شعارسال : اما شایعه که گاهی خیلی فراگیر و آسیب‌زا می‌شود؛ می‌تواند موجب گسترش احساس ناامنی در یک جامعه شده؛ با آبروی برخی افراد مشهور و غیرمشهور بازی کند و در مواردی حتی به امنیت و هویت ملی یک کشور آسیب بزند، چه تعریف و انواعی دارد؟ چه عواملی موجب گسترش تمایل افراد به شایعه‌پردازی در یک جامعه می‌شود؟ تفاوت شایعه با دروغ چیست و از چه راه‌هایی می‌توان با شایعات مقابله و آن‌ها را از بین برد؟در گفت‌وگو با حسین کمالی کارشناس ارشد جامعه‌شناسی این سوالات را مطرح کردیم.

* شایعه از دیدگاه جامعه‌شناختی چه تعریفی دارد؟ علل بروز و رواج شایعه چیست؟

اگرچه شایعه به معنی پراکندن خبر است، اما معمولا خبری‌ست که چندان واقعی نیست و نوعی غلو و اغراق در آن وجود دارد که به‌طور چشم‌گیری گسترش پیدا می‌کند. معمولا وقایع و حوادث مبهمى که اخبار و اطلاعات موثق‌، دقیق و درستى در مورد آن وجود ندارد یا اطلاعات ناقص و متناقض از آن در جامعه جریان پیدا مى‌کند، زمینه‌‌ی شکل‌گیرى شایعه را فراهم مى‌کند. حوادث طبیعى و غیرمترقبه‌ نیز به دلیل هراس‌آور و فراگیر بودن مى‌تواند زمینه‌هاى قدرت گرفتن شایعه را فراهم کند. شایعه درباره‌ی موضوعى که براى اکثر مردم مهم است و اطلاعات راجع به آن ناکافی و مبهم باشد،‌ بروز مى‌کند. هرگاه مساله‌‌اى مهم در جامعه بروز کند، اما نسبت به آن ابهام باشد و اخبار آن به درستى و صادقانه مطرح نشود، این اهمیت و ابهام، افکار عمومى را که خواهان دریافت حقیقت و اطلاعات هستند، در دام فرصت‌طلبان و شایعه‌پراکنان می‌اندازد. بنابراین علت اصلی شایعه، بى‌اطلاعى مردم از وقایع جاری در جامعه است.

* بسیاری از شایعه‌ها پس از مدتی تبدیل به باوری عمومی می‌شوند، چه عاملی موجب تبدیل شایعه به باور می‌شود؟

شایعه معمولا از هیچ شروع نمی‌شود، بلکه از یک زمینه و بنیان واقعی یا نزدیک به واقعیت ریشه می‌گیرد تا بتواند تاثیرگذار باشد. کسانی که خبری غیرواقعی را گسترش می‌دهند، باید گزینه‌هایی را انتخاب کنند که با ذهن افراد هماهنگی داشته باشد، به همین دلیل می توانند خبر بسیار بی‌ارزشی را بزرگ و واقعی جلوه دهند و به تشویش اذهان مردم بپردازند. پس می‌توان گفت چون شایعه پدیده‌ای اجتماعی است و از خاستگاهی انسانی برمی‌خیزد، به گونه‌ای طراحی می‌شود که بتواند به‌راحتی و با سرعت در همه جا اشاعه پیدا کند.

* تفاوت شایعه با دروغ چیست؟

در دروغ فرد یا گروهی از افراد عامدانه و آگاهانه حقیقت را پنهان کرده یا تغییر می‌دهند؛ در حالی‌که در شایعه این خودآگاهی لزوما وجود ندارد. البته در شایعه نیز کنش‌گران می‌توانند نسبت به نادرست بودن شایعه شک کنند، اما چون این خبر یا اطلاع به نوعی برای‌شان مطبوع و خواستنی است، نادرستی احتمالی‌اش را نادیده می‌گیرند.

* از چه راه‌هایی می‌توان با شایعات مقابله کرد؟

افکار عمومى قضاوتش را درباره‌ی شایعه تا زمان به ثمر رسیدن تحقیقات جامع و علمى به تعویق نمى‌اندازد؛ بنابراین باید خیلى سریع شکاف اطلاعاتی را با اطلاع‌رسانی صحیح و واقعی ترمیم کرد تا هیجان به وجود آمده بر اثر شایعه به‌سرعت فروبنشیند. راهی که برای پیش‌گیری از رو آوردن مردم به شایعات توصیه می‌شود، این است که قبل از شیوع هر شایعه‌اى باید خطرات و پیامدهاى شایعه را براى مردم تشریح کرد. مردم باید بدانند شایعه مانند وباى خطرناکى است که به‌سرعت از یک فرد به دیگرى منتقل مى‌شود و افراد، گروه‌ها، جوامع و حتى کشورهاى مختلف را تحت تاثیر خود قرار مى‌دهد. در دین اسلام هم در موارد متعددی نسبت به غیبت و داشتن سوء‌ظن که از مصادیق شایعه‌پراکنی هستند، هشدار داده شده است. پس در جامعه‌ی اسلامى مردم باید به‌دنبال حرف و مطلب مستند و موثق باشند. روزنامه‌ها نیز باید از درج اخبار بدون منبع و به نقل از "محافل خبری" یا "افراد مطلع" خوددارى کنند تا جامعه از خطر شایعه مصون بماند.

اما اگر شایعه‌اى در جامعه فراگیر شد، برای خنثی کردن اثرات منفی آن ابتدا باید منابع و افراد شایعه‌ساز شناسایى شده و سپس برای بى‌اعتبار کردن منبع و معرفی هویت آن‌ها براى مردم اقدام شود؛ هم‌چنین باید هرچه سریع‌تر نسبت به ارایه‌ی اطلاعات صحیح به مردمى که تحت تاثیر شایعه قرار گرفته‌اند، اقدام شود. براى کنترل بهتر شایعات توصیه می‌شود مرکزى تحت عنوان مرکز مطالعات شایعه یا "شایعه‌شناسی" در کشور ایجاد شود تا به تحقیقات علمى و آمارى این مساله و ارائه‌ی راه‌هاى رفع شایعات بپردازد و هم‌چنین آموزش‌هاى عمومى در خصوص راه‌های شناسایی و مقابله با شایعه در این مرکز به مردم ارایه شود.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وب سایت کرمان شهر آنلاین ، تاریخ انتشار پنجشنبه 07 آبان 1394 ، کد مطلب : 940867 : www.kerna.ir