شنبه ۰۹ تير ۱۴۰۳ - 2024 June 29 
شعار سال: راننده حدود ساعت پنج صبح درخواستی دومقصده دریافت کرده و زمانی که به موقعیت مسافر رسیده است، خانمی سوار ماشین شده و بعد از رسیدن به مقصد اول از راننده درخواست کرده است که آیا امکان دارد به دلیل تمام‌شدن شارژ باتری موبایلش با موبایل راننده به دوستش زنگ بزند و اطلاع دهد که خودرو رسیده است. راننده نیز قبول کرده و موبایل خود را به او می‌دهد. در این ميان آن خانم از خودرو پیاده شده و وانمود می‌کند که با پیاده‌شدن قصد دارد به دوستش نشان دهد که کجا ایستاده و بعد از پیاده‌شدن ناگهان شروع به فرار به آن سوی خیابان می‌کند. در آن سوی خیابان و در مسیر مخالف، خودروی دیگری منتظر اوست. راننده بیچاره از خودرو پیاده مي‌شود و به دنبال آن زن می‌دود؛ ناگهان دو مرد از آن خودرو پیاده مي‌شوند و با چاقو راننده را تهدید مي‌كنند و تمام پول‌های او را هم می‌گیرند. حال راننده مانده است و گوشی به‌سرقت‌رفته، برنامه مسدود‌شده و ترس و اضطراب ناشی از چنین اتفاقی. کسب‌وکارهای اینترنتی که در سال‌های اخیر به‌تدریج به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور و البته بسیار کارآمد در عرصه‌های مختلفی ظهور کرده‌اند، مزایای متعددی دارند. این مزیت‌ها هم برای مصرف‌کننده، هم برای خدمات‌دهنده و هم برای خالق ایده آن کسب‌وکار به‌طور ملموسی قابل‌درک است و همه از آن منتفع می‌شوند. درباره مقبولیت، پذیرش، اعتماد و راحتی آن اغلب مردم متفق‌القول‌اند. یکی از مزیت‌های این نوع کسب‌وکارها فقدان مشکلات، موانع و بوروکراسی‌هایی است که کسب‌وکارها در دنیای واقعی اغلب با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ امروزه شاید به‌جرئت بتوانیم بگویم که چنین شیوه‌ای از کسب‌وکارها در حال تبدیل‌شدن به الگویی اجتناب‌ناپذير در کسب‌وکار است. بااین‌حال، این کسب‌وکارها چالش‌های خاص خود را هم به همراه می‌آورند. یکی از این چالش‌ها مسئله جرم و بزه‌دیدگی است. صرف‌نظر از اینکه در ابتدای شروع این‌گونه نرم‌افزارها موجی از تردید، بی‌اعتمادی و ترس، به‌ویژه در میان بانوان، درباره این تاکسی‌ها وجود داشت که به نظر من بیش از آنچه واقعی باشد، محصول ترس ما بود...
امروزه این نرم‌افزارها توانسته‌اند اعتماد مردم را به خود جلب كنند و تجربه سال‌های گذشته نشان داده که میزان سوءاستفاده از این نوع تاکسی‌ها نیز اندک بوده است. در اینجا تمرکز بحث من بر بُعد دیگری از این ماجراست؛ رانندگان و مسئله «بزه‌دیدگی». «بزه‌دیدگی رانندگان» یکی از مسائلی است که رانندگان این‌گونه از تاکسی‌های اینترنتی ممکن است با آن مواجه شده و آن را تجربه كنند؛ جرائمی مانند سرقت گوشی موبایل، سرقت پول، سرقت خودرو، سرقت لوازم خودرو، ضرب‌وجرح و... . بدون تردید چنین شغلی آنها را در برابر چنین بزه‌دیدگی‌هایی آسیب‌پذیرتر کرده است. به نظر می‌رسد این شرکتها همان‌طور که از نظر ارائه خدمات نسبت به مسافر وظایفی برعهده دارند در برابر بزه‌دیدگی رانندگان و پیشگیری از آن نیز وظیفه اخلاقی دارند. یکی از مسائلی که اغلب در سازمان‌ها به‌عنوان یک وظیفه به دست فراموشی سپرده می‌شود مسئولیت اجتماعی سازمانی و در اینجا به‌طور ویژه «پذیرش مسئولیت اخلاقی در برابر پیشگیری از جرم» است. هرچند این شرکتها همواره تلاش دارند تا خود را از زیر برچسب «کارفرما» دور کرده و در نتیجه تعهدات ناشی از کارفرما را نسبت به خود مستثنی کنند اما رویکرد مسئولانه اخلاقی ایجاب می‌کند که این شرکتها، پیش از شروع‌به‌کار رانندگان، نسبت به آموزش و آگاهی‌رسانی به آنها در برابر خطر بزه‌دیدگی که ممکن است متوجه رانندگان شود، آموزش‌های لازم را به آنان ارائه دهند. از طرف دیگر این آموزش و آگاهی‌رسانی مستمر اقتضا می‌کند تا این شرکتها پس از وقوع چنین بزه‌دیدگی‌هایی، این موارد را ثبت، تحلیل و پایش کنند و در نتیجه الگوها و روش‌های بزه‌دیدگی و تکنیک‌های مجرمان را مورد شناسایی قرار داده و در آموزش‌های بعدی خود به رانندگان جدید یا سایر رانندگان این موارد را لحاظ کنند. همچنین از رهگذر چنین تحلیل‌هایی تلاش کنند تا زمینه‌های وقوع چنین جرائمی را شناسایی و حذف کرده و هم‌زمان به رانندگان آموزش‌های لازم برای پیشگیری یا به‌حداقل‌رساندن این اتفاقات را بدهند. اینکه رانندگان بعد از تجربه چنین حوادثی دچار ترس از بزه‌دیدگی شده و اضطراب و استرس ناشی از چنین اتفاقی بر آنها موجب چه تأثیرات روان‌شناختی (پی‌‌تی‌‌اس‌دی) می‌شود و چگونه می‌توان این استرس‌ها را کاهش داد، نیازمند بحث مستقل دیگری است که البته به نظر من شرکت وظیفه دارد در کاهش چنین رنجی از این بزه‌دیدگان مسئولانه رفتار کند. این شرکتها همواره تلاش کرده‌اند تا خود را در پشت نقاب «مجازی‌بودن» فضای اینترنت پنهان کنند اما سال‌هاست که مسئولیت شخص حقوقی مانند شخص حقیقی پذیرفته شده است و چه‌بسا به دلیل برخورداری سرشارتر از منافع و منابع گسترده ناشی از فعالیت خود، جامعه از شرکت ها انتظار رفتارهای مسئولانه‌تری دارد. متخصصان مسئولیت مدنی می‌توانند بحث کنند که براساس اصول حقوقی و قانون مسئولیت مدنی در نظام حقوقی ایران آیا امکان مراجعه راننده به شرکت از باب جبران خسارت وجود دارد یا خیر؟ در برخی کشورها، ازجمله آمریکا یا انگلستان، دادگاه‌ها در رویه قضائی از مسئولیت مدنی به‌عنوان ابزاری برای وادارکردن شرکتها به پذیرش مسئولیت اخلاقی-حقوقی خود در پیشگیری از بزه‌دیدگی کاربرانشان استفاده کرده‌اند؛ در مواردی که شرکتها یا خدمت‌دهنده بهطورکلی به دلیل رعایت‌نکردن نکات مربوط به پیشگیری از جرم، منجر به بزه‌دیدگی کاربر خود شده‌اند، دادگاه‌ها، شرکتها را در برابر جبران خسارت‌های وارده مسئول تلقی کرده‌اند. در تجربه‌های بین‌المللی چنین کسب‌وکارهایی نیز اقدامات مختلفی برای پیشگیری از چنین بزه‌دیدگی‌های اتخاذ شده است. این اقدامات از ابعاد مختلف به پیشگیری از بزه‌دیدگی پرداخته است: از منظر خودرو، پول نقد، راننده، پلیس و شرکت؛ برای مثال درخصوص اقدامات مربوط به خودرو می‌توان از اقداماتی مثل جداکردن فضای راننده از سرنشین با شیشه یا سایر انواع پارتیشن‌ها، استفاده از دوربین برای ضبط اتفاقات در طول سفر، استفاده از آلارم‌ها و هشدارها برای اطلاع‌رسانی، استفاده از سیستم جی‌پی‌اس برای ردیابی خودرو، امکان بازشدن صندوق‌عقب خودرو از درون خودرو، استفاده از فناوری که به راننده امکان خاموش‌کردن خودرو از راه دور را می‌دهد، نام برد؛ تغییراتی است که می‌توان با ایجاد آنها در خودرو از بخشی از این بزه‌دیدگی‌ها پیشگیری کرد. حذف پول نقد و پرداخت الکترونیکی، دور از نظر قراردادن پول توسط رانندگان یا خارج‌کردن پول نقد از خودرو و قراردادن متناوب آن در محلی امن یا واریز‌کردن به‌حساب در هر چند ساعت ازجمله دیگر اقدامات ناظر بر پول است که می‌تواند بر پیشگیری مؤثر باشد. مراقب مسافربودن، هدایت مسافر به نشستن در صندلی پشت سمت راست، ارزیابی مقصد قبل از حرکت، امکان اطلاع‌رسانی مقصد به دیگران، اضافه‌کردن شخصی به‌عنوان کمک‌راننده یا سوارشدن دو مسافر در سفرهای شبانه، پیش‌بینی محلی یا شماره اضطراری برای اعلام کمک از سوی رانندگان و دودی‌نکردن شیشه‌های خودرو به‌منظور فراهم‌بودن امکان مشاهده درون خودرو از دیگر اقداماتی است که بر کاهش بزه‌دیدگی مؤثر است. همچنین پیش‌بینی برنامه‌های آموزشی برای رانندگان، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به آنها، پایش و نظارت بر مسافران از جمله اقداماتی است که شرکتها می‌توانند به انجام برسانند. بهطورکلی توصیه شده است که رانندگان همیشه در خودرو باقی مانده و در صورت وقوع چنین حوادثی «عدم مقاومت» موجب کاهش شدت و میزان خسارت بدنی می‌شود.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 2 دی 97، شماره: 3323
