شعارسال: آن‌جا که بشر از لطف و رحمت پروردگار خود غافل نشد و به‌رغم بی‌آبی و خشکی کویر، با امید و توکل، ضربان زندگی را در دل بیابان‌های بی‌آب و علف جاری کرد، یکی از زیباترین، متفکرانه‌ترین و حیات‌بخش‌ترین ساخته‌های بشری شکل گرفت و نام آن قنات گذاشته شد. قنات، مظهر سخت‌کوشی و خلاقیت مردان مردی است که در دل کویر، روزی خود را به‌سختی از اعماق زمین بیرون کشیدند و با مهندسی و خلاقیت بی‌نظیر خود، آب را کیلومتر‌ها در دل زمین جاری کردند تا کویر هرگز حسرت به دل رود‌های خروشان و نهر‌های پرآب نباشد.
شاید گذشتگان ما هیچ‌وقت تصورش را هم نمی‌کردند، ماحصل دانش بی‌بدیلشان که به ساخت قنات‌ها منجر شد، به‌راحتی در سرزمین مبدع تخریب شود، درحالی‌که این نماد معماری ایرانی‌ها در بسیاری از کشور‌های جهان با استفاده از تکنولوژی جدید به‌عنوان گنجینه‌های زیرزمینی احیاء می‌شود.  نابودی قنات‌ها عوامل طبیعی و غیرطبیعی مختلفی دارد که باید برای آن راهکاری اندیشید تا از عواقب بعدی آن مانند فرونشست زمین در امان ماند. تردیدی نیست خشک‌سالی به‌ویژه کاهش برف در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین دلایل خشک شدن قنات‌هاست، اما بی‌توجهی و سهل‌انگاری ما آدم‌ها هم در مرگ این سفره‌های آب زیرزمینی تأثیر زیادی دارد تا آن‌جا که به تأکید کارشناسان بسیاری از این قنات‌ها دیگر احیاء نخواهند شد.

شهرستان ریگان یکی از شهرستان‌های شرقی استان کرمان است که در گذشته دارای صد‌ها رشته قنات پر آب بوده است، اما به‌مرور زمان آب قنات‌ها کم‌تر، کم‌تر و سرانجام  خشک شده است. قنات‌ها میراث پدران ما است و سالیان سال رگ‌های تشنه کویر، دشت‌های پهناور و درختان خرما با آب همین قنات‌ها سیراب می‌شدند، اما اکنون با خشک شدن تعداد زیادی از این قنات‌ها نخل‌های سر به فلک کشیده نیز خشک شده‌اند. نفس‌های آب در قلب قنات‌های ریگان به‌شماره افتاده است و یکی پس از دیگری در حال خشک شدن و نابودی هستند، قنات‌های پرآبی که تا دیروز هزاران نخلستان را سیراب می‌کردند، امروز رو به خاموشی هستند و دیگر صدایی ندارند.

سال‌هاست که اغلب قنات‌های این منطقه شرمسار لب‌های تشنه کویر شده‌اند و لزوم مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب برای محافظت از این سرمایه مادی و معنوی احساس می‌شود.

صدای خاموش قنات‌های ریگان

قنات روستای رستم‌آباد چاه‌ملک در گذشته آب فراوانی داشت و حمام داماد‌های قدیم  بود، اما این روز‌ها دیگر سر و صدایی ندارد و شن‌های روان جای آب روان را گرفته‌اند.

رضا رشیدی، یکی از اهالی روستای رستم‌آباد چاه‌ملک، در این باره به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: قنات روستای رستم‌آباد چاه‌ملک یکی از قنات‌های پرآب شرق کشور بود که اکنون خشک شده است. این قنات قدمت زیادی دارد و در گذشته طبق آداب و رسوم تمامی داماد‌های این منطقه در این قنات استحمام می‌کردند.

محمد دهقان، یکی از کشاورزان روستای رستم‌آباد چاه‌ملک، گفت: قنات روستای رستم‌آباد چاه‌ملک آنقدر آب داشت که باید آن را مهار می‌کردیم، اما متأسفانه اکنون به‌جای آب فقط تپه‌ای از خاک به چشم می‌خورد.

او بیان داشت: باغ‌های زیادی در این منطقه از جمله انار و انگور از این قنات آبیاری می‌شدند و این پرآبی سبب تولید و ورود محصولی با کیفیت به بازار‌های داخلی و خارجی می‌شد.

دیگر محصول باکیفیتی وجود ندارد

مصطفی روهینا، یکی از اهالی قدیمی روستای کریم‌آباد طبسی، که به‌دلیل خشک‌شدن قنات‌ها خالی از سکنه شده است، گفت: در گذشته به‌دلیل پرآب بودن قنات روستای کریم‌آباد بهترین و باکیفیت‌ترین خرما را از باغ‌های این منطقه برداشت می‌کردیم، اما خشک‌سالی‌های پی‌درپی آب قنات را خشک کرده است و محصول باکیفیتی دیگر وجود ندارد.

به‌دلیل خشک‌شدن قنات مجبور به مهاجرت شدیم

رضا خراسانی، یکی از کشاورزان قدیمی این روستا، نیز گفت: با خشک‌شدن قنات زندگی ما در روستای کریم‌آباد از بین رفت و مجبور به مهاجرت شدیم و اکنون این روستا خالی از سکنه شده است.

وقتی خاک دوباره جان گرفت

البته محمد جهان‌تیغ، یکی از کشاورزان بخش گنبکی در شهرستان ریگان، در این باره بیان داشت: قنات روستای ما درحال خشک شدن بود که با تلاش جهاد کشاورزی، لایروبی و احیاء شد.

او افزود: با این قنات توانستیم، نخلستان‌هایمان را آبیاری و بهترین و باکیفیت‌ترین محصول را تولید و روانه بازار‌های داخلی و خارجی کنیم.

این کشاورز با بیان این‌که به‌دلیل پرآب بودن قنات، باکیفیت‌ترین مرکبات در این منطقه تولید می‌شود، گفت: مسئولان توجه جدی به قنات ما داشته‌اند که این امر باعث شده است، هر روز بر آب‌دهی آن افزوده شود.

۱۵رشته قنات در ریگان خشک شده است

همچنین حمید فرامرزی، مدیر جهاد کشاورزی ریگان، اظهار داشت: خشک‌سالی‌های چند سال گذشته ۱۵رشته قنات را در این شهرستان خشکانده است و درحال‌حاضر ۱۵رشته قنات در شهرستان ریگان آب‌دهی دارند.

او به اقدامات جهاد کشاورزی در این منطقه اشاره کرد و بیان داشت: طی سال‌های گذشته بیش از ۱۰۰ میلیون تومان برای لایروبی قنات‌های بخش گنبکی و قنات‌های دیگر این شهرستان هزینه شده است.

فرامرزی با بیان این‌که امسال نیز برای احیاء و لایروبی قنات‌های این شهرستان اعتباراتی تخصیص یافته است، افزود: با احیاء و لایروبی این قنات‌ها بیش از ۳۰درصد به آب قنات‌های بخش گنبکی ریگان افزوده شده است.

او با اشاره به این‌که کشاورزان برای استفاده بهینه از آب باید از سیستم‌های نوین آبیاری استفاده کنند، گفت: به کشاورزانی که از سیستم نوین آبیاری استفاده کنند، تسهیلات اعطا می‌شود.

مدیر جهاد کشاورزی ریگان افزود: قنات‌ها یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های انتقال آب است که در بخش گنبکی کشاورزان از آب قنات‌ها برای آبیاری مزارع خود استفاده می‌کنند و پرآبی این قنات‌ها سبب شده است که سالانه بیش از ۳۰هزار تن مرکبات باکیفیت در این منطقه تولید شود. اما با توجه به نقشی که قنات‌ها در تأمین آب کشاورزی دارند، باید احیاء، نگهداری، مرمت و بازسازی شوند و به‌عنوان میراثی ماندگار در فهرست سرمایه‌های مادی و معنوی این سرزمین ثبت شوند، زیرا با مرگ قنات‌ها دیگر هیچ امیدی به حفظ منابع آبی نیست و دیر یا زود تشنگی و خشکی تمام سرزمین را دربر می‌گیرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار ۲۸ مهر ۹۹، کد خبر: ۸۹۳۶۵، www.sabzineh.org