شعارسال: خرما تنها محصولی‌ است که با حمایت دستگاه‌های ذی‌ربط، قادر به رفع بسیاری از مشکلات اقتصادی شهر‌های جنوبی و توسعه صادرات غیرنفتی کشور خواهد بود‌. خرما از محصولات بسیار غنی و سرشار از ویتامین‌ها و مواد مُغذی است که عمدتاً در مناطق گرمسیری کاشت و برداشت می‌شود‌. در ارتباط با خواستگاه اولیه خرما اقوال متعددی در منابع و گزارش‌ها موجود به چشم می‌خورد‌. برخی پیشینه آن را در هندوستان، عده‌ای دیگر در شمال آفریقا و برخی دیگر از پژوهشگران پایه اصلی کشت و برداشت آن را به کشور عربستان نسبت می‌دهند‌. به هر ترتیب، خرما از نمونه محصولاتِ با قدمت و دیرینه بسیار کهن و طولانی به شمار می‌رود که در ایران نیز سابقه کشت آن به هزاران سال پیش باز می‌گردد‌. آن‌چنان که مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، خرما از دوران پیش از حاکمیت هخامنشیان در ایران کشت می‌شده و در پایان سده نهم میلادی نیز، از ایران به چین برده شده است‌.

به واقع این اطلاعات موید عقبه تاریخی کهن نخل‌داری و کشت این محصول غنی در ایران زمین به‌شمار می‌رود‌. خرما با برخورداری از ویتامین‌های مختلف با درصدهای بسیار بالا و غنی در زمره محصولات انرژیک و با کالری بالا است و اساساً اوج مصرف این محصول در ایران و در ایام مبارک ماه رمضان باز می‌گردد، چراکه بیش‌تر مواد مغذی و ویتامین‌ها در این محصول یافت می‌شود‌. یکی از برجسته‌ترین خواص این محصول به خاصیت ضد سرطانی و درمانی آن در بیماری مذکور به شمار می‌رود‌.

حسن تقوی گل‌سفیدی، یکی از کارشناسان و صاحب‌نظران طب سنتی و گیاهی، با اشاره به مطلب فوق اظهار کرد: در شرایطی که گاهی دستورات و توصیه‌های طب سنتی و اسلامی از سوی بخشی از جامعه نادیده گرفته می‌شود، امروز شاهد اثبات آن از سوی مراکز درمانی و پزشکی معتبر جهان هستیم‌. وی در تشریح این موضوع گفت: چندی پیش انجمن سرطان ایالات متحده آمریکا از خرما به‌عنوان تأثیرگذارترین میوه در مبارزه و مقابله با سرطان یاد کرد‌. طرح این مقدمه با هدف اثبات جذابیت‌ها و اهمیت بسیار بالای این میوه نواحی گرمسیری انجام می‌پذیرد و همین خصوصیات برای توجه هرچه بیش‌تر به این محصول و تلاش فزآینده‌تر در راستای افزایش تُناژ، تولید و صادرات آن کفایت می‌کند‌.

بنابر بررسی‌های انجام شده، سرانه مصرف خرما در کشور، هفت کیلوگرم در سال است که البته دراین معدل‌گیری نقش میزان مصرف شهرهای جنوبی کشور بسیار برجسته و نافذ است‌. مناطق جنوبی کشور با سرانه مصرف 25 کیلوگرم، ضریب افزایش آن، در معدل‌گیری میزان مصرف، به میزان قابل توجهی بالا برده، زیرا به‌صورت تقریبی میزان مصرف سالانه این محصول در دیگر استان‌های کشور، به ازای هر نفر یک کیلوگرم است که این عدد و رقم، ناچیز به نظر می‌رسد‌. بنابر اعداد و ارقام منتشر شده در رسانه‌ها، سالانه قریب به هفت میلیون تن خرما در جهان تولید می‌شود که ایران با قریب به تولید یک‌میلیون و 100 تا 200 هزار تن؛ نقش قابل توجهی در تأمین خرمای جهان ایفاء می‌کند‌.

گردش مالی خرما در سال نیز به‌صورت تقریبی، بیش از یک‌میلیارد دلار برآورد می‌شود که این رقم و عدد به نوبه خود برجسته به نظر می‌رسد‌. بدون تردید، هر آنچه سهم ایران در میزان صادرات خرما و گردش مالی اشاره شده افزودن‌تر شود، زمینه و بستر توسعه فرصت‌های شغلی و شکوفایی اقتصادی کشور به نحو شایسته‌تری فراهم خواهد شد‌. در میان استان‌های ایران، کرمان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، خوزستان و یزد از اراضی و عرصه‌های جغرافیایی مستعد برای تولید و پرورش خرما به شمار می‌رود‌. در این حوزه، مانند بسیاری از عرصه‌های دیگر، از ظرفیت موجود آن‌چنان که باید استفاده نمی‌شود و با وجود رشد و افزایش پنج برابری تولید خرما به نسبت دهه‌های گذشته، انتظار می‌رود در چارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و حمایت از کالای ایرانی، تدابیر هوشمندانه‌تری با هدف توسعه صادرات این محصول اتخاذ و عملیاتی شود‌. به واقع تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از کالای ایرانی تنها به حوزه صنعتی خلاصه نمی‌شود، البته این محصول (خرما) در حوزه‌های صنعتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد‌. به تعبیری، حمایت از کالای ایرانی در چارچوب حمایت از تولید داخلی و محصولاتی که در پهنه وسیع جغرافیایی ایران زمین تولید و عرضه می‌شود، قابل بررسی است‌. این امر می‌تواند در حوزه‌های متعددی همچون زراعی، کشاورزی، باغی، صنعتی، تولیدی و..‌. گسترش پیدا کند‌. تکیه بر ظرفیت‌های بومی و داخلی، اصلی خطیر در تسریع و تسهیل توسعه اقتصادی به شمار می‌رود که البته حصول این امر مستلزم پیش‌نیازهای مقتضی و خاص به خود خواهد بود، در غیر این‌صورت در فقدان الزامات این امر، دست‌یابی به اهداف از پیش تعریف شده؛ دشوار و ناممکن به نظر می‌رسد‌.

بسته‌بندی مطلوب لازمه توسعه کمی و کیفی خرما

بدون تردید، موضوع بسته‌بندی یکی از مولفه‌های اساسی در بهبود و توسعه صادرات محصولات ایرانی به شمار می‌رود و متأسفانه به تلخی باید به این واقعیت اذعان کرد که از محل این نقصان و نارسایی، ضریب سودآوری بسیاری از تولیدات و محصولات ایرانی کاهش یافته است‌. سخن از فروش فله‌ای محصولاتی است که عمدتاً در عرصه زراعی، تولید و عرضه می‌شوند، گاهی از حیث کیفی به‌مراتب مطلوب‌تر و مرغوب‌تر از تولیدات دیگر کشورهای جهان به‌شمار می‌رود‌؛ اما چه سود که کم توجهی و غفلت در این بخش، به فرصت‌سوزی و تحمیل خسارت‌های بسیاری منتهی شده و متأسفانه حوزه تولید خرمای کشور نیز به‌دلیل بسته‌بندی ضعیف، متحمل مشکلات عدیده‌ای شده است‌.

محسن رشیدفرخی، رئیس انجمن ملی خرمای کشور، در تشریح مشکلات و معضلات پیش روی این حوزه اظهار کرد: متأسفانه، قیمت کاغذ و مقوا در ماه‌های گذشته با افزایش سرسام‌آور و خیره‌کننده‌ای همراه شده و از دستگاه‌های متولی انتظار می‌رود در بخش بسته‌بندی کاغذ و مقوا برای تولیدکنندگان این محصول، امتیازات و تخفیفات ویژه‌ای را در نظر بگیرند‌. معضل نقل و انتقال پول از دیگر نارسایی‌هایی است که فرخی از آن به‌عنوان معضلی جدی در مسیر توسعه صادرات این محصول یاد می‌کند‌. عارضه‌ای که متأسفانه در بسیاری از حوزه‌های صنعتی تولیدی و صادراتی کشور مسبب چالش‌های عمیقی برای اقتصاد کشور شده است.

فرآوری خرما، صنعتی که نمی‌توان نادیده گرفت.صندوق کارآفرینی امید با پرداخت بیش از هفت‌میلیارد ریال تسهیلات به حوزه خرمای استان بوشهر سعی دارد از خام‌فروشی و فروش محصولات با قیمت پایین جلوگیری کند‌. بسیاری از کشورها با اطلاع از ذائقه مصرف‌کنندگان و عرضه محصولات در بسته‌بندی‌های مرغوب و مشتری پسند، سیاری از بازارهای هدف را در اختیار خود گرفته‌اند‌. خرما در استان بوشهر، از زمان باستان کاشته می‌شده و هم‌اکنون بخش اعظمی از مردم این استان در زمینه تولید و فرآوری، برداشت و دیگر صنایع مرتبط با خرما مشغول به فعالیت هستند‌. شهرستان‌های دشتستان، تنگستان، دشتی و جم بیش‌ترین سطح زیرکشت خرما را دارند و می‌توان گفت که دشتستان با تولید ۷۰ درصد خرمای بوشهر، بیش‌ترین سهم را در این زمینه به خود اختصاص داده است‌. با توجه به ظرفیت‌های ویژه تولید و فرآوری خرما در استان بوشهر، ‌صندوق کارآفرینی امید حمایت‌های مالی خود را در قالب طرح‌های پشتیبان به تولید‌کنندگان خرما ارئه داده است‌.

ورود صندوق کارآفرینی امید به پروسه حمایت از خرمای استان بوشهر، نخستین‌بار با تشکیل جلسه باغداران و فعالان حوزه خرما آغاز شد و صندوق با تشریح روش‌های حمایت از محصولات استراتژیک نقاط مختلف کشور، فعالان حوزه خرمای استان بوشهر را برای پیدا کردن راه‌هایی که بتواند از فروش فله‌ای خرما جلوگیری و ارزش افزوده بیش‌تری را نصیب کشاورزان بوشهری کند، تشویق کرد‌. این صندوق توانست طی سال‌های ۹۳ تا ۹۶ درمجموع ۱۸ مورد تسهیلات در حوزه خرمای بوشهر پرداخت کند‌. مدیرعامل صندوق کارآفرینی امید درباره حمایت این صندوق از طرح توسعه فرآوری خرما در بوشهر می‌گوید: تلاش کردیم با شناسایی حلقه‌های مفقوده در زنجیره تولید و فرآوری خرما، از فروش محصولات با قیمت پایین و خام‌فروشی ممانعت کنیم‌. خوشبختانه تاکنون بیش از هفت‌میلیارد ریال تسهیلات در حوزه خرمای استان بوشهر پرداخت کرده‌ایم و در طول چهار سال گذشته از محل پرداخت تسهیلات صندوق‌، ۸۰ نفر اشتغال مستقیم و ۱۶۰ نفر اشتغال غیر مستقیم به وجود آمده است‌. او می‌افزاید: پرداخت تسهیلات به توسعه خرمای بوشهر از سال ۱۳۹۳ به بعد با تغییر رویکرد صندوق و جهت حمایت از محصولات استراتژیک مناطق مختلف، حمایت از پشتیبان و توجه ویژه به خوشه‌های صنعتی به‌ویژه حمایت از اتصال حلقه‌های زنجیره تولید تا فروش محصولات در استان‌های مختلف صورت گرفته است‌.

نورالله‌زاده معتقد است تغییر نگاه فعالان این حوزه کمک زیادی کرد تا امکانات لازم برای بهبود وضعیت تولید و فروش خرمای بوشهر فراهم شود و در این مسیر، صندوق کارآفرینی امید هم علاوه‌بر برگزاری نشست‌های مختلف با فعالان حوزه خرما در استان بوشهر، تسهیلات لازم را به این بخش اختصاص داده است‌. تسهیلات پرداختی صندوق در چهار سال اخیر موجب اشتغال مستقیم ۸۰ نفر و اشتغال غیرمستقیم ۱۶۰ نفر شده است‌. بررسی آمارها نشان می‌دهد با وجود رشد خیره‌کننده تولید خرما نسبت به سال‌های قبل فقط هشت‌هزار تن از خرمای استان بوشهر راهی بازارهای جهانی شده است‌. فاصله معنادار میزان تولید و صادرات خرما در استان بوشهر حاکی از کمبود امکانات لازم برای فرآوری، بسته‌بندی، سردخانه و صادرات این کالای ارزشمند است که اقتصاد بخش عمده‌ای از نخلداران استان بوشهر به‌ویژه در شهرستان‌های دشتستان، تنگستان دشتی و جم را زیرپوشش قرار داده است‌. مقایسه وضعیت صادرات، تعداد واحدهای فعال و افراد شاغل در حوزه تولید، فرآوری، بسته‌بندی و فروش خرما نشان می‌دهد که گفت‌وگوهای فعالان این حوزه و تلاش برای تسلط بر مشکلات بخش تولید و بازار تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد منطقه گذاشته است‌.

صندوق کارآفرینی امید در سال ۱۳۹۳ تفاهم‌نامه‌ای با شرکت شهرک‌های صنعتی بوشهر منعقد کرد؛ به موجب این تفاهم‌نامه حمایت از تولید و فروش خرما، در چهار بخش تعریف و شرکت شهرک‌های صنعتی متعهد شد، آموزش‌ها و مجوزهای لازم در بخش حمل و نقل، سردخانه، ‌بسته‌بندی و عرضه در فروشگاه‌های شهرهای بزرگ را به تولیدکنندگان و فروشندگان خرما ارائه دهد و صندوق کارآفرینی امید نیز از این بخش حمایت کند‌. صندوق کارآفرینی امید علاوه‌بر حمایت از متقاضیان تسهیلاتی که در چارچوب تفاهم‌نامه با شرکت شهرک‌های صنعتی قرار می‌گیرند، به زنجیره تولید تا مصرف بهینه خرما کمک و از متقاضیان تسهیلات در سایر زمینه‌ها نیز حمایت کرده است‌. چشم‌انداز صندوق کارآفرینی امید و شرکت شهرک‌های صنعتی از انعقاد تفاهم‌نامه، افزایش ۳۰۰ نفری تعداد شاغلان در حوزه خرما و افزایش ۵۰ درصدی صادرات خرمای استان بوده که تا امروز این هدف در حد زیادی محقق شده است‌. بازار مصرف خرما روز به روز در حال افزایش است و در مصارف صنعتی متعددی نظیر شیره خرما، شهد خرما، عسل خرما، قند مایع، سرکه خرما، عصاره نوشابه، حلوای خرما، شکلات صبحانه خرما و لواشک خرما مورد استقبال بیش‌تری قرار دارد‌. عمده مقصد صادرات خرمای استان بوشهر، روسیه، اسپانیا، اوکراین و کشورهای اروپایی است؛ این درحالی است که خرمای بوشهر از لحاظ کیفیت در بازهای داخلی و خارجی مشتریان بسیاری دارد‌. آمار گمرک از تجارت خارجی ایران بیانگر آن است که صادرات خرما در سال جاری نسبت به سال گذشته با افزایش ۵۶ درصدی همراه بوده و آمریکا یکی از مشتریان اصلی آن به شمار می‌رود‌. صنعت بسته‌بندی، نگهداری، فرآوری و تولید محصولات کشاورزی علاوه‌بر ارتقای کیفیت این محصولات و توسعه و رونق صادرات آن در اشتغال‌زایی و تراز ارزی کشور نقش به‌سزایی دارد‌. در سال‌های اخیر ایجاد کارگاه‌های بسته‌بندی و فرآوری محصولات کشاورزی و موادغذایی با استقبال بسیاری از جانب کارآفرینان مواجه شده و به‌دلیل نیاز به سرمایه اندک، سرعت گرفته است‌. حمایت از کسب و کارهای نوپا و اشتغال‌زا یکی از رویکردهای صندوق کارآفرینی امید است و در این راستا تاکنون طرح‌های مختلفی را در استان‌ها و در مناطق روستایی و عشایری به اجرا درآورده است‌.

ضرورت نقش‌آفرینی شرکت‌های هلدینگ در توسعه صادرات خرما

چندی پیش، علی‌محمد صمیمی، عضو هیئت رئیسه انجمن ملی خرمای ایران، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها در تشریح مشکلات پیش‌روی توسعه صادرات خرمای ایرانی در بازارهای جهانی گفت: غالب شرکت‌های فعال ایرانی در این حوزه کوچک و فاقد ظرفیت لازم برای سرمایه‌گذاری طولانی مدت هستند‌. وی در ارتباط با میزان صادرات خرمای ایران به بازارهای جهانی می‌گوید: در حال حاضر حدود 130 تا 200 هزار تن خرما (در سال) به کشورهای متعدد صادر می‌شود و در این میان کشورهای هند، قزاقستان، پاکستان، امارات و ترکیه عمده مقاصد صادراتی این محصول از ایران به شمار می‌روند‌. به گفته وی، کشورهای عربستان، مصر و تونس به‌عنوان اصلی‌ترین رقبای ایرانی در عرصه تسخیر بازارهای جهانی هستند‌.

سود خرما به نام نخل‌داران به کام دلالان

متأسفانه، نفوذ و جولان دلالان، بازار خرما و دسترنج و سود نخل‌داران را نیز تحت‌الشعاع قرار داده و این عارضه باعث تحمیل خسارت بسیاری به تولیدکنندگان خرما و مصرف‌کنندگان این محصول شده است‌. چندی پیش، دبیرکل انجمن خرمای کشور، با اشاره به در اختیار گرفتن بازار خرما از سوی 100 دلال گفت: به‌واقع واسطه‌های مذکور برای تولیدکننده و مصرف‌کننده تصمیم‌گیری می‌کنند و به نوعی این افراد نبض بازار را دست گرفته‌اند‌. وی در تشریح این عارضه می‌گوید: دلالان در ابتدای فصل برداشت محصول را از نخل‌داران خریداری می‌کنند و در زمان مقتضی آن را دِپو کرده و پس از بالا بردن نرخ خرما (با کاهش عرضه) آن را به فروش می‌رسانند‌. به زعم این گفته، دلالان مذکور برای سه‌میلیون نخل‌دار کشور تصمیم‌گیری می‌کنند و می‌طلبد برای مقابله و دفع این عارضه تدابیر لازم اتخاذ و عملیاتی شود‌. در پایان ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که با توجه به تأکید دلسوزان نظام و انقلاب و در راس آن مقام معظم رهبری، مبنی‌بر توسعه صادرات غیرنفتی به عنوان یکی از ضروریات اقتصادی کشور و مؤلفه‌های اساسی در شکوفایی این عرصه انتظار می‌رود مسئولان و دستگاه‌های ذی‌ربط با برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و تدابیر ویژه، در حوزه‌هایی که کشور از حیث تولیدی از توانمندی بالایی برخوردار است نسبت به ارتقای سطح صادرات اقدامات لازم را عملیاتی کند‌. با تحقق این امر، توسعه صادارت غیرنفتی امری دست یافتنی خواهد بود و با حرکت در این مسیر به تدریج از اقتصاد نفتی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین آفت‌های اقتصادی کشور دور خواهیم شد، امری که تحقق آن ضامن شکوفایی، توسعه و رشد هر چه بیش‌تر اقتصادی این مرز و بوم خواهد بود، در غیر این‌صورت همچنان شاهد نارسایی‌های ریز و درشت در صحنه اقتصادی این کشور هستیم و قطعاً مجموعه این نواقص، حرکت سریع و شتابان جامعه را به سمت فتح و تسخیر قله‌های توسعه اقتصادی، کند و دشوار می‌سازد‌.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 25مهر1397، کدخبر: 55850: www.sabzineh.org