شعار سال: دستان متجاوزی که شن و ماسه را از بستر رودخانه‌ها به تاراج می‌برد بر پیکر محیط‌زیست گیلان زخم‌های کاری برجای می‌گذارد. در سال‌های اخیر بستر رودخانه‌های گیلان‌ بیش از همیشه در معرض برداشت شن و ماسه قرار گرفته‌اند و آسیب‌های ایجادشده برمحیط‌زیست حساس اینخطه سرسبز تأثیر گذاشته است.

افزایش تراکم جمعیت در گیلان، توسعه شهرها و قد کشیدن ساختمان‌ها ازجمله عواملی است که سبب می‌شود تا میلسودجویان به برداشت غیرمجاز شن و ماسهو آسیب‌های این موضوع افزایش یابد. بدین ترتیب رودخانه‌ها که گنجینه‌های ارزشمند ملی هستند، متأسفانه آماج دستبرد متجاوزان قرار می‌گیرند.

در گیلان بیش از ۴۰ رودخانه جریان دارد و اینثروتملی نیازمند حراست و نظارت کافی است. حفظ مأمن و زیستگاه آبزیان این رودها و ممانعت از تبدیل حضور زندگی‌بخش آن‌هابه سیلاب‌های ویرانگر در گرو اجرای قوانین و برخورد با متخلفان است.

کارشناسان، تخریب بستر رودخانه‌ها، ناپایداری اراضی حاشیه رودخانه‌ها، افزایش احتمال به وجود آمدن سیلاب‌ها، تغییرات مرفولوژی رودخانه‌ها و از بین رفتن زیستگاه آبزیان را از جمله آسیب‌های ایجادشده به دنبالاین برداشت‌ها می‌دانند.

برداشت غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها جرم است و انتظار می‌رود متولیان امر با جدیت بیشتر بر این موضوع نظارت داشته باشند و با متخلفان طبق ‌قانون برخورد شود.

بی‌تردید مطالبه‌گری مردم به‌ویژه فعالان محیط‌زیست در حراست ازگنجینه‌های ارزشمند طبیعی و نهادینه ساختن فرهنگ مسئولیت‌پذیری مردم در قبال عرصه‌های طبیعی وحفاظت از محیط‌زیست می‌تواند یاری‌گر متولیان در برخورد با متجاوزان به انفال باشد.

برداشت شن و ماسه به بهانه ایجاد استخرهای پرورش ماهی و آماده‌سازیزمین‌های کشاورزی و همچنین برداشت‌های پنهان و گاه آشکار از ساحل دریاو بستر رودخانه‌هااز مواردی است که در حوزه برداشت غیرمجاز شن و ماسه به چشم می‌خورد و نکته دیگری که نباید نادیده انگاشته شود، برداشت غیراصولی شن و ماسه از سوی برخی از آنانی است که مجوز برداشت را دریافت کرده‌اند.

نبود نظارت کافی در زمینه برداشت شن و ماسه در گیلان

مدیرعامل یک موسسه محیط زیستی اظهار کرد: برداشت غیرمجاز شن و ماسهبه‌صورت نوسانی در حال کاهش و افزایش است. این نوسانبر اساس پروژه‌های عمرانی به وجود آمده است.

نسیم طواف‌زاده درباره مناطقی که بیشتر در معرض برداشت غیرمجاز قرار دارند هم گفت:در حال حاضر تعداد گزارشات مربوط به برداشت غیرمجازشن و ماسه در غرب گیلان بسیار زیاد است، ولی به‌طورقطع در همه مناطق این اتفاق رخ می‌دهد. البته با توجه به سیل‌های اخیر در مناطق مختلف گیلان، فشار برای دریافت مجوز برداشت به بهانه رسوباتی که همراه باسیل آمده بسیار زیاد شده و می‌دانیم که همین برداشت‌های مجازنیز می‌تواند زمینه‌ساز برداشت‌های غیرمجاز بیشتری شود.

این فعال محیط‌ زیست برهم زدن بستر زایشی رودخانه، خرابی چهره رودخانه‌ها و تغییر مسیر را از آسیب‌های برداشت‌ها عنوان و بیان کرد: به عقیده بنده نظارتی براین برداشت‌ها وجود ندارد یا اگر هم هست بسیار اندک است.

دست‌اندازی سوداگران به بستر رودخانه‌ها

رئیس هیئت‌مدیره یک موسسه محیط زیستی دیگر نیز درباره برداشت غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها گفت: برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها آسیب‌رسان بوده و تبعات منفی در پی دارد.

سعید شفقتی چروده در ادامه با بیان اینکه این برداشت‌ها چه دارای مجوز قانونی باشد و یا نباشد خسارات زیست‌محیطی خود را بر جای می‌گذارد، افزود:بااین‌حال در برخی از رودخانه‌ها شرکت‌های پیمانکاری با مجوز و نظارت دستگاه‌های دولتی برای تأمین مصالح موردنیاز راه‌سازی و ساختمان‌سازی اقدام به برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها می‌کنند که نوع و مدت قراردادهای آنان نیز جای بحث داشته و نیازمند تجدیدنظر است.

وی با اشارهبه اینکه در برخی اوقات نحوه نظارت‌ها و بهره‌برداری‌ها تناقض دارد، ادامه داد: در کنار این بهره‌برداران، آنچه امروزه نگران‌کننده بوده دست‌اندازی برخی سودجویان و سوداگران به بستر رودخانه‌هاست، که به‌مراتب مخرب‌تر و برای اکوسیستم رودها تهدیدکننده است.

شفقتی چروده با اشاره به اینکه سوداگرانی که در طول شب با تراکتور و سایر خودروها اقدام به بارگیری و حمل ماسه از رودخانه‌ها می‌کنند، گاه چنان جسارت به خرج می‌دهند که در روز روشن به بستر رودخانه زده و اقدام به برداشت شن و ماسه می‌کنند، تصریح کرد: این افراد سودجو از ماشین‌آلاتی چون بیل مکانیکی و لودر نیز بهره می‌برند.

وی یادآور شد: علاوه بر این مواردواگذاری حق برداشت از منابع رودخانه‌ای به دهیاران روستاهایی که در مجاورت رودخانه واقع‌شده‌اند نیز به بهانه مصارف روستایی صورت گرفته که می‌تواند در آینده تبدیل به یک معضل شود. رشد بی‌رویه و بی‌سابقه ساخت‌وسازهای روستایی که بعضاً در حریم و یا بستر قدیمی رودها اتفاق افتاده، در سال‌های اخیر برداشت‌های تخریب‌گرانه و بی‌ضابطه را ترویج کرده است.

شفقتی چروده با بیان این‌که آثار تخریبی برداشت بی‌ضابطه و بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌های گیلان بسیار گسترده بوده و تبعات زیست‌محیطی و اجتماعی زیادی را در پی دارد، اظهار کرد: انحراف مسیر جریان آب و سیلاب، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی در پی تخریب بستر رودخانه و عمیق شدن بستر آن، تخریب زیستگاه‌ها، نابودی اکوسیستم‌های آبی و مسیرهای زادآوری ماهیان استخوانی از جمله ماهی سفید، تخریب سردهنه‌های آبیاری کشاورزی و بروز خشک‌سالی و کاهش محصولات شالیزارها، تخریب و آسیب‌پذیر شدن دیواره‌های طبیعی رودخانه‌هابراثر طغیان، وارد آمدن خسارات مالی هنگفت به زیرساخت‌هایی چون پل‌ها و راه‌ها و خطوط انتقال انرژی و ... تنها بخشی از پیامدهای ناگوار این اقدامات است.

نظارت و کنترل بر برداشت شن و ماسه

صدور مجوز برای برداشت شن و ماسه، نظارت بر این برداشت و ممانعت از برداشت‌های غیراصولی و غیرمجاز ازجمله موارد حساس در حوزه حراست از منابع طبیعی و محیط‌زیست است.

مدیرکل اداره حفاظت محیط‌زیست گیلان درباره وضعیت برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌های استان  گفت:مرجع صدور مجوز برداشت و حمل مصالح سازمان صمت است که با توجه به محل استقرار محدوده مورد درخواست در مجاورت، حریم و یا بستر غیرفعال رودخانه، پس از کسب موافقت شرکت آب منطقه‌ای و اداره حفاظت محیط‌زیست «به‌منظور رعایت ملاحظات و ضوابط زیست‌محیطی» مجوز برداشت موقت با حجم و عمق مشخص صادر می‌شود.

قربانعلی محمدپور با بیان اینکه پس از صدور مجوز، پایش و نظارت مستمر از سوی شرکت آب منطقه‌ای، ادارات حفاظت محیط‌زیست، صمت و دستگاه‌های انتظامی و قضایی در حدود ضوابط و اختیارات هریک صورت می‌گیرد، افزود:میزان و نحوه برداشت نیز از سوی مراجع صدور مجوز با رعایت ضوابط زیست‌محیطی که در مجوزهای صادره از سوی سازمان صمت اعلام می‌شود و میزان و نحوه برداشت، توسط هیئت نظارت بر معادن مرکب از شورای حفظ حقوق بیت‌المال و نمایندگان صمت، آب منطقه‌ای، حفاظت محیط‌زیست و فرمانداری‌ها پایش و نظارت می‌شود.

محمدپور در ادامه با اشاره به اینکهبا توجه به افزایش نظارت دستگاه صدور مجوز، برداشت‌های غیرمجاز سیر نزولی داشته است، بیان کرد:گارد حفاظت محیط‌زیست هم به‌منظور نظارت بر حسن انجام کار و رعایت ضوابط زیست‌محیطی و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، گشت و کنترل روند برداشت رااز وظایف خود دانسته و پیگیری می‌کند. افزایش برخوردهای دستگاه‌های ذی‌ربطو صدور احکام محکومیت برای متخلفان نیز از جمله دلایل کاهش برداشت‌های غیرمجاز است.

آسیب‌های برداشت غیر اصولی

محمدپور همچنین ادامه داد:برداشت غیراصولی شن و ماسه موجب اختلال در مهندسی رودخانه و تغییر مشخصات مورفولوژیک و هیدرولیکرودخانه شده و با افزایش روند فرسایش و کف کنی بستر و آبشویی حاشیه‌ها، باعث ناپایداری و تخریب کناره‌ها می‌شود.

وی یادآور شد: این فعالیت با ایجاد حفره در بستر موجب فرسایش شدید در بالادست و پایین‌دست محل برداشت‌شده و تعادل موجود میان آورد رودخانه و ظرفیت انتقال رسوبات را به هم زده و سبب فرو افتادگی بستر تا کیلومترها پایین‌تر ازمحل برداشت‌شده و با ایجاد کانال‌ها، ریزش کناره‌ها، انحراف مسیر و در کل تأثیر مستقیم بر مرزهای فیزیکی رودخانه، قدرت حمل رسوب و آبزیان موجود در رودخانه را دارد.

مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست گیلان در ادامه با اشاره به اینکه علاوه بر این، برداشت از بستر رودخانه اختلال در سیستم آبی شامل افزایش کدورت و مواد معلق و از بین رفتن پوشش گیاهی بستر سبب نابودی زیستگاه آبزیان اعم از کف زیان، پلانکتون‌ها و ماهیان می‌شود، افزود:این روند بر حیات پرندگان و سایر جانوران منطقه نیز تأثیرگذار خواهد بود. همچنین با ایجاد تغییرات مورفولوژیک و هیدرولوژیک رودخانه اثرات تخریبی سیلاب‌ها تشدید شده و در مواردی سبب بروزو شدت‌جریان سیلاب می‌شود.

وی تصریح کرد: بهترین شرایط برای بهره‌برداری از مصالح رودخانه‌ای زمانی خواهد استکه وزارت نیرونسبت به پتانسیل‌یابی و شرایط بهره‌برداری از لحاظ مهندسی رودخانه‌هاو ارزیابی زیست‌محیطیاقدام کرده و مناطق دارای پتانسیل برداشت با کمترین خسارت و هزینه زیست‌محیطی را معرفی کند.

ضرورتبرخورد با متخلفان

برخورد با متخلفان در عرصه برداشت‌هایغیرمجاز و غیراصولی از بستر رودخانه‌ها ازجمله انتظارات مردم از متولیان محیط‌زیست و منابع طبیعی استان است.

محمدپور درباره برخورد با متخلفان در این حوزه نیز اظهار داشت: شورای حفظ حقوق بیت‌المال، سازمان صمت و شرکت سهامی آب منطقه‌ای متولی برخورد با متخلفین حوزه برداشت غیرمجاز هستند. اما یگان حفاظت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست در راستای رسالت حراست از اکوسیستم‌های رودخانه‌ای اقدام به پایش و نظارت مستمر بر رودخانه‌هاکرده و با متخلفین برخورد قانونی می‌کند. در صورت مشاهده تخلف زیست‌محیطی دستور توقف عملیات صادر و مراتب جهت پیگیری‌های قانونی به مراجع ذی‌ربط «شورای حفظ حقوق بیت‌المال» گزارش می‌شود.

وی با بیان اینکه یگان حفاظت محیط‌زیست گیلان در پی گشت و کنترل رودخانه‌ها در سال۹۶ بیش از ۱۰۰ مورد تخلف را کشف و به مراجع ذی‌ربط گزارش کرده است، افزود:این آمار برای سال جاری تاکنون ۵۷ مورد بوده است. با توجه به اینکه شورای حفظ حقوق بیت‌المال، سازمان صمت و شرکت آب منطقه‌ای مسئول برخورد با متخلفان این حوزه هستند، بانک اطلاعاتی تخلفات کشف‌شده را در اختیار دارند.

وی ادامه داد: مردم برای اطلاع‌رسانی تخلفات می‌توانند به‌صورت حضوری، تلفنی و یا مکاتبه با ادارات حفاظت محیط‌زیست، آب، صمت شهرستان‌هاو یا مراجع انتظامی و قضایی «شورای حفظ حقوق بیت‌المال در امور اراضی» را در جریان تخلفاتی که مشاهده می‌کنند، قرار دهند.

اهمیت وجود مشارکت گسترده

حقیقت این است که منابع طبیعی، محیط‌زیست و زیست‌مندان، ملک شخصی کسی نبوده بلکه امانتی است که باید در حفظ آن کوشا باشیم. پس نمی‌توان چشم‌ها را بست تا سودجویانو منفعت‌طلبان اموال عمومی را به غارت ببرند. تعدد متولیاناز چالش‌های مهم حفظِ منابع طبیعی است که در موضوع برداشت غیرمجاز و غیراصولیِ شن و ماسه نیز به‌وضوح مشاهده می‌شود.

انتظارمی‌رود که عزم جدی و پیگیرانه و مشارکت گسترده ادارات متولیاین امر و همچنین پیگیری و مطالبه‌گری مردم در این حوزه، دستان غارتگران از آب و خاکِخطه سرسبز گیلان را کوتاه کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ 29 دی 97، کد مطلب: 4503872: www.mehrnews.com