شعار سال: قد دریاچه ارومیه باز هم کوتاه‌تر شده است. رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه بار دیگر از وزارت نیرو انتقاد کرده که «اگرچه طبق توافق وزارت نیرو باید ۶۴۰ میلیون مترمکعب از سد‌ها به سمت دریاچه رهاسازی شود، اما تاکنون بیش از ۲۴۰ میلیون متر مکعب رهاسازی نشده است.» این اعتراض که در ماه‌های گذشته تکرار شده در حالی است که به گفته مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی میزان بارش در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵.۸ درصد، معادل ۷۵ میلی‌متر کاهش یافته. به این ترتیب اطلاعات ستاد احیای دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که سطح تراز آب دریاچه ارومیه ۶۰ سانتی‌متر کمتر شده است؛ دریاچه‌ای که همین ۶ روز پیش گروهی از خبرنگاران برای تهیه گزارش از روند احیای آن راهی آذربایجان شدند و با واژگونی اتوبوس، با دو تابوت برگشتند.
دریاچه ارومیه از روز اول در وعده‌های رئیس‌جمهور جای گرفت و اولین مصوبه دولت حسن روحانی شد. قرار بود در قالب طرح‌های ستاد احیا ظرف مدت ۱۰ سال (از ۱۳۹۴) به تراز اکولوژیک خود برسد، اما اکنون حدود یک‌ونیم تا ۲ سال از برنامه عقب است. این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد.

از آخرین احوال دریاچه ارومیه از چه قرار است؟ مسعود باقرزاده‌کریمی، رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه دیروز به ایلنا گفت: «در حال حاضر تراز آب دریاچه ۱۲۷۱.۱۶ متر است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۰ سانتی‌متر کمتر و نسبت به ابتدای فعالیت کارگروه احیای دریاچه در سال ۹۳، ۹۰ سانتی‌متر بالاتر است.» این وضعیت کاهشی در حالی است که به گفته علی دولتی‌مهر، مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی به طور میانگین از یکم مهر سال ۹۹ تا چهارم تیر امسال حدود ۲۱۵ میلی‌متر بارندگی در سطح استان روی داده، در حالی که میانگین بارش در سال آبی گذشته در این بازه زمانی ۲۸۹.۸ میلیمتر ثبت شده است.
حجم آب این دریاچه به علت کاهش بارندگی‌ها و حجم ورودی آب به آن، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱.۹ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. آنطور که یوسف غفارزاده، مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی و عضو ستاد احیای دریاچه ارومیه گفته، با اینکه ۱۵ میلیون مترمکعب آب از سد قلعه‌چای عجب‌شیر به دریاچه رهاسازی شده، حجم آب این دریاچه در حال حاضر ۴.۳۸ میلیارد مترمکعب است در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۶.۲۸ میلیارد مترمکعب بود. همچنین وسعت دریاچه ارومیه پارسال سه هزار و ۶۲۴ کیلومتر‌مربع بوده که امسال به سه هزار و ۴۵۰ کیلومتر‌مربع افزایش کاهش یافته است.
در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه از ۱۲۷۱.۷۲ متر به ۱۲۷۱.۱۶ متر پایین آمده که علت اصلی آن کاهش بارندگی‌ها و تبخیر دریاچه است.
به گفته باقرزاده کریمی سطح تراز برنامه‌ریزی شده برای احیای دریاچه ۱۲۷۴.۱ متر است یعنی تا سال ۱۴۰۶ باید تلاش کرد که به نزدیک سه متر برسد، اما این کار به «شرایط اقلیمی، همکاری دستگاه‌ها و مردم» وابسته است.

۲۶ برنامه برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده است. به گفته رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین اقدامات انتقال آب از حوضه کانی‌سیب است که «۴۴ میلیون متر‌مکعب آب از این سامانه منتقل می‌شود و تکمیل شده است». این همان پروژه‌ای است که خبرنگاران محیط زیست پس از بازدید از آن، در راه بازگشت دچار سانحه شدند و حالا بازماندگان خواستار استعفای مسببان شده‌اند. از سوی دیگر از دو روز پیش نیز رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه مسئول رسیدگی به این حادثه شده است.
سامانه دیگر تونل زاب است که به گفته باقرزاده کریمی طبق قرار باید ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب را منتقل کند و در حال حاضر ۹۳ درصد آن به اتمام رسیده است. رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفته است: «تلاش بر این بود که پروژه در این دولت به انتها برسد، اما با توجه به اینکه در تونل انتقال آب به مشکل فنی و فرار آب برخوردیم سرعت کار پایین آمده است، یعنی از ۳۲ کیلومتر تونل فقط ۹۰۰ متر باقی مانده، ولی نهایتا تا پایان سال پروژه به پایان خواهد رسید.»
پروژه دیگر ساماندهی رودخانه‌هایی است که وارد دریاچه می‌شوند. «پایین‌دست رودخانه رسوب‌گذاری شده وقتی این رود‌ها به پایین‌دست می‌رسند، پخش می‌شوند بنابراین سرعت تبخیر بالا رفته و برداشت غیرمجاز به صورت پمپاژ و انشقاق نهر هم راحت‌تر می‌شود که باید جلوی آن گرفته شود.» پروژه دیگر هم لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها است که بر اساس اطلاعات ستاد تاکنون به طول ۲۱۰ کیلومتر انجام گرفته. کنتوردار کردن و بستن چاه‌های غیرمجاز هم از دیگر پروژه‌هاست که طبق ادعای ستاد با بستن چاه‌ها ۱۱۷ میلیون مترمکعب و با نصب کنتور ۱۱۴ میلیون مترمکعب از مصرف بی‌رویه جلوگیری شده است.
پروژه تصفیه‌خانه‌های تبریز و ارومیه هم تعهد دیگر ستاد احیاست و تاکنون از تصفیه‌خانه ارومیه ۳۵ میلیون مترمکعب و از تصفیه‌خانه تبریز ۸۵ میلیون مترمکعب آب تصفیه‌شده وارد دریاچه شده است، اما این طر‌ها ۹۰ تا ۱۰۰ پیشرفت داشته‌اند و وعده داده شده که در همین دولت وارد مدار شوند.

طبق توافق وزارت نیرو باید ۶۴۰ میلیون متر‌مکعب از سد‌ها به سمت دریاچه رهاسازی شود، اما تاکنون بیش از ۲۴۰ میلیون مترمکعب رهاسازی نشده است. علت چیست؟ رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه علت اصلی را «خشکسالی واقعا شدیدی» اعلام کرده که «در ۵۰ سال اخیر نه تنها در ایران که در نیمکره شمالی بی‌سابقه بوده» و منجر به کاهش ۵۰ درصدی ورودی آب از سد‌ها شده است.
آذربایجان غربی که در سال‌های نه چندان دور، یکی از استان‌های پرآب کشور محسوب می‌شد و متوسط بارش در آن در درازمدت به بیش از ۳۵۰ میلی‌متر می‌رسید، امسال یکی از کم‌آب‌ترین سال‌های خود را سپری می‌کند. چنان که میزان نزولات آسمانی در این استان حتی به ۳۰۰ میلی‌متر هم نمی‌رسد.
در حالی که در ۲ سال گذشته (سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۸) آذربایجان غربی نظیر بسیاری از مناطق کشور، سال بسیار پربارشی را داشت و میزان بارش متوسط در آن به بیش از ۵۲۰ میلی‌متر رسید، طی ۲ سال گذشته نمودار نزولی بارش‌ها با شیب تند نصیب این استان شده است.

 

در سال گذشته نیز هرچند بارش‌های خوبی را در آذربایجان غربی داشتیم، ولی میزان آن به حدود ۴۰۰ میلی‌متر رسید که خیلی کمتر از ۲ سال پیش بود؛ در حالی که امسال نیز طبق برخی پیش‌بینی‌ها میزان بارش، نزدیک به آمار‌های سال گذشته بود، در ۹ ماه نخست سال آبی (از اول مهر تا آخر خرداد) میزان بارش به حدی شده که به ۳۰۰ میلی متر نیز نمی‌رسد.
این آمار نشان می‌دهد که در سال آبی جاری شاهد کاهش قابل توجه و بیش از ۲۰۰ میلی‌متری بارش نسبت به ۲ سال گذشته بوده‌ایم. نگاه به آمار‌های متوسط بلندمدت نیز همین مشکل کم آبی را به خوبی نشان می‌دهد و همه آمار‌های بارشی در آذربایجان غربی نسبت به این متوسط نیز با رنگ قرمز بوده و کاهشی دارد.
مسعود طالبیان، سرپرست شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی به ایرنا گفته است که میزان بارش در استان طی یک ماه گذشته (از پنجم خرداد تا چهارم تیر)، صفر بوده است. به گفته او این امر نشان دهنده وضعیت نامناسب بارشی طی سال آبی جاری در آذربایجان غربی است در حالی که طی سال‌های گذشته بارش‌هایی هرچند کم در این زمان در استان داشتیم.
میزان بارش‌ها در استان از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر سال گذشته) تاکنون ۲۷۹.۸ میلی‌متر ثبت شده در حالی‌که میزان بارش در مدت مشابه سال گذشته آن حدود ۳۸۱.۴ میلی‌متر بود. این آمار نشان دهنده کاهش ۲۶.۶ درصدی و ۱۰۱.۶ میلی‌متری نسبت به سال گذشته است. این میان در سال آبی جاری میزان بارش حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۲۷۶ میلی‌متر گزارش شده است. این کاهش در حوضه زاب ۳۰ درصد، حوضه دریاچه ارومیه ۲۵ درصد و حوضه ارس ۲۸ درصد است. همچنین حجم آب پشت سد‌های آذربایجان غربی ۱۳ درصد معادل ۱۹۸ میلیون مترمکعب کمتر از سال گذشته است. این آمار و ارقام تصویری از خشکسالی و کم‌بارشی عمیق است. مهدی صابری، رئیس اداره پیش‌بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان غربی گفته است که گرمای تابستانه و روند افزایشی دما در استان همچنان ادامه دارد به طوری که به رکورد ۴۰ درجه در استان نیز رسیده‌ایم. در عین حال افزایش دما و کاهش بارش سبب شده که میزان مصرف آب و برق نیز در آذربایجان غربی بالا برود و قطعی آب و برق در این استان به ویژه در شهر ارومیه شدت بگیرد.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه پیام ما، تاریخ انتشار: ۸ تیر ۱۴۰۰، ۵۶۶۲۳، www.payamema.ir