شعار سال: استان خراسان شمالي در برگیرنده بخش هایی از چهار حوزه آبخیز اصلی شامل حوزه های اترك و گرگان رود ( از زیر حوزه های دریای خزر) ، كال شور ( از زیر حوزه های کویر مرکزی یران ) و قره قوم (شامل زیر حوزه های گلیل و سرانی ، رباط و حسن آباد )می باشد. حوزه آبخیز اترك حدود 5/51درصد ، كال شور حدود 5/43 ، گرگانرود حدود 5/3 و قره قوم حدود 5/1 درصد از مساحت استان را در بر مي گيرند .

به مديريت جامع ، يكپارچه و هدفمند یک حوزه آبخيز ، آبخیزداری اطلاق می شود و لذا آبخيزداري مشتمل بر كليه اقدامات و برنامه هاي فنی، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، زیست محیطی و ... از قبيل ارتقاء سطح فرهنگ و آموزش و ايجاد اشتغال و تأمين معيشت آبخيز نشينان، تامين امكانات زيربنايي خدماتي، بهداشتي و رفاهي، افزايش راندمان منابع آب، كشاورزي و دامپروري، کنترل فرسایش و سیلاب ها و تقویت آبخوان ها، بهبود پوشش گياهي طبيعي و حفاظت و بهره برداري اصولي از مراتع و جنگلها و ... مي باشد و دريك جمله آبخيزداري به معني مديريت جامع و علمي حوزه های آبخیزدر راستاي بهره برداري اصولي از سرزمين و كليه امكانات و پتانسيل ها برای رسیدن به توسعه متوازن و پايدار است.

یکی از کارکردهای آبخیزداری مربوط به حوزه آبخیز سدها است، درحال حاضر تعدادی از سدهای استان مانند سدهای شيرين دره، بارزو، گلیل، بيدواز و چري در حال بهره برداری می باشند و تعدادی از سدها مانند سدهای چندیر، سومبار، دربند، دراقانلو، گراتی و... نیز مطالعه شده و یا در دست ساختمان می باشند.

آبخيزداري در حوزه سدهاي مزبور از اهميت زيادي برخوردار است. چرا كه يكي از معضلات مهم سدهای استان و بالاخص سد شیرین دره مشكل فرسايش خاك و ورود رسوبات فراوان به مخزن و در نتيجه كاهش طول عمرمفید آنها مي باشد.

با انجام مطالعات و اجراي انواع پروژه هاي آبخيزداري شامل پروژه هاي بيولوژيك و بيومكانيك مانند مدیریت و تقویت پوشش گیاهی مراتع و عمليات مكانيكي نظیراحداث انواع سازه هاي کنترلی و رسوبگیر ، مي توان نسبت به كنترل فرسايش و كاهش ميزان رسوب ورودي به مخزن سدها و در نتیجه افزایش طول عمر مفید آنها اقدام نمود. نتیجه نهایی این اقدامات بهره برداری بهینه از سدهای استان و امکان مدیریت بهتر منابع آب در هنگام بروز خشکسالی ها می باشد.

یکی دیگر از فواید مهم آبخیزداری، بهبود پوشش گياهي در سطح مراتع، افزايش ميزان نفوذ پذيري و تقویت منابع آب زير زميني و تاثيرات مثبت بر ميزان آب رودخانه ها و افزايش دبي پايه آنها است.

به عبارت بهتر یکی از اهدف مهم آبخیزداری، تولید آب است. با اجراي طرح های آبخيزداري ضمن كاهش حجم و شدت سيلاب ها، مي توانيم به منابع آب دائمي بيشتري اعم از آبهاي سطحي و زير زميني دست يابيم و از این منابع ارزشمند در هنگام کم آبی و وقوع خشکسالی ها به نحو مناسب تری بهره برداری کنیم.

پرواضح است که آب مايه ی حيات والفبای عمران و آبادانی است و در استان خراسان شمالی با یک اقلیم خشک و نیمه خشک و به ويژه در سالهاي كم باران و هنگام بروز خشكسالي ها هر قطره ی آب داراي ارزش حياتي بوده و استفاده صحیح از این نعمت خدادادی اهميت به مراتب بیشتری دارد و لذا با اجراي پروژه هاي آبخيزداري و پخش سيلاب و كنترل و كاهش سيلاب ها و تقويت منابع آب زيرزميني ، مي توانيم در سال هاي كم باران از اين منابع حداكثر بهره برداري را داشته باشیم و تا حد زيادي تاثیرات منفی ناشی از كم آبي ها و خشكسالي ها و خسارات و تنش های اجتماعی و اقتصادی مترتب بر آن را کاهش داده و تعدیل نماییم.

همچنین اقدامات آبخیزداری علاوه بر تولید اکسیژن و تلطیف هوا، از نقطه نظر زیست محیطی تاثيرات بسیار مثبتی بر زندگي جانوران موجود در اکوسیستم های مرتعی و رودخانه ای داشته و با تقویت مراتع، رودخانه ها و چشمه سارها می توان مأمن امنی را برای حیات وحش و پرورش آبزیان فراهم نمود . و نیز در شرایط خشکسالی سهم قابل توجهی از علوفه مورد نیاز دام را ازطریق مراتع استان تأمین کرد.

با عنایت به توضیحات ارائه شده می توان گفت که شناسايي اولويت ها در بخش آبخيزداري از اهميت زيادي برخوردار است.

به عنوان نمونه حوزه آبخیز سدها ، حوزه های بحرانی و در معرض خطرکم آبی و خشکسالی ، حوزه های با فرسایش پذیری زیاد و مناطق در معرض خطر سيلاب ها جزو اولويت هاي آبخيزداري تلقي مي شوند.

و اما جهت نيل به اهداف مزبور و شناسايي دقيق اولويت هاي اين بخش و افزايش راندمان پروژه هاي آبخيزداري، تهیه طرح های مطالعاتی آبخيزداري دارای اهمیت ویژه ای می باشند.

زیرا كه با انجام مطالعات جامع و همه جانبه مي توان اولويت ها را بطور علمي و دقيق مشخص نمود و بعلاوه هر پروژه اي را در جاي مناسب خود و با كمترين هزينه و بيشترين راندمان به مرحله اجرا درآورد.

علی ایحال اميدواريم با حمایت مسئولین استان و تخصيص اعتبارات مناسب به این بخش، به اهم اهداف آبخیزداری یعنی تقویت جنگل ها ومراتع، كنترل فرسايش و رسوب ، كاهش شدت سيلاب ها، تقويت منابع آب زير زميني و تولید آب و افزایش اشتغال نائل شده و به ویژه در شرایط خشکسالی، حوزه هاي آبخيز استان را به نحو مطلوبتری مديريت نماييم .

و البته در تداوم این امور افزایش مشارکت آبخیزنشینان در اجراي پروژه هاي آبخيزداري دارای اهميت شایان توجهی می باشد و بدون مشارکت جدی این عزیزان، بخش آبخیزداری استان توفیق چندانی نخواهد داشت و به همین دلیل است که سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور برمدیریت جامع منابع طبیعی و آبخیزداری با رویکرد مشارکتی تأکید دارد و درصدد است تا با ترویج فرهنگ منابع طبیعی و آبخیزداری و افزایش مشارکت های عمومی ، از نقش بی بدیل مردم و آبخیزنشینان در مدیریت حوزه های آبخیز بهره مند شود.

نویسنده : مهندس بهمن هوشمند

با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از پايگاه خبري تحليلي اخبار شيروان، تاریخ انتشار: 3 مهر 1395، کد مطلب: ۴۰۱۷۳:www. newssh.ir