شعار سال: ترجیح منافع صنفی نمایندگان به منافع ملی در لایحه بودجه در حالی است که کشور در شرایط جنگ اقتصادی به سر می‌برد

با اوج گرفتن فشار‌های غرب و بویژه آمریکا در ایجاد محدودیت در منابع درآمدی کشور، مسأله تحول در ساختار مالیاتی کشور و رفع وابستگی بودجه از درآمد‌های تحریم‌پذیر بویژه درآمد نفتی بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. با این حال لایحه بودجه سال ۹۹ در حالی به مجلس تقدیم شد که نه‌تن‌ها هیچ خبری از تحول در ساختار مالیات در آن دیده نمی‌شود، بلکه حتی اثری از اصلاحات جزئی هم در آن نمی‌توان دید. تعلل دستگاه‌های دولت و در راس آن وزارت اقتصاد در اعمال اصلاحات لازم در ساختار مالیاتی از جمله کاهش معافیت‌ها، تعریف پایه‌های مالیاتی جدید، هوشمندسازی مالیات ستانی و شفاف‌سازی تراکنش‌ها و حساب‌های اشخاص حقیقی و حقوقی باعث شده تخمین‌ها از رقم کسری بودجه سال آینده به حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برسد.

البته دولت در بی‌توجهی به اصلاح ساختار مالیاتی تنها نیست. اخیرا کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در اقدامی عجیب، ضمن رد پیشنهاد دولت برای ۵ پله‌ای شدن مالیات بر درآمد کارمندان (از ۱۰ تا ۳۵ درصد) در بند «الف» تبصره ۶ لایحه بودجه ۹۹ مصوب کرد مالیات بر درآمد کارمندان به صورت ۲‌پله‌ای (از ۱۰ تا ۲۰ درصد) اخذ شود.

ریشه این بازگشت به عقب در مالیات‌ستانی آن هم در شرایطی که کشور دچار تنگنای درآمدی ناشی از تحریم قرار گرفته، لابی‌های برخی صنف‌های قدرتمند با نمایندگان هم‌صنف در کمیسیون تلفیق است. این موضوع را بسیاری از نمایندگان عضو کمیسیون تلفیق در مصاحبه‌های خود افشا کرده‌اند. به طور مثال محمدرضا رضایی‌کوچی، عضو کمیسیون تلفیق گفت: بند «الف» تبصره ۶ لایحه بودجه ۹۹ با تاکید بر مدل مالیات پلکانی ۵ پله‌ای (۱۰ تا ۳۵ درصد)، مدیران نجومی‌بگیر و پزشکان پردرآمد را مشمول پرداخت مالیات مبتنی بر درآمدهای‌شان می‌کرد. وی افزود: لابی‌هایی از بیرون مجلس و پزشکان داخل مجلس باعث شد تا برخلاف نظر دولت، مدل ۵ پله‌ای مالیات بر درآمد در کمیسیون تلفیق مجلس تصویب نشود. در همه جای دنیا پزشکان و کسانی که درآمد زیادی دارند مالیات قابل توجهی هم می‌پردازند. به اعتقاد بنده در ایران هم باید به همین شکل عمل شود، غیر از این مسیر به صلاح کشور و مردم نیست.

رضا شیران‌خراسانی، دیگر عضو کمیسیون تلفیق هم با اشاره به اعتراض اقشاری که دارای حقوق بیشتری بودند، اظهار داشت: این اقشار که شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، قضات، برخی کارمندان عالی‌رتبه شرکت ملی نفت، پزشکان و دیگر مدیران می‌شود، نسبت به این شیوه اخذ مالیات اعتراض کردند. این در حالی بود که ما فکر می‌کردیم این گروه به عنوان نخبگان جامعه که از شرایط کشور هم مطلع هستند، داوطلبانه تقاضای پرداخت مالیات بیشتری را داشته باشند تا عدالت پایدار شود، اما متاسفانه موانعی بر سر راه است و همان طبقه تصمیم‌گیر که بیشترین حقوق را هم دریافت می‌کنند، در روند تصمیم‌گیری درباره این موضوع اثرگذار هستند. اگر چه ما تلاش می‌کنیم این اتفاق رخ ندهد، اما برای مثال جمعی از نمایندگان مجلس خودشان عضو هیأت علمی هستند یا مدیران دستگاه‌های اجرایی که با نمایندگان ارتباطات جدی دارند، در روال کار اثرگذار هستند.

پیش از این هم علی ادیانی، عضو کمیسیون تلفیق مجلس در گفتگو با خبرگزاری فارس اعلام کرده بود: در جریان بررسی جزئیات بودجه در کمیسیون تلفیق مجلس، ۳ عضو منتخب کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در کمیسیون تلفیق (بهروز بنیادی، محمد نعیم امینی‌فرد و محسن علیجانی) با همکاری برخی دیگر از اعضای کمیسیون تلفیق که آن‌ها هم پزشک هستند، تلاش کردند پیشنهاد معافیت کارانه کل یا بخشی از پزشکان از مالیات پلکانی به تصویب برسد.

در همین راستا «وطن امروز» در گزارشی به تاریخ پنجشنبه هفته گذشته با بررسی شاخص ادراک فساد (CPI) و نسبت مالیات بر تولید ناخالص داخلی، رابطه مستقیم این دو شاخص را نشان داد (نمودار ۱). بررسی‌های «وطن امروز» نشان داد میان این دو شاخص همبستگی تنگاتنگی وجود دارد، به طوری که نسبت مالیات بر درآمد به تولید ناخالص داخلی (GDP) در کشور‌های با فساد پایین، بیشتر است. در یک بررسی جزئی‌تر، نسبت مالیات بر درآمد به تولید ناخالص داخلی هم در این کشور‌ها بالاست. این موضوع را می‌توان در نمودار ۱ مشاهده کرد.

در میان تمام کشور‌های جهان، اما کشور دانمارک جایگاه ویژه‌ای درباره وضعیت فساد و مالیات دارد. بررسی‌های «وطن امروز» نشان می‌دهد ساختار اقتصادی و حاکمیتی شفاف این کشور ضمن پایین آوردن امکان وقوع فساد، تاثیر فوق‌العاده‌ای بر بهبود شاخص‌های اقتصادی بویژه در حوزه مالیاتی برای دانمارک داشته است.

بررسی شاخص ادراک فساد (CPI) در کشور دانمارک نشان می‌دهد این کشور مدت‌هاست در زمره کم‌فسادترین کشور‌ها قرار دارد، به طوری که شاخص ادراک فساد دانمارک در برخی سال‌ها به بهترین مقدار ممکن یعنی ۱۰۰ رسیده است (نمودار‌۲). رتبه این کشور در شاخص ادراک فساد طی ۲۵ سال گذشته هیچ‌گاه بالاتر از ۴ نبوده است. به عبارت دیگر طی ۲۵ سال گذشته کشور دانمارک همواره جزو ۴ کشور با کمترین فساد و بیشترین شفافیت ساختاری بوده است.

شفافیت ساختار حکمرانی و اقتصادی کشور دانمارک باعث شده تا در غیاب فساد، بسیاری از شاخص‌های اقتصادی این کشور جزو بهترین‌های دنیا باشد. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی اشاره کرد، به طوری که این نسبت از ۲۹ درصد در سال ۱۹۶۵ به ۴۵ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است (نمودار ۳).

همچنین این کشور یکی از بهترین کشور‌ها برای راه‌اندازی کسب و کار به شمار می‌رود، به‌طوری که دانمارک همواره یکی از بهترین کشور‌ها در شاخص سهولت کسب‌وکار بوده است. در همین زمینه دانمارک در سال ۲۰۲۰ با امتیاز ۳/۸۵ از ۱۰۰ جزو بهترین کشور‌ها برای سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی کسب‌وکار به شمار می‌رود (نمودار ۶).

این وضعیت باعث شده میزان سرمایه‌گذاری خارجی در دانمارک چندین برابر ایران باشد. آمار‌های رسمی نشان می‌دهد دانمارک در برخی سال‌ها بیش از ۱۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است (نمودار ۵). از همین رو یکی از جذاب‌ترین کشور‌ها برای سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود.

اما مهم‌ترین دستاورد دانمارک از شفافیت و مبارزه با فساد، سهم فوق‌العاده مالیات از منابع بودجه این کشور است. آمار‌ها نشان می‌دهد سهم درآمد‌های مالیاتی از منابع بودجه دانمارک طی ۲۵ سال گذشته همواره بالای ۸۰ درصد بوده است (نمودار ۴). این موضوع از آن جهت برای یک کشور اهمیت دارد که بالا بودن سهم درآمد مالیاتی در بودجه باعث می‌شود این درآمد از گزند تحریم در امان باشد. این همان نکته‌ای است که درباره اقتصاد‌هایی مانند ایران که همواره با خطر تحریم دست و پنجه نرم می‌کنند بسیار حیاتی و لازم است. همچنین سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی دانمارک هم طی ۲۵ سال گذشته همواره بالای ۴۰ درصد بوده است (نمودار ۴).

از جمله دیگر تفاوت‌های اقتصاد دانمارک و ایران، وابستگی بودجه دولت این کشور به وضعیت اقتصاد است. آمار‌های رسمی نشان می‌دهد از زمانی که سهم مالیات در بودجه کشور دانمارک به حداکثر رسیده، درآمد‌های دولت با اقتصاد این کشور به همبستگی رسیده است (نمودار ۷). به عبارت دیگر با ازدیاد سهم مالیات از درآمد‌های بودجه دولت دانمارک، دولت این کشور به وضعیت اقتصادی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد، چرا که اولین و آخرین بازنده شرایط بد اقتصادی، دولت این کشور است. از همین رو دولت دانمارک همواره در تلاش است با تنظیم شاخص‌های مالیاتی، اقتصاد این کشور را در بهترین وضعیت نگه دارد. این در حالی است که در کشور‌های نفتی از جمله ایران، درآمد نفت باعث می‌شود دولت اهمیتی به وضعیت کلان اقتصادی نداده و رکود یا رونق برای دولت تفاوتی نداشته باشد، چرا که درآمد نفت در هر حالتی تامین می‌شود و از همین رو اصلاح ساختار‌های اقتصادی در اولویت دولت قرار نمی‌گیرد. نمونه بارز این وضعیت را می‌توان در اعلام رشد ۱۵ درصدی اقتصاد در سال ۹۵ از سوی دولتمردان دانست، در حالی که این رقم صرفا رشد نفتی بوده و سایر بخش‌های اقتصادی در رکود به سر می‌بردند. اکنون و در بحبوحه بررسی لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق هم می‌توان اولویت نداشتن مسأله مالیات را برای نمایندگان مجلس مشاهده کرد. به نظر می‌رسد سال‌ها بهره‌مندی کشور از درآمد بدون زحمت نفتی کار را به جایی رسانده که اکنون و در اوج جنگ اقتصادی غرب با ایران هم مسأله اصلاح ساختار مالیاتی همچنان موضوعی بی‌اهمیت برای دولت و نمایندگان مجلس باشد.

 

 

 

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه وطن امروز، تاریخ انتشار: 1 بهمن 1398، کدخبر: 215511 ، www.vatanemrooz.ir