شعار سال: تبارشناسی چند گیاه فرنگی ایران
تنباکو، سیبزمینی، گوجه فرنگی، هویج، آفتابگردان
سابقه کشاورزی در ایران به قدمت تمدن بشری است. اولین تمدنهای انسانی در ایران در مناطق جغرافیایی مستعد برای فعالیتهای کشاورزی به وجود آمدهاند و کشاورزی در طی هزاران سال، نقش مهم و محوری در توسعه جامعه ایرانی داشته و همچنان دارد. سرزمین ایران خاستگاه و محل اهلیکردن گیاهان مهمی مانند گندم، جو، یونجه، هویج، هلو، لاله، زعفران و … است و همچنین منشأ و محل اهلی کردن بز و گوسفند بوده است. شناخت زیستگاهها و خاستگاههای گیاهان و جانوران بهعنوان ذخیرهگاه ژنی میتواند در مسیر تکاملی و بهنژادی آنان بسیار مفید و سودمند باشد و دانشمندان و پژوهشگران را قادر میسازد تا از ذخیرههای ژنی در خویشاوندان آنها، ژنوتیپها و اکوتیپهای موجود، بیشترین سودمندی را بهدست آورند.
ایران در طول تاریخ نه تنها خود در مسیر توسعه تمدنی قرار داشته، بلکه بهدلیل جایگاه تمدنی، اقتصادی، فرهنگی، جمعیتی، اقلیمی و استراتژیکی، با سایر تمدنها و فرهنگها نیز تعامل دو طرفه داشته است؛ بنابراین همیشه محل تضارب آرا، فرهنگها و مبادلات کالایی و فناوری بوده است. ایران در بخش کشاورزی، نه تنها صادرکننده محصولات مختلف بوده، بلکه در موارد زیادی نیز به واردکردن محصولات کشاورزی از سایر مناطق اقلیمی و جغرافیایی اقدام کرده است و یا محصولاتی به این کشور معرفی شدهاند تا نیازهای خود را بر طرف نماید و یا بر اساس مزیتهای نسبی، دارای موقعیتهای ویژهای شود. بهطور مثال، قرارگرفتن ایران در مسیر جاده ابریشم یکی از این موقعیتهای بزرگ بوده است که نقش و جایگاه ایران، بهعنوان پلی بین اروپا و شرق دور را نشان میدهد که هم بر این جوامع تاثیر گذاشته و هم از آنان تاثیر پذیرفته است. کاربرد واژه فرنگی برای برخی از این کالاها بهویژه برای گیاهانی مانند گوجهفرنگی و… نشان دهنده آن است که این گیاهان وارداتی بوده و منشاء خارجی دارند.
معرفی و ورود برخی از محصولات کشاورزی و بهویژه گیاهان زراعی، اثرهای عمیقی، بر مسائل تولیدی، اقتصادی، تحولات اجتماعی، فرهنگی و حکومتی ایران داشته است. آثار ورود و استفاده از این گیاهان زراعی و باغی آنچنان بزرگ و عمیق بوده است که ممکن است برخی بر این باور باشند که این گیاهان از ابتدا بومی سرزمین ایران بودهاند، در حالیکه بررسی تبارشناسی، تاریخی و وقایعنگاری نشان میدهد که قدمت ورود برخی از آنها ممکن است چند قرن و برخی دیگر در حد چند دهه گذشته بوده باشد. از جمله این گیاهان زراعی میتوان به ورود و جایگاه تنباکو، سیبزمینی، گوجهفرنگی، آفتابگردان و … اشاره کرد. اهمیت این گیاهان نه تنها در مسایل تولیدی و اقتصاد کشاورزی بوده است، بلکه برخی از این گیاهان بر مسایل، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، حکومتی، مذهبی، فرهنگی، زبانی، عادات و رسوم جامعه ایرانی و بهداشتی تاثیر بزرگی داشتهاند و نقاط عطفی در تاریخ ایران به وجود آوردهاند.
ورود و توسعه تنباکو به ایران، یکی از مهمترین این گیاهان است که تحولات و مسائل مربوط به تولید، انحصار، تحریم و رفع تحریم، درآمد، مالیات، مسایل بهداشتی و درمانی آن در طی چند قرن اخیر، جامعه ایرانی را متاثر ساخته است. برخی عقیده دارند تحولات سیاسی، اجتماعی و حکومتی مربوط به این گیاه، به حدی بوده است که در سالهای بعد از جنبش تنباکو، کمک بزرگی به جنبش مشروطه خواهی ایران کرده است. گیاهان وارداتی دیگری مانند سیبزمینی و گوجهفرنگی، تاثیری مستقیم بر اقتصاد کشاورزی و تغذیه جامعه دارند و نوسانات عرضه و تقاضای آنها در برخی از سالها، نه تنها تولید، بازار و درآمد کشاوزران را متاثر میسازد، بلکه در مواردی، بخش مدیریتی کشور را نیز به واکنش وا میدارد.
با توجه به اطلاعات و دانستنیهای اندک، محدود، پراکنده و عمدتا شفاهی در مورد تاریخ و نحوه ورود این گیاهان به کشور، هدف از تالیف این کتاب، ارایه اطلاعات کامل، کافی و جذاب برای امکان شناخت گیاهشناسی، خاستگاه، تبارشناسی، نحوه ورود، افراد موثر در واردات، شیوه نامگذاری گیاهان، چگونگی پذیرش و اقبال جامعه به گیاه وارداتی، نحوه کاربرد و استفاده از آن،ها در مواد غذایی و صنایع تکمیلی و جایگاه چندین گیاه زراعی مهم ایران از قبیل تنباکو، سیبزمینی، گوجهفرنگی، هویج و آفتابگردان است تا دانشمندان و اساتید، متخصصان، بهنژادگران، مدیران، برنامهریزان، دانشجویان و علاقهمندان بخش کشاورزی بتوانند بر اساس آگاهی از سیرتکامل، تحولات و توسعه این گیاهان از گذشته تاکنون، نیازهای جامعه را در افقهای پیشرو، بر اساس سوابق و مستندات گذشته به خوبی شناسایی کرده و راهکارهای راهبردی برای توسعه بیشتر این گیاهان و یا سایر گیاهان مشابه تدوین و ارایه دهند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از عصر شهرکرد، تاریخ انتشار: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۹۱۲۴، asreshahrekord.ir