شعارسال: اواخر تيرماه امسال تعدادي از نمايندگان مجلس در طرحی پيشنهاد تبديل سازمان برنامه‌وبودجه به وزارتخانه را مطرح كردند؛ طراحان با بیان اینکه مجلس هيچ‌گونه نظارتي بر سازمان برنامه‌وبودجه ندارد به دنبال تغییر آن به وزارتخانه بودند تا بتوانند بر آن نظارت کنند و استدلالشان اين بود كه سازمان برنامه‌وبودجه برخي از احكام بودجه و برنامه را اجرا نمي‌كند و می‌خواستند تا با تغيير تشكيلات برنامه‌وبودجه از سازمان زیر نظر رئيس‌جمهور به وزارتخانه بر آن نظارت دقيق‌تری داشتند باشند.

این طرح هفته گذشته در کمیسیون برنامه‌وبودجه بررسی و به دلیل مغايرت با قانون اساسي، رد شد؛ زیرا بر اساس اصل 126 قانون اساسي، رئيس‌جمهور مسئوليت امور برنامه‌وبودجه و امور اداري و استخدامي كشور را مستقیماً بر عهده دارد و مي‌تواند اداره آن‌ها را به عهده ديگری بگذارد.

البته مرکز پژوهش‌های مجلس با انتقاد از این طرح نیز در گزارشی آورده بود: مشكلات سازمان برنامه‌وبودجه، ناشي از مشكلات نظام بودجه‌ريزي در كشور است و نمي‌توان با تغيير شكل سازماني دستگاه مسئول، آن‌ها را حل كرد و اینکه اصل 126 قانون اساسي و تفاسير شوراي نگهبان از اصل يادشده تفويض اختيار با سازمان خاص بدون اذن رئيس‌جمهور خلاف قانون اساسي است، هرچند مجلس براي انجام اين وظايف مي‌تواند قانون وضع كند.

بر اساس گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس، برخي از مشكلات گفته‌شده در مقدمه طرح به مشكلات نظام بودجه‌ريزي كشور مربوط می‌شود؛ مثلاً وجود احكام بودجه‌اي (تبصره‌ها) در قانون بودجه با منطق بودجه‌ریزی و اصول قانون‌نويسي مغاير است یا اینکه تهيه و تصويب بودجه با ارقامي غيرواقعي به معنای اجرا نشدن آن است و با تشكيل وزارتخانه اين مشكل پابرجا مي‌ماند.

بنابراین گزارش، سازمان برنامه‌وبودجه یکی از پایه‌های نظام اقتصادی و توسعه ایران در سال‌های پس از ۱۳۳۷ است. سازمان برنامه‌وبودجه خاستگاه برنامه‌های توسعه‌ای بود که در سال‌های قبل و پس از انقلاب اجراشده است و سازمان برنامه، سازمان برنامه‌وبودجه، وزارت برنامه‌وبودجه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، عناوین مختلف آن در طی این سال‌ها بوده و حتی تشكيل وزارت برنامه‌وبودجه مسبوق به سابقه است و اين بخش برنامه‌ريز و بودجه‌ریزی كشور، بعد از پيروزي انقلاب تا سال ٦٨ وزارتخانه بود و پس‌ازآن دچار تغییر شد، اما این تغییرات هیچ‌گاه نتوانست مشکل برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور را حل و به آن کمک کند؛ امروز همچنان در بخش برنامه‌ریزی همچنان لنگ می‌زنیم، زیرا مشکل در جای دیگری بود نه تغییر اسامی و تبدیل به سازمان و وزارتخانه.

تغییرات سازمان برنامه در حالی در دولت‌های مختلف انجام شد که هیچ‌گاه نتوانست به هدفی که برای آن (برنامه‌ریزی در جهت توسعه و پیشرفت) ایجادشده بوده، دست یابد. این موضوع را می‌تواند در اجرای برنامه‌های توسعه پنج‌ساله و بودجه‌های سنواتی مشاهده کرد.

برنامه‌ریزی درجایی که باید برنامه نوشته شود و در اجرای قوانین بودجه به این سازمان انتقاد وارد است؛ این موضوع در گزارش‌های تفریق بودجه دیوان محاسبات خود را نشان می‌داد، اما آیا همه مشکلات از این سازمان است؟ که پاسخ نه است.

برنامه‌ریزی در ایران همیشه ناکارآمد بوده و سازمان برنامه‌ریزی در این زمینه ناکارآمدی نقش نخست را دارد؛ این سازمان به‌جای عملیاتی کردن برنامه‌ها و برنامه‌ریزی علمی، فقط به دنبال تخصیص و اختصاص به بودجه بوده و اینکه بتواند اعداد و رقم‌های بودجه را باهم همخوان کند که برای حل مشکل برنامه‌ریزی نخست باید در نظام برنامه‌ریزی کشور تحول اساسی رخ دهد و با تغییر سازمانی به وزارتخانه مشکل حل نخواهد شد و این یعنی پاک کردن صورت‌مسئله.

اینکه کمیسیون برنامه‌وبودجه این طرح را رد کرده است، خوب بوده اما نباید حل مشکل برنامه‌ریزی فراموش شود، از طرفی هم نباید راه را اشتباه رفت و باید از هرگونه تصمیم‌گیری و اقدام شتاب‌زده و غیر کارشناسی اجتناب کرد.

نظام برنامه‌ریزی در کشور لنگ می‌زدند به این دولت و دولت‌های قبل برنمی‌گردد؛ برنامه‌ریزی به این معنا که برنامه عملیاتی و اجرایی شود که تاکنون چنین نبود و حتی امروز خود مجلس شورای اسلامی باید یک مجلس کارآمد باشد و یکی از وظایف وکلای ملت نظارت بر اجرای قوانین است که خود نمایندگان بر عملکرد نظارتی مجلس انتقاد دارند و می‌گویند این بخش به‌درستی اجرا نمی‌شود.

بااین‌حال محتوای سازمان برنامه‌وبودجه باید تغییر کند و این لازم است اما با ادغام و جداسازی یا اینکه زیر نظر چه بخشی باشد، هیچ مسئله‌ای را حل نخواهد کرد و نمی‌کند و مشکل همچنان باقی است، همان‌طور که در از سال 1368 تاکنون بارها این سازمان با حضور دولت‌های مختلف تغییر کرده، اما آیا این تغییرات به روند برنامه‌ریزی کمک کرد و همچنان این آزمون‌وخطا اجرا می‌شود.

سازمان برنامه‌وبودجه قبل از انقلاب با این هدف ایجاد شد که برای درآمدهای نفتی در جهت انجام فعالیت عمرانی برنامه‌ریزی انجام‌ دهد که این موضوع به انحراف کشیده و به دستگاهی تبدیل شد که محل چانه‌زنی، دادن و گرفتن رانت و... که این وضعیت هنوز هم ادامه دارد.

برای تحول در سازمان برنامه‌وبودجه نیاز به یک کار علمی است تا این سازمان هدف‌ها را درست تعیین و برنامه‌ریزی کند و در این صورت تحول اساسی رخ خواهد داد؛ سیستم بروکراسی ما یک سیستم ناکارآمد است؛ البته دولت به‌تنهایی نمی‌تواند کاری در جهت اصلاح برنامه‌ریزی انجام دهد و به کمک همه دستگاه نیاز دارد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حل مشكلات نظام بودجه‌ريزي تنها از طريق وضع قوانين مناسب، تهيه بودجه واقعي، ايجاد رويه‌هاي حقوقي يا عرفي پذیرفته‌شده و منطقي و ايجاد سازوكارهاي قانوني و اجرايي مناسب امکان‌پذیر است و تبدیل سازمان به وزارتخانه‌اي جديد مشکل برنامه‌ریزی را حل نخواهد کرد و نباید با رد شدن این طرح حل مشکل برنامه ریزی در ایران فراموش شود.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از جامعه خبری تحلیلی الف ، تاریخ انتشار: 20 مهر 1396 ، کدخبر: 3960720077 ، www.alef.ir