتماد مردم به سامانه املاک و اسکان به حدی پایین بود که دولت چاره‌ای جز تمدید مهلت ثبت نام در آن نداشت. با وجود انواع تهدید‌ها و جرایمی که برای عدم ثبت اطلاعات در این سامانه در نظر گرفته شده بود، بر اساس آخرین آمار اعلام شده تنها سه میلیون خانوار این اقدام را انجام دادند؛ در حالی که برآورد‌ها از وجود ۲۸ میلیون واحد مسکونی در کشور حکایت می‌کنند

این در حالی است که مهلت ثبت‌نام در سامانه املاک و اسکان از از ۱۹ فروردین آغاز شده بود و قرار بود ۱۹ خرداد به پایان برسد. اما همین استقبال سرد باعث شد، که تا پایان شهریور تمدید شود.

این سایت البته اکنون بیش از یک هفته است که در حالت «به روز رسانی» قرار دارد. محمود محمودزاده روز سی‌ام تیر وعده داد «اواسط هفته آینده» (جاری) دوباره راه‌اندازی می‌شود، البته با یک تفاوت؛ قرار است اطلاعات تمامی افراد در سامانه بارگذاری شود و خانوار‌ها آن را ویرایش کنند.

۲- نگرانی‌ها از طرح مالیات بر عایدی سرمایه

هر چند طرح مجلس برای مالیات‌ستانی از فروش مسکن، خودرو، ارز و طلا، موافقانی هم دارد، اما بسیاری نیز به آن واکنش منفی نشان داده‌اند.

منتقدان به تورم بالا در کشور اشاره می‌کنند و معتقدند که سیاست‌های اشتباه حکومت باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود؛ حال دولت و مجلس می‌خواهند مالیات آن را از مردم دریافت کنند.

ضمن آنکه همین سیاست‌ها باعث کاهش ارزش پول ملی می‌شود و مردم به ناچار برای حفظ دارایی خود به بازار‌های مختلف پناه می‌برند. پس دلیلی برای پرداخت مالیات نیست.

۳- انتقاد به مالیات بر لوکس‌ها

در مورد مالیات بر خانه‌ها و خودرو‌های لوکس نیز انتقادات مشابهی وجود دارد. داوود سوری، اقتصاددان، سال گذشته در گفتگو با تجارت‌نیوز، به تورم ۴۰ درصدی در ایران اشاره کرده و گفت بود که کمتر کشوری در دنیا با چنین تورمی از مردم خود اینگونه مالیات دریافت می‌کند.

به گفته او همچنین معافیت‌های مالیاتی بسیاری وجود دارد که دولت و مجلس اصلا به سراغ آن‌ها نمی‌رود؛ در حالی است که بخش زیادی از درآمد کشور در همین بخش‌ها تولید می‌شود.

از نظر سوری منطقی نیست که اگر دولت نمی‌تواند از بخش‌هایی مالیات دریافت کند، از دیگران مالیات مضاعف بگیرد و فشار را بر آن‌ها افزایش دهد.

هنوز جای امید هست؟

فرار‌ها و معافیت‌های مالیاتی سال‌هاست چالشی جدی در اقتصاد کشور هستند. این معضل امروز، که دولت در کسب درآمد‌های نفتی و ارزی با مشکل مواجه شده و تاکید خود را بر کسب مالیات از مردم گذاشته است، بیش از پیش خود را نشان می‌دهد.

از سوی دیگر این انتقاد هم وجود دارد که در ایران، مردم معمولا نتیجه ملموسی از مالیاتی که می‌پردازند در زندگی خود نمی‌بینند و نمی‌دانند مالیات پرداختی آن‌ها صرف چه کار‌هایی می‌شود.

مهم‌ترین پیام کتاب رستگاری در شاوشنک «ایمان به معجره امید» است، اما آیا این روز‌ها می‌توان به حل چنین چالش‌هایی در کشور امیدوار بود؟ حتی اگر پاسخ را مثبت در نظر بگیریم، به نظر نمی‌رسد راه هموار و کوتاهی در پیش باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت تجارت نیوز، تاریخ انتشار: ۴ مرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۵۶۶۳۴۲، tejaratnews.com