وقوع خشکسالی و گسترش آن هرچند به آرامی شکل می گیرد اما اثرات مخرب آن تا سالها زندگی مردم و محیط زیست آن منطقه را تحت الشعاع قرار می دهد و خسارت های جبران ناپذیری بر نظام اقتصادی و اجتماعی آن منطقه تحمیل می کند.

یکی از مهمترین خسارتهای ناشی از خشکسالی تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاک در حوضه های آبخیز است، از همین رو خشکسالی یک تهدید جدی برای عرصه های منابع طبیعی به شمار می رود و منجر به کاهش منابع آبی موجود، افزایش ضریب آسیب پذیری جنگل ها و مراتع و هجوم آفات و بیماری های گیاهی می شود.

وقوع خشکسالی از یکسو سبب خشک شدن سطح خاک که بستر حیات جنگل است، می شود که این امر مانع از زادآوری درختان جنگلی است و از سوی دیگر کمبود بارش ها باعث خشک شدن درختان، تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاک می شود.

یکی از مهمترین مناطق کشور که می تواند به شدت از پدیده خشکسالی متضرر شود، جنگل های زاگرس و گونه غالب آن درختان بلوط است. جنگل ‌های بلوط منطقه زاگرس از منتهی الیه شمال غربی کشور آغاز و در مناطق غرب و جنوب غرب گسترده شده است.

این جنگل ها که 12 استان کشور را در برمی گیرد تامین کننده حدود 40 درصد آب کشور و حوضه آبخیز رودخانه های زاینده رود، کارون، کرخه و دز است.

جنگل های بلوط نخستین مانع طبیعی در برابر ورود ریزگردها به کشور است و ریه تنفسی کشور محسوب می شود و نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای جنگل نشین دارد.

این جنگل ها همواره با چالش های بسیاری از جمله تغییر کاربری اراضی، چرای بی رویه دام، آتش سوزی و هجوم آفات روبرو بوده اما تحقیقات انجام گرفته در این رابطه نشان می دهد که تغییرات اقلیمی و خشکسالی های متوالی در خشکیدگی و زوال جنگل های بلوط آثار مخربی بدنبال داشته است.

بر اساس جدیدترین تحقیقات انجام گرفته از سوی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، 44 هزار هکتار از جنگل های زاگرس این استان به صورت تک پایه و به شکل خشکیدگی تاج درخت در حال زوال است که اصلی ترین علت آن تغییر اقلیم گزارش شده است.

رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان این مطلب به خبرنگار ایرنا گفت: در حدود 335 هزار هکتار از جنگل های زاگرس در محدوده این استان قرار دارد که گونه غالب آن بلوط است.

علی حسین امینی ادامه داد: در مطالعات اخیر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تاکید شده که تغییرات اقلیمی، خشکسالی های متوالی و ریزگردها سبب شده تا بخشی از درختان بلوط دچار خشکیدگی شود و زمینه را برای بروز آفات از جمله پروانه برگ خوار بلوط و سوسک چوبخوار فراهم کند.

وی با بیان اینکه برف نقش مهمی در پیشگیری از شکل گیری آفات دارد، تصریح کرد: سالهاست به سبب نبود ریزش برف در استان زمینه برای رشد شته و آفات بر روی درختان بلوط فراهم شده و این مساله آسیب زیادی به درختان زاگرس وارد کرده است.

رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، هجوم ریزگردها و گسترش بیان زایی را از مهمترین پیامدهای خشکیدگی جنگل های بلوط برشمرد و گفت: آلودگی هوا، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و چشم منظر طبیعی آن، وقوع آتش سوزی و شیوع آفات به سایر درختان جنگلی از دیگر تبعات خشکیدگی جنگل های بلوط است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از سال 85 تاکنون استان درگیر پدیده خشکسالی است که بدین ترتیب کار از خشکسالی های مقطعی گذشته و به پدیده تغییر اقلیم تبدیل شده است.

حسین بهرامی تصریح کرد: مشخصه اصلی تغییر اقلیم در استان کاهش شدید بارندگی ها و افزایش دما بوده که همین امر سبب شده تا بارش ها از برف به باران تغییر یابد و همان بارش ناچیز برف نیز به سبب افزایش دمای هوا آب و تبخیر شود.

وی با اشاره به اثرات خشکسالی بر درختان زاگرس افزود: کاهش برف و باران و افزایش تبخیر، میزان نفوذ آب در خاک را کم کرده و در فصل تابستان رطوبت موجود در درختان از بین می رود و درختان دچار خشکیدگی می شوند.

بهرامی با بیان اینکه بین آب، خاک و گیاه ارتباط متقابل و مستقیمی وجود دارد، تصریح کرد: با خشک شدن آب موجود در خاک هم از میزان رشد درختان کم می شود وهم درختان به سمت خشک شدن می روند.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، وقوع سیلاب، فرسایش خاک، کاهش منابع آب موجود در خاک، تولید کمتر محصولات کشاورزی و وقوع پدیده گرد و خاک از مهمترین پیامدهای خشکیدگی درختان جنگل های زاگرس است.

بهرامی با بیان اینکه جنگل هویت منطقه ماست، افزود: اگر جنگل های زاگرس از بین برود هویت منطقه ما نیز از بین می رود و تبدیل به یک بیابان برهوت می شود و دیگر جای زندگی نخواهد بود.

وی استفاده از روش های بیومکانیزم آبخیزداری را از مهمترین راهکارهای مقابله با گسترش پدیده خشکسالی در استان دانست و گفت: در دامنه کوهستان با استفاده از روش های بیومکانیزم آبخیزداری می توان کاری کرد که باران کمتر در سطوح شیب دار حرکت کند و از این طریق می توان تا حد زیادی از اثرات خشکسالی در استان پیشگیری کرد.

بهرامی خاطرنشان کرد: این درحالی است که برای اجرای این طرح نیاز به اعتبارات بسیاری است و کار وسیع و زمانبری به شمار می رود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، آموزش، آگاه سازی و مشارکت مردمی را از دیگر راهکارهای مقابله با توسعه خشکسالی و از بین رفتن درختان بلوط دانست.

با این وجود برخی از فعالان محیط زیست در سالهای اخیر تلاش کرده اند تا با آموزش دانش بومی به جوامع محلی بتوانند ضمن جلوگیری از خشکیدگی جنگلهای بلوط، با کاشت بذر نهال بلوط در جوان سازی این جنگلها نقش بسزایی داشته باشند.

احمد قلاوند که سال گذشته در همایش بلوط در اندیمشک توسط پدر بلوط ایران ( مظفر افشار) و انجمن های زیست محیطی با حضور مردم و مسئولان ملقب به 'پسر بلوط ایران' شد.

وی از سال 88 تاکنون به تولید نهال های بلوط و توزیع آن در مناطق زاگرس نشین پرداخته است و در طرحی با عنوان حفظ و احیای جنگلهای بلوط تاکنون 4420 نهال بلوط تولید کرده و بیش از 80 درصد آن را بین جوامع محلی توزیع کرده است.

وی چندی پیش به دعوت معلمان شهرستان لردگان در تعدادی از مدارس این شهرستان به دانش آموزان در خصوص حفظ درختان بلوط آموزش هایی ارائه داده و بذرهای رایگان توزیع کرد.

قلاوند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اهمیت جنگل های بلوط افزود: درختان بلوط ضمن حفظ تعادل طبیعت و اکوسیستم جنگل های زاگرس در معیشت جنگل نشینان و عشایر نقش بی بدیلی دارند و دارای ارزش غذایی و اقتصادی هستند.

وی تصریح کرد: با وجود ارزش بسزایی که درختان بلوط دارند اما این سرمایه های استراتژیک روبه زوال نهاده و در حال نابودی هستند.

این فعال زیست محیطی با بیان اینکه بسیاری از درختان بلوط جنگل های زاگرس پیر و دچار خشکیدگی شده اند بر کاشت نهال های جوان تاکید کرد و گفت: انتظار می رود با حمایت از فعالان محیط زیستی و مشارکت جوامع محلی بتوان بخشی از جنگل های زاگرس را از خشکیدگی نجات داد.

چندی پیش نیز معاون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز از خشکیدگی بیش از یک میلیون هکتار از جنگل های بلوط زاگرس خبر داده بود که این امر می طلبد تا با همت مسئولان و اختصاص اعتبارات لازم به این حوزه و مشارکت جوامع محلی از روند این جریان جلوگیری شود.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ انتشار: 2 اسفند 1395، کدخبر: 82437744، www.irna.ir