سه‌شنبه ۰۵ تير ۱۴۰۳ - 2024 June 25 
شعارسال: شاید درآمد میلیاردی
نویسندگان پرفروشی چون جی. کی. رولینگ، خالق «هری‌پاتر» بسیاری را به این اشتباه
بیندازد که نان اغلب نویسندگان در روغن است و شاید حتی به هوای این درآمد هنگفت
برخی سودای نویسندگی را در سر بپرورانند؛ غافل از اینکه بیشتر کسانی که به این امید
قدم در راه گذاشته‌اند جز سراب چیزی عایدشان نشده است. این ناکامی نه‌تنها دامن نویسندگان
وطنی را گرفته بلکه آمارهای اخیر نشان می‌دهد مرغ همسایه هم غاز نیست و در اغلب
کشورهای اروپایی و آمریکا این ناشران هستند که بیشترین سود را از دسترنج نویسندگان
می‌برند و درآمد نویسندگان سال به سال کاهش می‌یابد. این مساله در کشورما البته
وضعیت حادتری دارد زیرا با توجه به کمبود سرانه مطالعه و به تبع آن فروش پایین
کتاب و همچنین گران بودن هزینه تولید آثار، اصولا این صنعت با ریسک بالا و بحران‌های
گوناگون مواجه است.
وارداتی بودن کاغذ و رواج نداشتن کتاب‌های الکترونیکی، موجب شده چرخه نشر به محض ایجاد مشکلاتی چون نوسانات ارزی، دستخوش تحولاتی نامطلوب شود آنچنان که مشکلات اخیر بازار ارز زنگ خطر را به صدا درآورده است. بدیهی است در چنین وضعیتی بیشترین دود نابسامانی‌ها به چشم نویسندگان و خالقان آثار خواهد رفت، چرا که تنها سرمایه این گروه خلاقیت و دانشی است که از آن برای تولید این کالای فرهنگی بهره می‌برند و در صورت تعطیلی نشر، قادر نیستند مانند دیگر بخش‌های چرخه نشر، سرمایه خود را در راه‌های دیگری به گردش درآورند. برای درک بهتر موضوع در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به سهم نویسنده از درآمد حاصل از فروش کتاب در ایران و دیگر کشورها.
درآمد نویسنده از فروش
اگرچه میزان حق‌‌التالیف در کشورمان ثابت نیست اما بنا به عرف چیزی حدود ۱۰ درصد قیمت پشت جلد در نظر گرفته می‌شود. البته این مبلغ برای نویسندگان صاحب نام کمی بیشتر و برای مولفان تازه‌کار تا صفر نیز در نوسان است. با توجه به جدول ارائه شده و با توجه به مقایسه با سهم کتابفروش و موسسه پخش کتاب در‌می‌یابیم که خالق اثر که بدون شک مهم‌ترین حلقه زنجیره تولید این کالای فرهنگی است کمترین سهم را از تولید خود می‌برد و دیگر حلقه‌های زنجیر به دلایل موجه و غیر موجه از جمله بالا بودن هزینه چاپ، هزینه پرسنل، اجاره یا قیمت ملک کتابفروشی انتظار سهم بیشتری دارند. با وجود چنین وضعیتی در بازار نشر برای مثال اگر نویسنده‌ای به‌طور حرفه‌ای روزانه چند ساعت از وقت خود را صرف نوشتن رمان کند و نوشتن آن با ویرایش و بازنگری حدود یک سال طول بکشد، با فرض اینکه رمان ۳۵۰ صفحه‌ای با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه به قیمت ۴۵هزار تومان به فروش برسد، با توجه به درصد نویسنده از قیمت پشت جلد کتاب، چهار میلیون و ۵۰۰هزار تومان نصیب وی می‌شود؛ یعنی به‌طور تقریبی ماهی ۳۷۵ هزار تومان!
سهم نویسندگان در کشورهای توسعه‌یافته از قیمت پشت جلد کتاب اگرچه منصفانه‌تر و مطابق جدول ارائه شده به‌طور متوسط ۱۵ درصد است و تیراژ کتاب‌ها نیز در مقایسه با کشورمان از شمارگان بالاتری برخوردار است، اما برخلاف آنچه پنداشته می‌شود وضع معیشتی آنها نیز آرمانی نیست و اگر از نویسندگان سرشناس که شانس آن را یافته‌اند که آثارشان در سراسر جهان ترجمه و منتشر شود صرف‌نظر کنیم، درآمد آنها از متوسط درآمد در مردم کشورهایشان کمتر است. درآمدی که روزبه‌روز بیشتر کاهش می‌یابد.
جدال برای بقا
میزان درآمد نویسندگان در انگستان در سال گذشته ۴۲درصد کاهش داشته و طبق گفته منابع آگاه درآمد متوسط سالانه نویسندگان ۱۰هزار پوند است. این در حالی است که آمار کتابفروشی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد بیشتر ناشران انگلیسی رکورد فروش خود را در یک دهه گذشته تجربه کردند. آمارها درآمد ۶میلیارد دلاری ناشران را در انگلیس اعلام می‌کنند. اتحادیه ناشران انگلیس با اعلام این رقم گفته است در سال ۲۰۱۷ میزان فروش کتاب در این کشور نسبت به سال ۲۰۱۶ حدود ۵درصد افزایش داشته است. آمار فروش بالای ناشران انگلیسی در حالی افزایش یافته است که «استفن لوتینگا» مدیر اجرایی اتحادیه ناشران انگلیس گفت: «در سال ۲۰۱۷ در کتاب‌های چاپی ۳۱درصد افزایش داشتیم و میزان درآمد ناشران از راه فروش کتاب‌های صوتی نیز ۲۵درصد افزایش داشته است. این درحالی است که تنها ۸درصد از فروش کتاب مربوط به صادرات به کشورهای غیرانگلیسی‌زبان بوده است.»
لوتینگا افزود: «میزان درآمد از فروش کتاب‌های داستانی ۳درصد افزایش داشته و این رقم برای کتاب‌های مستند ۴درصد بود. در حالت کلی میزان فروش کتاب‌های چاپی بیشتر از دیگر فرمت‌ها است.» اتحادیه ناشران آماری نیز در رابطه با درآمد نویسندگان اعلام کرده است که بیشتر این آمارها مربوط به اطلاعات به دست آمده از نویسندگان دارای قرارداد با دو ناشر بزرگ انگلیسی پنگوئن و هاچت است. طبق اطلاعات به دست آمده درحالی که ناشران فروش بالایی داشتند اما نویسندگان سود کمتری از این درآمد کسب کردند. «تریسی شوالیه» نویسنده آمریکایی کتاب دختری با گوشواره مروارید می‌گوید: «سود حاصل از فروش کتاب‌ها بیشتر به ناشران می‌رسد و حتی نویسندگان مشهور نیز چندان از این سود سهم نمی‌برند. بیشتر نویسندگان درآمد عمده خود را از کارهای جانبی مثل تدریس، خبرنگاری و حتی کارهای کاذب کسب می‌کنند.»
شوالیه اعتقاد دارد اگر درآمد بیشتری از فروش مستقیم کتاب‌ها به نویسندگان نرسد نباید خبرهای خوبی از آینده ادبیات بشنویم. تریسی شوالیه نیز در دانشگاه به تدریس نویسندگی می‌پردازد. او هم اکنون رئیس بنیاد ادبی رویال انگلیس است که کار این بنیاد حمایت مالی از نویسندگان جوان برای ادامه شغل نویسندگی است. «جوان هریس» نویسنده انگلیسی رمان شکلات نیز از درآمد پایین نویسندگان گلایه می‌کند و می‌گوید ناشران به سلبریتی‌ها برای یک کتاب کاملا ضعیف مبالغ هنگفتی پرداخت می‌کنند ولی برای نویسندگان بزرگ این شرایط وجود ندارد. بروکلین بکام برای یک کتاب عکاسی مبالغ هنگفتی دریافت می‌کند درحالی‌که نویسندگان بزرگ نمی‌‌توانند برای یک رمان ارزشمند درآمد خوبی داشته باشند.
«نیکولا سولومون» مدیر اجرایی انجمن نویسندگان انگلیس نیز در اظهارنظری درباره این خبر می‌گوید: بیشتر ناشران انگلیسی از سکوی نویسندگان بالا می‌روند درحالی که فکر نمی‌کنند این سکوها ممکن است روزی فرو بریزد. باید بگویم درآمد نویسندگان در این کشور ناامیدکننده است. استفن لوتینگا مدیر اجرایی اتحادیه ناشران انگلیس ادعای نویسندگان انگلیسی مبنی بر کاهش سهم آنها از فروش کتاب را رد می‌کند و می‌گوید: «فکر نمی‌کنم درآمد نویسندگان در سال‌های اخیر کم شده باشد.» وی اعتقاد دارد بیشتر خرده‌فروشان و سایت‌های فروش کتاب مثل آمازون در کاهش سهم نویسندگان از درآمد دخیل هستند. وی می‌گوید آمازون گاهی اوقات قیمت بعضی از کتاب‌ها را زیاد می‌کند درحالی که ممکن است برای بعضی کتاب‌های دیگر قیمت پایین‌تری را پیشنهاد بدهد.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 17مرداد1397، کدخبر: 3424058: www.donya-e-eqtesad.com
