این عضو جامعه روحانیت مبارز که از 17 سال پیش در رأس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه قرار دارد، استعفای خود را در راستای بازکردن میدان برای طرح‌ها و فکرهای جدید عنوان و اعلام کرد مسئولیتش را در هفته‌های آینده واگذار خواهد کرد. به گفته تقوی اکنون حدود 900 ائمه جمعه که اکثراً بین 37 تا 50 سال سن دارند، به منبر می‌روند و در کنار این افراد، 45 هزار نیروی ستادی فعالیت می‌کنند و فقط در تهران هر هفته هزار و 500 نفر آماده‌باش و در خدمت نماز جمعه هستند. بر پایه این آمار، این پرسش مطرح می‌شود که آیا دایره نفوذ و تأثیرگذاری نماز جمعه با این حجم نیرو و فعالیت ستادی و جایگاه مذهبی و سنتی‌اش، تناسب دارد؟

آن‌گونه که از فحوای سخنان تقوی وهمچنین دیگر روحانیون برمی‌آید، کمیت و کیفیت حضور و مشارکت مردم در نماز جمعه تهران و شهرستان‌ها دلگرم کننده نیست. رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در گفت‌وگویش تأکید دارد که نقش خانواده‌ها در این میان تعیین کننده‌تر است؛ چرا که «آنقدر که به درس بچه اهمیت می‌دهند، به نمازش اهمیت نمی‌دهند»؛ اما کم نیستند روحانیون، مسئولان و فعالان سیاسی که در سال‌های اخیر انتقاداتی را متوجه شورای تحت مسئولیت تقوی می‌دانستند.

به اعتقاد منتقدان، واگذاری تریبون پیش از خطبه‌ها به یک جریان فکری و سیاسی خاص به ویژه در بزنگاه‌های حساسی چون مذاکرات هسته‌ای یا انتخابات سبب شده نماز جمعه برای همه گرایش‌های فکری و سیاسی جذاب نباشد. منتقدان با اشاره به حضور پررنگ تقوی و تلاش‌های چند سال گذشته‌اش در نهادهای انتخاباتی اصولگرایان، این شائبه را مطرح می‌کنند که او تحت‌الشعاع گرایش سیاسی خود، دایره سخنرانان پیش از خطبه را به این جریان سیاسی محدود کرده است.

موضعگیری واحد ائمه جمعه نیز از جمله موضوعاتی است که منتقدان روی آن انگشت گذاشته و گاه آن را «دیکته شده» توصیف کرده‌اند. انتقادی که البته تقوی در گفت‌وگویش آن را تکذیب کرده و گفت: «اگر در طول 17 سال به یک امام جمعه گفته باشیم این حرف را در خطبه‌ها بیان کنید، بیاید علنی کند... البته ما بولتن و مجله داریم و اخبار جهانی را می‌گیریم، گروه داریم و تجزیه‌ و تحلیل می‌کنند. ما این اطلاعات را جمع می‌کنیم و روی سایت می‌گذاریم و ائمه جمعه اختیار دارند از این مطالب استفاده کنند.»

اگرچه تقوی در این گفت‌وگو تلاش کرد از سیاست‌ها و برنامه‌هایش در دو دهه گذشته دفاع کند، اما انتقادها و اعتراض‌های اخیر روحانیون صاحبنامی چون سید مهدی طباطبایی عضو جامعه روحانیت مبارز و مسیح مهاجری، مدیر مسئول روزنامه «جمهوری اسلامی» نسبت به کاسته شدن دایره نفوذ و تأثیرگذاری روحانیون، این گزاره را یادآور می‌شود که علاوه بر انتقادها از شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، آسیب‌ها و مشکلاتی عام تر نیز در این حوزه وجود دارد که اگرچه شاید ارتباط مستقیمی با تریبون نماز جمعه نداشته باشد، ولی حتماً بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.

مسیح مهاجری در سلسله یادداشت‌هایی که سر و صدای زیادی به پا کرد، «ورود روحانیون به روابط زناشویی»، «برپایی همایش ترویج چند همسری»، «طرح گماشتن افراد روحانی در بیمارستان‌ها تحت عناوینی از قبیل روحانی درمانی بیماران»، «استفاده از بعضی روحانیون فاقد معیارهای لازم در تلویزیون و رادیو به عنوان کارشناس مسائل دینی که مطالب آنها از طریق فضای مجازی برای هجو دین و مذهب دست به دست می‌شود» را مورد نکوهش جدی قرار داد و نوشت: «دیدن برخی صحنه‌ها اعصابی پولادین می‌خواهد از اعماق جان و در نهایت عذاب وجدان به خاطر مشاهده چنین کارکرد انحرافی که از بخشی از روحانیون مشاهده می‌شود، فریاد برمی‌آوریم که ‌ای بزرگان حوزه‌های علمیه به داد برسید و روحانیت را از این بی‌ضابطه عمل کردن‌ها نجات دهید.»

سید مهدی طباطبایی هم در گفت‌وگو با «خبرآنلاین»، با تأیید کاهش نفوذ کلام روحانیت، این تغییر را ناشی از تفاوت در عملکردها دانست و گفت: «یک نماز جمعه داریم؛ نگاه کنید بین مسئولان و مردم چقدر فاصله است. یک میله گذاشته‌اند، صف بسته‌اند، راه نمی‌دهند و بیرون می‌کنند. ما هیچ‌ وقت این چنین نبودیم حتی امام خمینی(ره) هم این گونه نبود و در میان مردم بودند.»

اخیراً نیز چهره‌هایی چون آیت‌الله محمد یزدی، دبیرکل جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و آیت‌الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضائیه هم خواستار اتخاذ شیوه‌های به‌روز و کارآمدتر از سوی روحانیون شده‌اند. رئیس قوه قضائیه پنجشنبه گذشته در همایش «صیانت از روحانیت و حوزه‌های علمیه» با توصیه به روحانیون برای استفاده از ابزار جدید رسانه‌ای، تأکید کرد: «با تکرار مکررات و کم کاری نمی‌توان به تبلیغ صحیح دین پرداخت.»

به این فهرست از باید و نباید‌ها می‌توان موارد پرشمار دیگری افزود؛ از جمله کم شدن قدرت تأثیرگذاری جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که در انتخابات‌ اخیر خود را نشان داد. چنانکه در واپسین انتخابات مجلس خبرگان رهبری که اسفند سال 94 برگزار شد، دو تن از چهره‌های ارشد فهرست جامعه مدرسین یعنی آیت‌الله محمد یزدی که آن موقع ریاست بر مجلس خبرگان رهبری را برعهده داشت و آیت‌الله مصباح یزدی رأی لازم برای ورود مجدد به مجلس خبرگان رهبری را نیافتند و آیت‌الله جنتی یکی از سرلیست‌های این فهرست نیز به عنوان نفر شانزدهم و آخر، از حوزه انتخابیه تهران به مجلس خبرگان رفت. در انتخابات مجلس شورای اسلامی دهم و ریاست جمهوری دوازدهم هم جامعه روحانیت مبارز به حمایت از نهادهای انتخاباتی اصولگرایان بسنده کرد؛ گرچه برخی، این تفویض اختیار به تشکل‌های نوپدیدی چون «جمنا» را «خودخواسته» عنوان کردند اما برخی نیز معتقد بودند جامعه روحانیت چاره دیگری نداشت؛ چرا که دیگر از قدرت دو دهه پیش خبری نیست.

مروری بر مجموع انتقادات اخیر که عمدتاً هم از سوی روحانیون انقلابی، باسابقه و پرسال‌تر مطرح می‌شود، این گزاره را پیش چشم قرار می‌دهد که روحانیون برای حفظ دایره نفوذ و تأثیرگذاری در دوره جدید، ناگریز به نوگرایی هستند و این تجدد می‌تواند شامل نگاه، حساسیت‌ها، موضوع و ادبیات باشد.

به اعتقاد ناظران در این میان تریبون مذهبی-سیاسی نماز جمعه، می‌تواند نقش کلیدی ایفا کرده و با توجه به اهمیت و جایگاه ذاتی خود، آغازگر طرحی نو در این عرصه باشد. با استعفای سیدرضا تقوی زنگ تغییر در شورای سیاستگذاری ائمه جمعه به صدا درآمده است اما آیا این تغییر به سیاست‌ها نیز تسری خواهد یافت؟