شعار سال: در واقع بر پایه‌ی ادبیات اقتصاد خطی در فرآیند تولید، هدف اصلی بنگاه‌های اقتصادی حداکثرسازی سود است، اما در اقتصادی چرخشی علاوه بر هدف فوق، مدیریت ضایعات نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
اقتصاد چرخشی منجر به افزایش ارزش افزوده و حاشیه سود، صرفه‌جویی هزینه‌ها، افزایش رقابت‌پذیری، کاهش آلودگی محیط زیست، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و… می‌شود.
برخی از کشور‌های پیشرفته مانند آلمان، ژاپن، اتحادیه اروپا و به خصوص چین از دو دهه گذشته از طریق اقدامات قانونی و تشکیل نهاد‌های دولتی فعالیت‌هایی را در زمینه استقرار اقتصاد چرخشی در سطح ملی و بخشی انجام داده‌اند و به مزایای فراوان آن دست یافته‌اند.

در این میان یکی از حوزه‌های مهم در کاربرد اقتصاد چرخشی بخش آب و فاضلاب است.

اقتصاد چرخشی و صنعت آب و فاضلاب
توجه به اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب به دلیل مشخصه‌های ارتباط تنگاتنگ فرآیند عملیات با محیط زیست (چرخه کوچک آب)، محدودیت‌های منابع آبی پایدار، رشد جمعیت، ارتقای سطح عمومی بهداشت، کاهش کیفیت منابع آبی و زیست محیطی می‌تواند بسیار مورد توجه باشد.

شاخه‌های اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب
این موضوع از چهار منظر:
مدیریت مصرف آب.
استفاده از لجن فاضلاب (ضایعات ارزش‌مند).
فرصت‌های از دست رفته اقتصادی و استفاده مجدد
و نقش مخرب فاضلاب‌ها در تخریب و آلودگی محیط زیست در راستای توسعه پایدار قابل ملاحظه است.
در راستای حرکت به سوی توسعه پایدار، نقش و اهمیت فاضلاب از دیدگاه بهداشت عمومی، حفظ محیط زیست و مصارف مجدد مورد توجه است. طی یک قرن گذشته با رشد جمعت و توسعه‌ی شهرها، رشد صنعتی و کشاورزی، آلودگی منابع آبی، موضوع فاضلاب اهمیت بیش‌تری پیدا کرده است، به طوری که سازمان ملل متحد دهه ۱۹۸۰ را “دهه بین‌المللی تامین آب سالم و بهسازی” معرفی کرده است.
عدم دفع صحیح فاضلاب‌ها سبب آلودگی محیط زیست، آلودگی منابع آبی، افزایش هزینه فرصت از دست رفته و گرفتگی منافذ خاک می‌شود. از طرف دیگر ورود مواد میکروبی، آلی و فلزی به طبیعت یا زنجیره ارزش غذایی انسان‌ها به دلیل عدم تصفیه کامل فاضلاب یک تهدید محسوب می‌شود.
با این توضیحات توجه به مدیریت فاضلاب در مسیر توسعه پایدار به لحاظ زیست محیطی، اقتصادی (فرصت‌های از دست رفته اقتصادی و استفاده مجدد) و کارآمدی بسیار حایز اهمیت است که در این پژوهش به تفصیل ارایه خواهد شد.
منطبق بر هدف پژوهش، مبانی نظری پژوهش از سه دیدگاه توسعه پایدار، اقتصاد چرخشی و استفاده مجدد از پساب فاضلاب قابل ملاحظه بوده که در ادامه به اختصار ارایه می‌شود.

توسعه پایدار
بانک جهانی، توسعه را بسط طیف امکانات انسان‌ها، شامل دسترسی به حق اشتغال، درآمد، تحصیل، بهداشت و محیط زیست تعریف کرده است.
توسعه پایدار دو اصل ناساگار پایداری محیط زیست و توسعه اقتصادی را به یک دیگر پیوند می‌دهد و مستلزم همکاری دولت، سازمان‌های غیردولتی، مردم و نهاد‌های بین‌المللی است.

تعریف دفتر محیط زیست سازمان ملل متحد از توسعه پایدار
دفتر محیط زیست سازمان ملل متحد، توسعه پایدار را پیشرفت کیفیت زندگی انسان‌ها با توجه به حفظ ظرفیت‌های تامین کننده حیات زمین تعریف کرده است.
یعنی برآوردن نیاز‌های نسل کنونی بدون صدمه زدن به منابع زمین و بدون این که جلوی تامین نیاز‌های نسل آینده گرفته شود.
منطبق بر نظریه‌ها و تئوری ها، توسعه پایدار را می‌توان وضعیتی درنظر گرفت که در آن رفاه اجتماعی در طول زمان نزولی نباشد (ارباب، ۱۳۹۲).
توسعه پایدار شامل تمام جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه است و اصول آن بر چهار اصل:
به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی (مصرف بهینه).
پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدیدناپذیر.
نگهداشتن حداقل ضایعات و آلودگی جهانی
و تامین نیاز‌های پایه انسانی و اجتماعی است. (شکل ۱).

شکل ۱- ارتباط بین مؤلفه‌های توسعه پایدار

تاریخچه توسعه پایدار
پیشینه توسعه پایدار مربوط به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم در اروپا و ناهنجاری‌های زیست محیطی است. در همین راستا اولین اجلاس بین‌المللی در زمینه محیط زیست در سال ۱۹۵۱ در استکهلم تشکیل شد.
بعد از این اجلاس، حفظ محیط زیست در کنفرانس‌های پاریس (۱۹۶۸)، جنبه‌های اکولوژیکی توسعه و محیط انسانی (استکهلم، ۱۹۷۲) را می‌توان نتیجه رشد آگاهانه نسبت به مسایل جهانی محیط زیست دانست. متعاقب اجلاس استکهلم، کنفرانس شورای جهانی کلیساها، خواستار حقوق جامعه پایدار شد و در سال ۱۹۷۴ اعلامیه کوکویوک که در آن توسعه بوم شناسانه مطرح شده بود، توسعه پایدار شکل رسمی به خود گرفت. (کهن، ۱۳۷۶)

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۳ کمیسیونی را با عنوان کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه به ریاست برانتلند نخست وزیر سوئد تشکیل داد.
مؤلفه‌های جمعیت و توسعه، امنیت غذایی، انرژی، صنعت و چالش‌های شهری مهم‌ترین مسایل مورد شناسایی این کمیسیون بود.
این گزارش مبنایی برای تهیه دستور کار ۲۱ برای برگزاری کنفرانس ریودوژانیرو (اجلاس زمین) در سال ۱۹۹۲ شد. این اجلاس، طرح توسعه پایدار (دستور کار ۲۱) برای سال‌های پایانی قرن بیستم را مشخص کرد.
از فراز‌های مهم این اجلاس، تشکیل کمیسیون پایدار تحت نظر سازمان ملل با هدف ارتقای همکاری بین‌المللی و منطقی کردن ظرفیت تصمیم‌گیری بین دولت‌ها و اقدامات اجرای دستور کار ۲۱ بود. متعاقب این اجلاس در سال ۱۹۹۳ اولین نشست این کمیسون برگزار شد.

اقتصاد چرخشی
امروزه اقتصاد خطی (استخراج -ساخت- دورریز) به مقدار بسیار زیاد به مواد قابل دسترس، ارزان و انرژی وابستگی دارد.
اقتصاد چرخشی، از نقطه نظر طراحی، مصارف مجدد و تجدید پذیر مطرح است و هدف نهایی آن تامین حفط و نگهداری محصولات، مؤلفه‌ها و مواد در بالاترین سطح مطلوبیت و بهره‌وری است.
همان طور که بنیان گزاران اقتصاد چرخشی، تصور می‌کردند، اقتصاد چرخشی، یک چرخه توسعه‌ای مثبت و مستمر است که سبب حفظ و ارتقای سرمایه‌های طبیعی، افزایش بازدهی منابع و هم‌چنین کاهش خطر‌های سیستمی از طریق مدیریت محصولات و چرخه‌های تجدید پذیر می‌شود که در هر مقیاسی به شکلی کارآمد و مؤثر عمل می‌کند.

برخلاف اقتصاد خطی، اقتصاد چرخشی به حفظ محیط زیست از طریق افزایش سهم منابع تجدید پذیر و یا قابل بازیافت همزمان با کاهش مصرف مواد خام و انرژی اهمیت می‌دهد.
ایجاد اقتصاد چرخشی نیاز به تغییرات بنیادی در زنجیره ارزش از طراحی محصول و فرآیند تولید تا مدل‌های کسب و کار جدید و الگو‌های مصرف دارد.
اقتصاد چرخشی، بازیافت زباله‌ها را به منابع جدید تبدیل می‌کند و به افزایش طول عمر کالا و حفظ منابع طبیعی نیز کمک می‌کند.
(Murray et all, ۲۰۱۵)

اقتصاد چرخشی در مقابل اقتصاد خطی
اقتصاد خطی ریشه در خواسته‌ها، امکانات جوامع بشری و نیاز‌های انسان دارد. این مسئله اساسی به دو عامل نامحدود بودن نیاز‌های انسان‌ها و کمیابی منابع تولید بستگی دارد.
بنابر این برای هر جامعه این مسئله مهم اقتصادی پیش می‌آید که چگونه می‌توان منابع کمیاب را برای ارضای خواسته‌هایی که با هم در رقابت‌اند تخصیص داد، به طوری که حداکثر آن خواسته‌ها برآورد شود.
طیف گسترده تئوری‌های اقتصاد، یکی از راه‌های موجود برای تخصیص بهینه منابع تولیدی کالا‌ها و خدمات هستند. در واقع اقتصاد با تولید اطلاعات بسیار مفید به عنوان یک ابزار در تصمیم‌گیری بهینه مورد استفاده مدیریت قرار می‌گیرد.
هدف اقتصاد خطی و فرآیند زنجیره ارزش در شکل ۲ آمده است. (سجادی فر و داودآبادی، ۱۳۹۵)

شکل ۲- تخصیص بهینه منابع کمیاب (بهینه‌یابی) در علم اقتصاد
این در حالی است که در اقتصاد چرخشی، علاوه بر بهینه‌یابی (نقطه مشترک اقتصاد چرخشی و خطی) در تمام زنجیره ارزش کالا یا ارایه خدمات، مدیریت ضایعات و استفاده از آن در ساخت مجدد و فرآیند تولید مورد توجه است (شکل ۳).

شکل ۳- نمودار اقتصاد چرخشی

اصول و مبانی اقتصاد چرخشی
اقتصاد چرخشی تامین کننده مکانیسم‌های متعدد ایجاد ارزش است که با مصرف منابع محدود در تضاد است. در یک اقتصاد چرخشی، مصرف تنها در چرخه‌های زیستی مؤثر رخ می‌دهد و به این ترتیب بهره‌برداری جایگزین مصرف می‌شود.
منابع یا در چرخه زیستی، احیا و یا در چرخه صنعتی ذخیره می‌شوند. در چرخه زیستی، فرآیند‌های زیستی بی‌نظمی‌های مواد را با دخالت و یا بدون دخالت انسان دوباره احیا می‌کنند. در چرخه صنعتی با مقدار مکفی انرژی موجود، دخالت انسان باعث احیای مواد و ایجاد دوباره نظم در زمان مقتضی می‌شود. تامین و ارتقای سرمایه در این دو چرخه، دارای مشخصه‌های متفاوتی هستند.

اقتصاد چرخشی بر پایه سه اصل در ارتباط با منابع و چالش‌های سیستمی که اقتصاد صنعتی با آن مواجه است، استوار است.
حفظ و افزایش سرمایه‌های طبیعی
بهینه‎سازی عملکرد منابع
افزایش اثربخشی سیستم

ویژگی‌های اقتصاد چرخشی
اصول حاکم بر اقتصاد چرخشی که به صورت کنشی عمل می‌کنند، ویژگی‌های بنیادین زیر را دارند:
حدف ضایعات
انعطاف‌پذیری از طریق متنوع سازی
استفاده انرژی از منابع تجدید پذیر
تفکر درون سیستمی
تفکر آبشاری

بازیابی و استفاده دوباره فاضلاب
همچنان که گفته شد، افزونی جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز به کالا‌ها و خدمات گوناگون، تقاضا برای آب را افزایش داده است، این در حالی است که حجم منابع آبی در حال کاهش است.
در چنین شرایطی فاضلاب، به عنوان کالایی با ارزش بالا تلقی شده و می‌تواند بخشی از نیاز‌های آبی را پاسخگو باشد. پساب فاضلاب‌ها، منابع آبی پایدار و مطمئنی هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه‌های زیاد در دسترس هستند.

سازمان بهداشت جهانی معتقد است که بازیافت فاضلاب در کشور‌های کم‌تر توسعه یافته یا در حال توسعه که اغلب آن‌ها دارای جمعیت زیادی هستند و از محدودیت منابع آبی و کمبود پروتئین غذایی در رنج به سر می‌برند، دارای اهمیت بسیار زیادی است.

استفاده از پساب در کشور‌های کمتر توسعه یافته
در این کشور‌ها پساب فاضلاب، بخش زیادی از نیاز‌های آب کشاورزی و تامین پروتئین را می‌تواند مرتفع سازد. استفاده از پساب فاضلاب در موارد زیر متصور است:
آبیاری زمین‌های کشاورزی (محصولات خام یا پخته، غلات، میوه و چراگاه دام)
مصارف شهری (توالت، نظافت، لباس‌شویی، فضای سبز و آتش‌نشانی)
مصارف صنعتی (خنک کردن تاسیسات تولید برق، تولید بخار، آبکاری و صنایع فولاد)
آبزی پروری (ماهی، میگو و خرچنگ)
ورزش و تفریح‌های آبی (شنا، صید ماهی، قایق‌رانی و زمین‌های بازی گلف)
تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی
آشامیدن
سازمان بهداشت جهانی مصارف بازیافت فاضلاب را منطبق بر شکل زیر ارایه کرده است. (WHO,۱۹۸۹)

مصارف فاضلاب تصفیه شده منطبق بر پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی (WHO ,۱۹۸۹)
منطبق بر گزارش‌های منتشره از سوی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در سال ۱۳۹۴ مجموع مصارف آب شهری ۴۴۱۵ میلیون مترمکعب بوده که معادل ۳۵ درصد آن (۱۵۳۷ میلیون مترمکعب) به عنوان مصارف فاضلاب جمع‌آوری و تصفیه شده است.
بیش‌ترین حجم مصرف مجدد فاضلاب مربوط به کشاورزی بوده و بعد از آن تخلیه آب سطحی و تغذیه آبخوان قرار دارند. به رغم اهمیت و بازدهی بسیار زیاد آب در بخش صنعت، میزان تخصیص فاضلاب تصفیه شده به این بخش بسیار ناچیز است. (شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، ۱۳۹۵)

شکل ۹- مصارف مجدد فاضلاب شرکت‌های آب و فاضلاب شهری در سال ۱۳۹۴ (ارقام درصد)

شناسایی اقتصادی مصارف فاضلاب در اقتصاد ایران
رشد جمعیت و شهرنشینی، افزایش رشد اقتصادی و تغییر اقلیم منجر به عدم حفظ منابع موجود می‌شود. برای کاهش فشار منابع طبیعی، انرژی و به وی‍ژه آب، لازم است مدل اقتصاد چرخشی جایگزین مدل اقتصادی خطی شود.
اقتصاد چرخشی در مدیریت منابع آب چارچوب پویایی را ارایه می‌دهد که از طرفی انعطاف‌پذیری و تجدید پذیری منابع آبی را برای آیندگان مهیا کرده و از طرفی دیگر، مکانیسم‌های اثربخش بهبود شرایط اقتصادی، زیست محیطی را برای جامعه فراهم کند.
راه حل‌های اقتصاد چرخشی، نه تنها سبب کاهش ۱۷ الی ۲۴ درصدی مصرف مواد خام مورد نیاز اتحادیه اروپا شده، بلکه با افزایش GNP سبب ایجاد ۴/۱ الی ۸/۲ میلیون فرصت شغلی نیز شده است.
بر اساس مطالعات بنیاد الن مک آرتور، مجمع جهانی اقتصاد و شرکت مک کینزی
اقتصاد چرخشی برای جوامع محلی بستری را ایجاد می‌کند که از طریق آن دولت‌ها یا سازمان‌ها قادر به استفاده از فرصت‌های ایجاد شده برای ساماندهی به چرخه‌های معیوب محلی آب، مواد و انرژی تجدید پذیر هستند.
اقتصاد چرخشی آب علاوه بر حفاظت منابع آبی، پل ارتباطی میان مواد و انرژی بوده که در شکل دهی به مفهوم اقتصاد چرخشی نقش حیاتی را ایفا می‌کند. با این رویکردها، نظام جهانی آب دارای نقشی اساسی در گذار جهان از مصرف خطی منابع به سمت استفاده چرخشی آن است.
موفقیت در توسعه، مستلزم وجود یک اقتصاد چرخشی پویا در گرو تعامل و همکاری میان افراد، سازمان‌ها و تغییر در شیوه‌های سنتی ذخیره سازی آب است. (Veolia Group,۲۰۱۵)
به همین منظور، در این مطالعه سعی شده است که تاثیر اقتصاد چرخشی فاضلاب بر رشد اقتصادی کشور بررسی شود.

اقتصاد چرخشی فاضلاب و رشد اقتصادی | ایران
در ابتدا لازم است که ارزش اقتصادی یک متر مکعب آب در بخش‌های مختلف اقتصادی مشخص گردد. شیوه دستیابی به این هدف در زیر تشریح شده است:
نتایج پژوهش ” ارزش اقتصادی، رویکردی برای مدیریت تقاضای آب در مصارف صنعتی” نشان می‌دهد که ارزش اقتصادی یک مترمکعب آب در صنایع تولید مواد شیمیایی معادل ۳۷۰۷۱ ریال است (تهامی پور، ۱۳۹۶). نظر به این که صنایع شیمیایی در بخش صنعت دارای بیش‌ترین مصرف آب است، در این نوشتار نیز ارزش اقتصادی آب در بخش صنعت ۳۷۰۷۱ ریال در نظر گرفته شده است.
بر اساس جست و جو‌های انجام شده مشخص گردید که تا کنون برای تعیین ارزش اقتصادی آب در بخش کشاورزی و در سطح کلان کشور مطالعه علمی انجام نشده است. در این پژوهش برای مشخص کردن ارزش اقتصادی آب در بخش کشاورزی از روش تقریبی استفاده شده است که در ادامه ارایه می‌شود.

ارزش اقتصادی آب در بخش کشاورزی
در سال ۱۳۹۴ ارزش افزوده بخش کشاورزی ۱۶۵۸ هزار میلیارد ریال و مصرف آب این بخش ۷۴ میلیارد مترمکعب است (مرکز آمار ایران و دفتر معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران)؛ بنابراین برای ایجاد ۲۲۴۱۱ ریال ارزش افزوده به یک مترمکعب آب نیاز است.
از سویی، سهم مصرف آب از ایجاد ارزش افزوده بخش کشاورزی حدود ۱۴ درصد است در این صورت هر مترمکعب آب ۳۱۴۵ ریال ارزش افزوده در بخش کشاورزی ایجاد می‌کند که با کمی اغماض می‌توان آن را ارزش اقتصادی آب در این بخش در نظر گرفت.

برای محاسبه سهم پساب فاضلاب در ایجاد ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی، ارزش اقتصادی یک مترمکعب آب در میزان پساب فاضلاب تخصیص داده شده آن بخش ضرب می‌شود. 

سهم فاضلاب در ارزش افزوده بخش کشاورزی
همان طور که جدول نشان می‌دهد، سهم پساب در افزایش ارزش افزوده بخش کشاورزی و صنعت به ترتیب ۰.۱۰۷ و ۰.۰۱۱ درصد است.
با توجه به این که ۳۴ میلیون مترمکعب از پساب فاضلاب به فضای سبز شهرداری‌ها و سایر بخش‌ها اختصاص داده شده و در این بخش‌ها ارزش اقتصادی آب در دسترس نیست، لذا فقط می‌توان به هزینه فرصت عدم تولید آب در این بخش‌ها اشاره نمود.
در سال ۱۳۹۴ هزینه تمام شده یک مترمکعب آب در بخش شهری معادل ۸۷۰۵ ریال گزارش شده است، بنابر این هزینه فرصت عدم تولید آب در این بخش‌ها ۲۹۵ میلیارد ریال است.
در این صورت کل ارزش اقتصادی پساب فاضلاب ۲۲۵۱ میلیارد ریال (۰.۰۲ درصد از کل ارزش افزوده کشور) خواهد بود.
همان طور که پیش‌تر عنوان شده از مجموع مصارف آب شهری کشور (۴۴۱۵ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۴) فقط در حدود ۳۵ درصد آن (۱۵۳۷ میلیون مترمکعب) جمع آوری، تصفیه و استفاده مجدد شده و ۳۷ درصد آن به بخش‌های کشاورزی، صنعت و سایر بخش‌های اقتصادی اختصاص داده شده است که توانسته است ارزش افزوده کشور را حدود ۰.۰۲ درصد به میزان ۲۲۵۱ ریال افزایش دهد.
حال اگر ۲۸۷۸ میلیون مترمکعب آب تصفه نشده، تصفیه می‌شد و ۳۷ درصد از آن به بخش‌های اقتصادی و ۶۳ درصد دیگر آن به محیط زیست اختصاد داده می‌شد در این صورت به ارزش افزوده کشور ۶۱۰۶ میلیارد ریال (۰.۰۵ درصد ارزش افزوده کل کشور) اضافه می‌شد.
نظر به این که ارزش اقتصادی آب در بخش صنعت حدود ۵/۷ برابر بخش کشاورزی است، لازم است تا سیاستگذاران بخش آب در خصوص تخصیص فاضلاب به بخش‌های مختلف بازنگری کامل نموده و پساب را به بخش صنعت و یا سایر بخش‌های با بازدهی بیشتر تخصیص دهند.

جمع‌بندی
امروزه در سطح منطقه‌ای و جهانی با توجه به افزایش تقاضای آب، محدودیت منابع آبی، رشد جمعیت و توسعه‌ی صنعت، آلودگی منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، حفظ محیط زیست، بحران‌های آلودگی محیط زیست، ارتباط فاضلاب با شیوع بیماری‌ها و سایر عامل‌ها، لزوم توجه به مدیریت فاضلاب‌ها و استفاده مجدد از پساب فاضلاب را در بستر اقتصاد چرخشی و مسیر توسعه پایدار بسیار حساس نموده است.

با توجه به مطالبی که در این نوشتار ارایه شد، موارد رویکرد‌های اقتصاد چرخشی فاضلاب در توسعه پایدار را می‌توان به شرح زیر مد نظر قرار داد:
رویکرد‌های اقتصاد چرخشی فاضلاب در توسعه پایدار
چگونگی استفاده از منابع و به کارگیری امکانات و فرصت‌ها به گونه‌ایی که ضمن برآوردن نیاز‌های انسانی و تامین رفاه و سلامت آن‌ها بدون آسیب رساندن به دیگران و محیط زیست برای نسل‌های آینده هدف آرمانی توسعه پایدار است. در مسیر حرکت به سوی توسعه پایدار آب به عنوان بخشی از محیط زیست و عنصری برای توسعه نقش اثربخشی دارد. مدیریت صحیح فاضلاب‌ها و جلوگیری از آلودگی منابع آبی و زیست محیطی و همچنین استفاده مجدد از فاضلاب‌ها می‌تواند در توسعه کشور‌هایی که از کمبود آب رنج می‌برند، بسیار کارآمد باشد.
توجه به اقتصاد چرخشی در مدیریت بخشی صنعت آب و فاضلاب، راه گشای برخی از مشکلات صنعت مانند بهبود و افزایش کارآمدی و ارزش افزوده، فقر نقدینگی، کمبود منابع مالی سرمایه گذاری و کاهش هزینه‌های عملیاتی است.
بر اساس محاسبات انجام شده و شناسایی سهم پساب فاضلاب در ایجاد ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی کشور، با افزایش ظرفیت سازی سامانه‌های فاضلاب و برنامه ریزی راهبردی برای جذب منابع سرمایه‌ایی، استفاده مجدد از فاضلاب‌ها سبب افزایش رشد اقتصادی قابل ملاحظه در بخش‌های کشاورزی و صنعت می‌شود.
خدمات آب و فاضلاب فعالیتی اقتصادی است و با توجه به سرمایه بر بودن و نیاز به تاسیسات و تجهیزات بسیار زیاد، یکی از مهم‌ترین فاکتور مؤثر در اقتصاد آب افزایش و بهبود کارآمدی سرمایه گذاری‌ها است. الزام به رعایت اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب، سبب افزایش و بهبود کارآمدی سرمایه گذاری‌ها می‌شود.
با توجه این که شناسایی اقتصادی مصارف فاضلاب در اقتصاد ایران بر اساس شیوه تقریبی محاسبه شده است، لذا پیشنهاد می‌شود تحقیقات جامعی در خصوص برآورد ارزش اقتصادی هر متر مکعب آب در بخش‌های مختلف اقتصادی و به وی‍ژه در کاربرد‌های محیط زیستی انجام شود.
سیدحسین سجادی فر، علی اصغر قانع، محمد داودآبادی و شعله شالپوش

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت دورنمای اقتصاد، تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۳۹۹، کد خبر: -، ecoviews.ir