شعارسال: در ابتدا باید یادی کرد از رانندگان اتوبوس‌های مسافربری که خود، نخستین قربانیان سوانح هستند و خانواده‌های ایشان که بیشترین صدمه و آسیب از تصادفات، متوجه آنان است. اخبار تصادفات بین‌شهری، تمامی ندارد. باوجودآنکه از آمار تصادفات نسبت به سال‌های گذشته کاسته شده، بااین‌حال، کماکان تصادفات پس از آلودگی هوا، بیشترین عامل مرگ‌ومیر در ایران است. هر بار که به سامانه جامع مدیریت حوادث و سوانح رجوع می‌کنیم، ستون تلفات جاده‌ای عدد جدیدی را به ما نشان می‌دهد.مطابق آمارهای پیش رو، سال ۹۷ با حدود ۱۷ هزار کشته و حدود ۳۰۰ هزار مصدوم در تصادفات شهری و بین‌شهری به پایان رسیده است که بیشترین آن مربوط به کشته‌ها و مصدومان جاده‌های بین‌شهرهاست. به همین دلیل، ایران در شمار ۱۱ کشور جهان به لحاظ بالابودن مرگ‌ومیر در جاده قرار گرفته است. این تصادفات همچون ارابه‌هایی است که شهروندان را به کام مرگ می‌کشاند و جریانی شده در بی‌نواسازی مردم؛ بخصوص خانواده‌های قربانیان. پیرامون علل و عوامل آن، تحقیقاتی صورت گرفته است.
 
برمبنای نتایج این پژوهش‌ها، سه عامل انسان، جاده و خودرو از اصلی‌ترین دلایل سوانح‌اند. عامل انسانی را در خواب‌آلودگی (مصرف دارو و مواد مخدر و مشروبات الکلی)، بی‌احتیاطی (عدم دقت در زمان بیولوژیکی بدن در مقابل خواب، نوشیدن و خوردن در حین رانندگی و حرف‌زدن، سرعت و سبقت غیرمجاز)، عامل مربوط به خودرو در فرسودگی و استهلاک در لوازم و قطعات مهم چون ترمز، لاستیک‌ها و چراغ‌های معیوب و عامل جاده نیز در عدم دقت در نصب صحیح تابلوها، آسفالت غیراستاندارد، نبود یا نقص در خط‌کشی‌ها و بی‌توجهی به اصول هندسی جاده‌هاست. گرچه برخی آب‌وهوا، چون یخ‌زدگی و مه‌آلود بودن را نیز به‌عنوان عاملی برای سوانح برشمرده‌اند. درحال‌حاضر، کشورها را به لحاظ تعداد تصادفات به دو گروهِ پرحادثه و کم‌حادثه تقسیم می‌کنند. کشورهایی چون سوئد، هلند، آلمان و حتی ترکیه در شمار کشورهای با تصادف کم محسوب می‌شوند. بسیاری از کشورهای اروپایی در پی اجرای برنامه‌ای هستند که تلفات ناشی از تصادفات را به صفر برسانند. در مقابل کشورهایی قرارگرفته‌اند که به پرحادثه معروف‌اند. کشورهایی چون مصر، زیمباوه، هند و متأسفانه ایران. در جهان، برنامه‌های کاهش سوانح منجر به مرگ چنان وسیع و علمی دنبال می‌شود که اکنون به‌عنوان شاخص توسعه‌یافتگی دولت‌ها قلمداد می‌شود. اکنون برای فهم بیشتر هدف این نوشته، روشی را به آزمون می‌گذاریم. برای شروع از هر گروه یادشده در بالا، یک کشور را انتخاب کرده و یک عامل را در هر دو کشور مقایسه می‌کنیم. از گروه کشورهای کم‌حادثه ترکیه را برمی‌گزینیم و از گروه کشورهای پرحادثه ایران را انتخاب می‌کنیم. از میان عوامل تصادفات، عامل انسانی را به‌عنوان نمونه بررسی می‌کنیم. این روش را به‌جای اینکه با فرضیه اثبات‌شده «عامل تصادف خواب‌آلودگی است» آغاز کنیم، با پرسش‌هایی آغاز می‌کنیم. «چرا رانندگان ایرانی خواب‌آلودند و بی‌احتیاط و رانندگان ترکیه هوشیار و محتاط؟»! و سؤال دیگر، «چرا رانندگان ایرانی در حین اینکه خواب‌آلودند به راه خود ادامه می‌دهند ولی رانندگان ترکیه چنین نیستند؟» یا «چرا رانندگان ایرانی با سرعت غیرمجاز می‌رانند و سبقت بی‌مورد می‌گیرند ولی رانندگان ترکیه خیر؟ و در محدوده سرعت مجاز می‌رانند؟» برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، باید به عاملیت‌های پنهان این تصادفات رجوع کرد. به عبارتی باید به روش پدیدارشناسانه به پاسخ‌ها رسید. مثلا از خود می‌پرسیم که اصرار بر رانندگی با وجود آگاهی به خواب‌آلودگی چه می‌تواند باشد؟ تاریکی جاده، ترس از کنارزدن اتومبیل در تاریکی جاده، جاده‌های یک دست خوفناک، دوربودن مراکز روشن از هم، طولانی بودن مسیرها، زمان‌های کم استراحت برای رانندگان اتوبوس‌های مسافربری و... در این صورت است که شاید عوامل جای خود را با یکدیگر عوض کنند و علت آنی نباشد که می‌پنداشتیم. به‌عنوان مطلب پایانی باید متذکر شوم که جان انسان شریف است. تفاوتی بین یک و ۱۷ هزار با لحاظ شأن و مراتب انسانی وجود ندارد. برای نجات جان یک نفر همان تلاش را باید کرد که برای نجات ۱۷ هزار نفر. کاهش این روند دل‌خراش و تأسف‌آور تنها در اختیار یک یا دو نهاد نیست. کافی است وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌هایی چون معاونت حمل‌ونقل و سازمان راهداری وزارت راه‌وشهرسازی، وزارتخانه‌های کشور، بهداشت، صمت، آموزش‌وپروش برنامه‌های خود را برای کاهش آمار تصادفات ارائه کنند. پلیس راهور، سازمان ملی استاندارد، سازمان پزشکی قانونی، بیمه مرکزی ایران، سازمان امداد و نجات هلال‌احمر، دیوان عالی کشور، صداوسیمای ج.ا.ا، مرکز مدیریت و حوادث و فوریت‌های پزشکی، سازمان برنامه‌وبودجه کشور، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، شرکت‌های خودروسازی، انجمن‌های ایمنی راه‌ها و با کمک کارشناسان و متخصصان جان و کرامت و جلالت انسان را اولویت برنامه‌های خود کنند و مشخصا برنامه‌های اجرایی‌شان را در جهت کاهش تصادفات عرضه کنند. مطمئنا کشور، به نتایجی با سرعت بالا در کاستن این سوانح خواهد رسید. کافی است نگاهی بیندازیم به تعدادی از گزارش‌های منتشرشده از پس تصادفات، برخی چون پتک بر فرق سر فرود می‌آید. چه خانواده‌هایی که بی‌سرپرست شدند و در پی آنچه آوارگی و بی‌پناهی، دشواری‌های پسِ کشته‌شدن سرپرست خانوارها شنیدنش هم جان‌سوز است. مجروح‌هان و صدمه‌دیدگانی که تا آخر زندگی‌شان توان کارکردن نخواهند داشت. نیمچه سرمایه‌شان بر باد رفته؛ نه توان کار دارند و نه توشه‌ای برای اداره چرخ زندگی. این ارابه مرگ را که یا نابودی در پی دارد یا بینواسازی، باید متوقف ساخت. کار پیچیده‌ای نیست. شدنی است.
 
 
شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از هفته نامه تخصصی حمل و نقل   ،تاریخ انتشار: 14  بهمن    1398،کدخبر: 21977  ،www.transportationweekly.ir