شعار سال: تبارشناسی چند گیاه فرنگی ایران

سابقه کشاورزی در ایران به قدمت تمدن بشری است. اولین تمدن‌های انسانی در ایران در مناطق جغرافیایی مستعد برای فعالیت‌های کشاورزی به وجود آمده‌اند و کشاورزی در طی هزاران سال، نقش مهم و محوری در توسعه جامعه ایرانی داشته و هم‌چنان دارد. سرزمین ایران خاستگاه و محل اهلی‌کردن گیاهان مهمی مانند گندم، جو، یونجه، هویج، هلو، لاله، زعفران و … است و هم‌چنین منشأ و محل اهلی کردن بز و گوسفند بوده است. شناخت زیستگاه‌ها و خاستگاه‌های گیاهان و جانوران به‌عنوان ذخیره‌گاه ژنی می‌تواند در مسیر تکاملی و به‌نژادی آنان بسیار مفید و سودمند باشد و دانشمندان و پژوهش‌گران را قادر می‌سازد تا از ذخیره‌های ژنی در خویشاوندان آن‌ها، ژنوتیپ‌ها و اکوتیپ‌های موجود، بیشترین سودمندی را به‌دست آورند.

ایران در طول تاریخ نه تنها خود در مسیر توسعه تمدنی قرار داشته، بلکه به‌دلیل جایگاه تمدنی، اقتصادی، فرهنگی، جمعیتی، اقلیمی و استراتژیکی، با سایر تمدن‌ها و فرهنگ‌ها نیز تعامل دو طرفه داشته است؛ بنابراین همیشه محل تضارب آرا، فرهنگ‌ها و مبادلات کالایی و فناوری بوده است. ایران در بخش کشاورزی، نه تنها صادرکننده محصولات مختلف بوده، بلکه در موارد زیادی نیز به واردکردن محصولات کشاورزی از سایر مناطق اقلیمی و جغرافیایی اقدام کرده است و یا محصولاتی به این کشور معرفی شده‌اند تا نیاز‌های خود را بر طرف نماید و یا بر اساس مزیت‌های نسبی، دارای موقعیت‌های ویژه‌ای شود. به‌طور مثال، قرارگرفتن ایران در مسیر جاده ابریشم یکی از این موقعیت‌های بزرگ بوده است که نقش و جایگاه ایران، به‌عنوان پلی بین اروپا و شرق دور را نشان می‌دهد که هم بر این جوامع تاثیر گذاشته و هم از آنان تاثیر پذیرفته است. کاربرد واژه فرنگی برای برخی از این کالا‌ها به‌ویژه برای گیاهانی مانند گوجه‌فرنگی و… نشان دهنده آن است که این گیاهان وارداتی بوده و منشاء خارجی دارند.

معرفی و ورود برخی از محصولات کشاورزی و به‌ویژه گیاهان زراعی، اثر‌های عمیقی، بر مسائل تولیدی، اقتصادی، تحولات اجتماعی، فرهنگی و حکومتی ایران داشته است. آثار ورود و استفاده از این گیاهان زراعی و باغی آن‌چنان بزرگ و عمیق بوده است که ممکن است برخی بر این باور باشند که این گیاهان از ابتدا بومی سرزمین ایران بوده‌اند، در حالی‌که بررسی تبارشناسی، تاریخی و وقایع‌نگاری نشان می‌دهد که قدمت ورود برخی از آن‌ها ممکن است چند قرن و برخی دیگر در حد چند دهه گذشته بوده باشد. از جمله این گیاهان زراعی می‌توان به ورود و جایگاه تنباکو، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، آفتابگردان و … اشاره کرد. اهمیت این گیاهان نه تنها در مسایل تولیدی و اقتصاد کشاورزی بوده است، بلکه برخی از این گیاهان بر مسایل، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، حکومتی، مذهبی، فرهنگی، زبانی، عادات و رسوم جامعه ایرانی و بهداشتی تاثیر بزرگی داشته‌اند و نقاط عطفی در تاریخ ایران به وجود آورده‌اند.

 

 

ورود و توسعه تنباکو به ایران، یکی از مهم‌ترین این گیاهان است که تحولات و مسائل مربوط به تولید، انحصار، تحریم و رفع تحریم، درآمد، مالیات، مسایل بهداشتی و درمانی آن در طی چند قرن اخیر، جامعه ایرانی را متاثر ساخته است. برخی عقیده دارند تحولات سیاسی، اجتماعی و حکومتی مربوط به این گیاه، به حدی بوده است که در سال‌های بعد از جنبش تنباکو، کمک بزرگی به جنبش مشروطه خواهی ایران کرده است. گیاهان وارداتی دیگری مانند سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی، تاثیری مستقیم بر اقتصاد کشاورزی و تغذیه جامعه دارند و نوسانات عرضه و تقاضای آن‌ها در برخی از سال‌ها، نه تنها تولید، بازار و درآمد کشاوزران را متاثر می‌سازد، بلکه در مواردی، بخش مدیریتی کشور را نیز به واکنش وا می‌دارد.

با توجه به اطلاعات و دانستنی‌های اندک، محدود، پراکنده و عمدتا شفاهی در مورد تاریخ و نحوه ورود این گیاهان به کشور، هدف از تالیف این کتاب، ارایه اطلاعات کامل، کافی و جذاب برای امکان شناخت گیاه‌شناسی، خاستگاه، تبارشناسی، نحوه ورود، افراد موثر در واردات، شیوه نامگذاری گیاهان، چگونگی پذیرش و اقبال جامعه به گیاه وارداتی، نحوه کاربرد و استفاده از آن،‌ها در مواد غذایی و صنایع تکمیلی و جایگاه چندین گیاه زراعی مهم ایران از قبیل تنباکو، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، هویج و آفتابگردان است تا دانشمندان و اساتید، متخصصان، به‌نژادگران، مدیران، برنامه‌ریزان، دانشجویان و علاقه‌مندان بخش کشاورزی بتوانند بر اساس آگاهی از سیرتکامل، تحولات و توسعه این گیاهان از گذشته تاکنون، نیاز‌های جامعه را در افق‌های پیش‌رو، بر اساس سوابق و مستندات گذشته به خوبی شناسایی کرده و راه‌کار‌های راهبردی برای توسعه بیشتر این گیاهان و یا سایر گیاهان مشابه تدوین و ارایه دهند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از عصر شهرکرد، تاریخ انتشار: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۹۱۲۴، asreshahrekord.ir