نخستین صنعت مورد تأکید وزارت صنعت، خودرو است. صنعت خودرو در اقتصاد جهانی همواره عامل رشد اقتصادی بوده و بخش قابل توجهی از ارزش افزوده بسیاری از کشورهای صنعتی و نوظهور را به خود اختصاص داده است. ایران با جمعیتی در حدود یک درصد جمعیت جهان، سهم دو درصدی از تولید خودرو در جهان دارد. ایران با تولید بیش از 6/1 میلیون خودرو در سال 90 رتبه سیزدهم در جهان را به خود اختصاص داد که البته این رتبه با توجه به کاهش تولید در سال 92 به جایگاه بیستم تنزل یافت و با توجه به افزایش رشد تولیدات در سال 93 پیش‌بینی می‌شود که این رتبه تا جایگاه هجدهم ارتقا پیدا کند.

برآورد می‌شود در سال‌جاری این صنعت 14 درصد ارزش افزوده کل بخش صنعت، 3 درصد سهم ارزش افزوده از تولید ناخالص داخلی و 12 درصد از اشتغال صنعت را تشکیل دهد. با توجه به توسعه فعالیت‌های برون مرزی در حوزه خودرو، ایران در کشورهای سوریه، عراق، بلاروس، آذربایجان، مصر، سنگال و ونزوئلا سایت خودروسازی دارد. به گفته خودروسازان این سایت‌ها آماده واگذاری به بخش خصوصی است و هر مجموعه‌ای که بخواهد می‌تواند مسئولیت این سایت‌ها را بر عهده بگیرد. طبق نظر کارشناسان یکی ازاشتباهات دولت گذشته، ایجاد سایت خودروسازی در این کشورها عنوان شده است. چراکه این سایت‌ها مورد استقبال کشورهای هدف قرار نگرفته و تولید خودرو در این مجموعه‌ها زیانده است. شاید به همین دلیل است که خودروسازان برای واگذاری سایت‌ها اعلام آمادگی کردند تا این بخش بتواند از زیاندهی فعلی خارج شود. در برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت دستیابی به جایگاه نخست صنعت خودرو در منطقه، رتبه پنجم آسیا و رتبه یازدهم در جهان با تکیه بر توسعه رقابت‌پذیری مبتنی بر فناوری مدنظر قرار گرفته است. ایجاد پایگاه ساخت و تولید خودرو و قطعات آن با نام و نشان تجاری داخلی و مشترک یا نام و نشان معتبر جهانی در منطقه با تأکید برصادرات محصولات تولیدی ازدیگر اهدافی است که دولت یازدهم درحال پیگیری آن است. ایجاد پایگاه و مراکز طراحی، آزمون و خدمات مهندسی خودرو و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به صورت مستقیم و مشترک با هدف توسعه صادرات از دیگر اهداف ترسیم شده دراین صنعت است. همچنین پیش‌بینی شده است میزان فروش سالانه کل صنعت خودرو تا 10 سال آینده به 50 میلیارد دلار برسد. در حال حاضر میزان فروش خودروسازان 12 میلیارد دلار است.

سهم ارزش افزوده صنعت خودرو از تولید ناخالص داخلی تا سال گذشته 8/1 درصد بود و این رقم بنا شده تا سال 1404 به 4 درصد برسد. طبق برنامه تنظیم شده سهم ارزش افزوده صنعت خودرو از ارزش افزوده کل صنعت قرار است از 4/11 درصد سال‌جاری تا سال 1404 به 20 درصد برسد. همچنین ارزش صادرات صنعت خودرو که سال گذشته 3/0 میلیارد دلار بود، درسال 96 قرار است به 2/2 میلیارد دلار و در سال 1404 به 15 میلیارد دلار برسد. ازسوی دیگر اشتغال مستقیمی که صنعت خودرو ایجاد کرده تا سال گذشته 170 هزار نفر بوده و این عدد تا 10 سال آینده از 250 هزار نفر فراتر خواهد رفت. این رقم نشان می‌دهد که سهم اشتغال صنعت خودرو از اشتغال بخش صنعت که اکنون حدود 12درصد است تا سال 1404 به 15 درصد خواهد رسید. نکته دیگری که درهدف‌گذاری کمی وزارت صنعت مد نظر است، شاخص رضایت مصرف‌کننده است. در حال حاضر میزان شاخص رضایتمندی مشتریان خودرو از معیار هزار حدود 630 امتیاز دارد و قراراست این عدد تا 10 سال آینده از 820 امتیاز فراتر رود. سطح آلایندگی مصرف سوخت هم - که اکنون یورو 4 است - قرار است تا سال 96 به یورو 5 برسد و پس از آن استاندارد‌ها براساس اتحادیه روز اروپا خواهد بود. متوسط مصرف سوخت هم که اکنون درحالت خوشبینانه 9 لیتر به ازای هر صد کیلومتر پیمایش است در سال 96 به 5/7 لیتر و سال 1404 به کمتر از 5/4 لیتر خواهد رسید.

* صنعت فولاد ایران در جایگاه هفتم دنیا می‌ایستد

دومین صنعت مورد تأکید دولت، فولاد است. فولاد یکی از محصولات استراتژیک به شمار می‌رود که سهم قابل توجهی در ارزش افزوده صنعت کشور دارد. درحال حاضر تولید سالانه فولاد خام حدود 17 میلیون تن است و ایران با سهمی معادل یک درصد در رتبه چهاردهم تولید فولاد جهان قرار دارد. آمارها نشان می‌دهد، سهم کشورهای پیشرفته در تولید فولاد طی دهه گذشته کاهنده بوده و به کشورهای خاورمیانه، آسیا و اروپا واگذار شده است. یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش و افزایش سهم ما، استراتژی بلندمدت کشورهای پیشرفته مبنی بر انتقال فناوری فولاد به کشورهای دارای منابع انرژی است. از این‌رو کشورهای پیشرفته به سمت سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی از صنعت فولاد مانند فولاد آلیاژی، کیفی و محصولات نهایی جدید حرکت کرده‌اند که مصرف انرژی و آلایندگی کمتری دارند ولی ارزش افزوده بیشتری تولید می‌کنند.

از سوی دیگر، بحران مالی جهان و بحران منطقه یورو نیز بر شدت این کاهش افزوده است. با توجه به این توضیحات، مواد اولیه یکی از مؤثرترین ضرورت‌های توسعه فولاد در کشور است و سنگ آهن اصلی‌ترین ماده اولیه تولید فولاد به شمار می‌رود. ذخایر احتمالی سنگ آهن بالغ بر 3/4 میلیارد تن است که 3 میلیارد تن آن ذخیره قطعی اولیه محسوب می‌شود. زغال سنگ «کک شو» از مواد اولیه اصلی تولید آهن در روش کوره بلند است. حدود 1/1 میلیارد تن ذخایر قطعی زغال سنگ کشور بالغ بر 900 میلیون تن از نوع زغال سنگ کک شو است که حدود 80 درصد آن در طبس و کرمان قرار دارد. بر این اساس کسب جایگاه هفتم دنیا با تولید سالانه 55 میلیون تن فولاد خام جزو برنامه‌های مهم وزارت صنعت تا 10 سال آینده است. سهم ارزش افزوده فولاد در بخش صنعت طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی 18 درصد بوده است، این رقم از سال 1399 تا 1404 درحدود 20 درصد هدف‌گذاری شده است. همچنین این بخش می‌خواهد تا 8 درصد در اشتغال کشور سهم داشته باشد. در حال حاضر سهم فولادی‌ها از اشتغال 7درصد است. سهم صنعت فولاد از کل صادرات صنعتی نیز از حدود 4 درصد قرار است با چند پله افزایش به 10 درصد برسد.

* افزایش 8/1 میلیارد دلاری صادرات نساجی و پوشاک

سومین حوزه صنعتی که دولت برنامه حمایتی جداگانه‌ای را برای آن تنظیم کرده، نساجی و پوشاک است. طبق گزارش‌های سازمان تجارت جهانی درسال 2013 میلادی صادرات صنایع نساجی و پوشاک جهان(با 8 درصد رشد نسبت به سال قبل) به 766 میلیارد دلار رسید که 5/6 درصد از صادرات کالاهای صنعتی به میزان 848/11 میلیارد دلار را در بر می‌گیرد. هم‌اکنون در کشورمان بالغ بر 9هزار و 818 واحد صنعتی در این حوزه فعال است. این عدد 11 درصد از کل بنگاه‌های صنعتی فعال کشور را شامل می‌شود. میزان سرمایه‌گذاری ثابت صورت گرفته در این واحدها طبق اعداد موجود در پروانه‌ها درحدود 78 هزار میلیارد ریال و 5 درصد از کل سرمایه گذاری‌های صورت گرفته در صنعت کشوراست. این واحدهای صنعتی بالغ بر 280 هزار شغل صنعتی مستقیم ایجاد کرده و در حدود 12 درصد از اشتغال صنعتی کشور را به خود اختصاص داده است. با استناد به آخرین آمار بانک مرکزی، مصرف سالانه پوشاک خانوار شهری 7/12 میلیون ریال است و مصرف کل بازار داخلی کنونی پوشاک کشور بیش از 300 هزار میلیارد ریال در سال برآورد می‌شود.

سرانه مصرف جهانی منسوجات و پوشاک به مراتب بیشتر از اعداد اعلامی است که یکی از دلایل پایین بودن آن در کشور کاهش قدرت خرید مردم و رکود اقتصادی سال‌های اخیر بوده است. براین اساس 10 کشور برتر صادرکننده نساجی، پوشاک وکفش به ترتیب چین، ایتالیا، آلمان، هند، امریکا، ترکیه، بنگلادش، ویتنام، بلژیک و فرانسه است. با این تفاسیر 80 درصد صادرات جهانی پوشاک مربوط به کشورهای با درآمد بالا و متوسط به بالاست.

با توجه به وضعیت جهانی صنعت پوشاک و وضعیت نیروی کار و گروه اقتصادی کشور، ایران پتانسیل صادرات بیش از 12 میلیارد دلار منسوجات، پوشاک، کفش و چرم را دارد. چهار وارد‌کننده مهم جهانی پوشاک در سال 2014 به ترتیب امریکا به میزان 86 میلیارد دلار، آلمان با 36 میلیارد دلار، ژاپن 29 میلیارد دلار و فرانسه با 23 میلیارد دلار نزدیک به نیمی از واردات پوشاک جهان را به خود اختصاص داده‌اند. حجم واردات پوشاک منطقه خاورمیانه و همسایگان ایران نیز 40 میلیارد دلار است و واردکنندگان مهم این منطقه به ترتیب روسیه، امارات، عربستان و ترکیه است. دستیابی به جایگاه سوم صنعت نساجی درمنطقه و رسیدن به رتبه پنجاهم جهان با تکیه بر رقابت پذیری، نوسازی و سرمایه‌گذاری همراه با توسعه فناوری و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید از چشم‌انداز برنامه راهبردی وزارت صنعت است. با توجه به افق 1404 سهم ارزش افزوده صنایع نساجی و پوشاک از کل صنعت به 4 درصد خواهد رسید که درحال حاضر این رقم 3 درصد است. همچنین در این برنامه ارزش صادرات صنایع نساجی، پوشاک، چرم و کفش بدون احتساب فرش دستباف از یک میلیارد و 147 میلیون دلار با بیش از 8/1 میلیارد دلار به 3 میلیارد دلار خواهد رسید.

* ایران بزرگترین صادرکننده سیمان در جهان می‌شود

برنامه راهبردی دیگر در حوزه صنعت، سیمان است. طبق آمارهای بین‌المللی ایران در سال 2014 با حدود 75 میلیون تن ظرفیت تولید سیمان، چهارمین تولیدکننده سیمان درجهان و سومین تولید‌کننده در آسیا و نخستین تولید‌کننده در خاورمیانه بوده است. بر اساس چشم‌اندازی که تا سال 1404 برای این بخش ترسیم شده قرار است ایران تا سال یاد شده 120 میلیون تن سیمان تولید کند و این به منزله به دست آوردن جایگاه سوم جهان، رتبه اول در صادرات جهانی و بالاترین ظرفیت تولید در منطقه است. در حال حاضر ایران با داشتن 70 واحد تولیدی (با ظرفیت اسمی حدود 4/79 میلیون تنی) و تولید حدود 5/66 میلیون تن درسال 1393، توانایی تولید 27 نوع سیمان را مطابق با استانداردهای ملی دارد. در حال حاضر تعداد 54 طرح فعال دارای پیشرفت فیزیکی با ظرفیت 3/48 میلیون تن در دست اجراست که از این تعداد، 10 طرح با ظرفیت 3/8 میلیون تن بالای 60 درصد پیشرفت فیزیکی، تعداد 18 طرح با ظرفیت 8/16 میلیون تن بین 20 تا 60 درصد پیشرفت فیزیکی و 26 طرح با ظرفیت 2/33 میلیون تن کمتراز 20 درصد پیشرفت فیزیکی دارند.

درصورت به بهره‌برداری رسیدن این طرح‌ها تا سال 1404 و با توجه به هدف 120 میلیون تن، قطعاً نیازی به ظرفیت‌سازی جدید جز درموارد خاص نخواهد بود. بر این اساس ایران بعد از کشورهای چین، هند و امریکا در فهرست تولید‌کنندگان بزرگ جهان قرار گرفته است. در سال مورد بررسی سهم ارزش افزوده سیمان از ارزش افزوده صنعت 4 درصد دیده شده، این رقم سال گذشته 5/3 درصد بوده است.

همچنین تولیدکنندگان سیمان می‌توانند در اشتغال کشور سهم 2درصدی داشته باشند. میزان صادرات سیمان نیز از 9/18 میلیون تن به 32 میلیون تن خواهد رسید. درحال حاضر رتبه ایران در صادرات جهانی و رتبه ظرفیت تولید در منطقه همچنان اول است.

* هدف گذاری تولید 700 هزار تن تایر و تیوب

پنجمین صنعت که شاید حضور آن در فهرست مورد حمایت دولت جای تعجب داشته باشد تایر و تیوب است. جایگاه اقتصادی این صنعت در کشور اهمیت بالایی دارد، به طوری که برخورداری از مزایایی نظیر نرخ اشتغالزایی بالا، تأمین حدود 70 درصد نیاز داخلی، دارا بودن مزیت نسبی به عنوان صنایع پایین دستی پتروشیمی، مکمل صنعت خودروسازی و تأمین بخش عمده مواد اولیه از داخل کشور می‌تواند نقش راهبردی در صنعت حمل و نقل کشور ایفا کند.

بررسی عملکرد تولید، صادرات، واردات و مصرف تایر و تیوب درمقطع کنونی نشانگر کمبود حدود 100 هزار تن تایر از انواع رادیال در کشور است.

برهمین اساس تولید 700 هزار تن انواع تایر و تیوب در افق 1404 هدف‌گذاری شده است. سال گذشته این صنعت توانست برای 15 هزارنفر به صورت مستقیم شغل ایجاد کند، لذا طبق افق ترسیم شده این رقم تا 10 سال آینده به 24 هزار نفر خواهد رسید.

میزان تولید صنعت جهانی تایر در سال 2014 حدود 5/1 میلیارد حلقه لاستیک بوده و حجم فروشی در حدود 187 میلیارد دلار در سال 2013 داشته است. درمنطقه خاورمیانه نیز حدود 25 کارخانه تایرسازی وجود دارد که از این تعداد 10 کارخانه با ظرفیت اسمی 363 هزار تن در ایران فعالیت دارند. با توجه به گستردگی فعالیت این صنعت بنا شده ایران تا سال 1404 حدود 3 درصد از تایر و تیوب جهان را تولید کند. این در حالی است که هم‌اکنون جایگاه ایران 4/1 درصد است. همچنین سهم ارزش افزوده صنعت تایر و تیوب از ارزش افزوده بخش صنعت که 81/0 درصد است در سال مورد هدف به یک درصد خواهد رسید. ناگفته نماند تولید تایر در ایران قدمتی بیش از 50 سال دارد.

* تولید لوازم خانگی به 16میلیون دستگاه می‌رسد

ششمین صنعت مورد حمایت وزارت صنعت تا سال 1404 لوازم خانگی است. صنعت لوازم خانگی از جمله صنایع درآمد زا در جهان است و با توجه به نیازعمومی جامعه جهانی اهمیت ویژه‌ای دارد. در سال 2013 ارزش تولیدات لوازم خانگی درجهان به 431 میلیارد دلار رسید که انتظار می‌رود نرخ رشد واقعی سالانه آن تا سال 2020 حدود 8/4 درصد باشد.

سهم قاره‌ها از گردش مالی این صنعت به ترتیب آسیا و اقیانوسیه 54 درصد، اتحادیه اروپا 3/18 درصد و امریکای شمالی 5/16 درصد است. با توجه به اهمیت این صنعت درایران قرار شده تا سال 1404 تولید این صنعت به بیش از 16 میلیون دستگاه لوازم خانگی و صادرات نیز به 3 میلیارد دلار برسد. با توجه به چنین هدفی ایران می‌تواند جایگاه دوم در منطقه را حفظ کند. سهم ارزش افزوده لوازم خانگی در بخش صنعت تا سال یاد شده هم باید به 5/1 درصد برسد و البته درنرخ اشتغال هم سهم 2 درصدی هدف‌گذاری شده است.

همچنین سهم صادرات صنعت لوازم خانگی از کل صادرات صنعتی که سال گذشته 38/0 درصد بود تا 10 سال آینده به یک درصد می‌رسد. یکی از اهداف مهمی که دولت برای صنعت لوازم خانگی دارد ایجاد برندسازی است. از این‌رو تا چند سال آینده باید حداقل یک نام و نشان تجاری درسطح بین‌المللی ایجاد شود.

همچنین ارتقای سطح کیفیت و استاندارد محصولات در سطح جهانی و رسیدن به مقیاس اقتصادی تولید از دیگر اهدافی است که دولت می‌خواهد بواسطه فعالیت تولیدکنندگان به آن برسد.

* کسب جایگاه چهارم بزرگترین تولیدکننده کاشی و سرامیک

آخرین صنعتی که دولت از آن حمایت ویژه خواهد کرد، کاشی و سرامیک است. تولید این محصول در سال 2013 درجهان به 11 میلیارد و 913 میلیون مترمربع رسید که 4/6 درصد نسبت به سال 2012 رشد نشان می‌دهد. میزان تولید کاشی و سرامیک در ایران در سال یاد شده حدود 400 میلیون مترمربع و معادل 4/3 درصد از تولید جهانی آن است. با توجه به حجم بالای سرمایه گذاری‌هایی که در صنعت کاشی و سرامیک کشور و بویژه در سال‌های اخیر صورت گرفته است در حال حاضر میزان عرضه بیش از تقاضای آن است که علت اصلی آن حاشیه سود مناسب این صنعت در گذشته بوده است.

همان‌طور که آمار تولید و مصرف کاشی و سرامیک در ایران نشان می‌دهد، اکنون بازار داخلی اشباع شده وهرگونه توسعه سرمایه‌گذاری جدید می‌بایست صرفاً برای بازارهای صادراتی صورت پذیرد. ایران با توجه به حجم تولیدی که دارد پنجمین تولید‌کننده کاشی و سرامیک بعد از کشورهای چین، برزیل، هند و اسپانیاست.

میزان تولید چین به عنوان بزرگترین تولید‌کننده در جهان 5700 میلیون مترمربع است. کسب جایگاه چهارم در جهان با ظرفیت تولید سالانه 700 میلیون مترمربع و 2میلیارد دلار صادرات از اهدافی است که تا سال 1404 در نظر گرفته شده است. سهم ارزش افزوده کاشی و سرامیک در بخش صنعت سال 92 حدود 5/3درصد بود و این رقم قرار است تا افق 1404 از رقم 8/3 درصد فراتر برود.

براین اساس سهم صادرات کاشی و سرامیک از کل صادرات صنعتی که حدود 5/1 درصد است تا 10 سال آینده به 7/1 درصد خواهد رسید. سهم این بخش از اشتغال کل صنعت اکنون حدود 2/2 درصد است که تا سال 1404 به 5/2 درصد می‌رسد.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6040 ، چهارشنبه 8 مهر 1394، صفحه 10