شعار سال: در فاصله ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد، در حوزه دشت گسترده بهادران، کوه ارنان یزد سر برافراشته است. سنگ‌های کوه از جنس سنگ‌های رسوبی آهکی دوره نئوژن از دوران سوم زمین شناسی است و در دامنه ضلع شرقی کوهپایه ارنان تعدادی چشمه و رشته قنات‌هایی کم عمق و کم آب وجود داشته که موجب پیدایش تعدادی مزرعه و باغ شده است و در قسمت کوهپایه این کوه سنگ نگاره‌هایی وجود دارد که قدمت آن به هزاره چهارم پیش از میلاد باز می‌گردد.

روی تعدادی از تخته سنگ‌ها نقوشی از حیوانات و انسان موجود است. این نقوش عبارتند از بز کوهی شاخ بلند (کَل)، انسان سوار بر مرکب، انسان سوار بر حیوان و تیر و کمان به دست، انسان (مرد) برهنه و نیزه به دست در حال ستیز با حیوان درنده، مرد برهنه گرز به دست، سگ شکاری، نقوش حیوانی نظیر آهو یا بز‌های کوچک و پرنده نمادین (سمبلیک) که از هر یک فقط یک یا دو مورد وجود دارد که در تاریخ ۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

از مجموع تعداد ۲۷ قطعه سنگ روستای تاریخی ارنان، یکی از تخته سنگ‌ها از بقیه بزرگتر و نقوش کنده شده روی آن مفصل‌تر از همه است لذا آن را سنگ نگاره اصلی و مابقی را به عنوان سنگ نگاره‌های فرعی می‌دانند.

آنچه برای بیننده در این آثار قابل توجه است شیوه زندگی ترسیم شده در این تصاویر است، این که انسان‌هایی در سالیانی بسیار قبل در این منطقه زندگی می‌کرده‌‎اند. در نگاه اول دو صحنه مجزای شکار را مجسم می‌کند به طوری که در سمت راست و قسمت بالای سنگ مذکور، تصویر بزرگی از هجوم حیوان درنده و انسانی روبروی این حیوان که احتمالاً مورد حمله واقع شده است، مشاهده می‌شود. در پشت سر این حیوان هم مردی نیزه به دست با خصوصیات بدنی مخصوصی به حیوان حمله کرده است و نیزه خویش را در بدن حیوان فرو برده است.

عمق حکاکی‌ها متفاوت و رنگ‌ها نیز مختلف است که نشانگر دوره‌های متفاوت و حکاکان عصر‌های مختلف است. البته دلیل پیدایش همه آن‌ها یکسان است و آن ثبت تاریخ آن دوران است.

برخی از این سنگ نگاره‌ها با گذشت زمان به علت فرسایش باد و تخریب حاصل از برف و باران یا تخریب‌هایی که از سوی بازدیدکنندگان صورت گرفته است اکنون به صورت کم رنگ و یک خراش سطحی مشاهده می‌شود. به تازگی، اما تخریب‌هایی در این آثار ارزشمند تاریخی دیده شده که تمدن دیرین این منطقه را بازیچه بازدیدکنندگان برای حضور خود تبدیل کرده اند.

 

یادگاری‌نویسی بر تاریخ و تمدن چند هزار ساله

تخریب‌هایی که در حال حاضر روی این سنگ‌ها دیده می‌شود در دو سال گذشته نبوده و آن گونه که اهالی روستا می‌گویند تازه است.

محمود زارع ارنانی؛ دهیار روستای ارنان با انتقاد از بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی به سنگ‌نگاره‌های چند هزارساله ارنان گفت: قدمت روستا مختص به این سنگ‌نگاره‌ها نیست بلکه قلعه‌ای قدیمی نیز در این روستا وجود دارد که نیازمند توجه مسئولان است.

وی با بیان اینکه این روستا جاذبه‌های گردشگری بکری دارد که در حال نابودی است اظهار داشت: نمونه این نابودی، سنگ‌نگاره‌هایی است که زمانی قرار بود برای حفاظت از آن‌ها منتقل شوند، اما تا به امروز چیزی جز تخریب نصیب‌شان نشده و به نظر می‌رسد مردم محلی باید فکری برای آن بکنند و وارد عمل شوند.

انتقال سنگ‌نگاره‌ها شدنی نیست

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با اشاره به تخریب این آثار ارزشمند و تاریخی اظهار داشت: بخش عمده‌ای از این یادگاری‌ها و حتی جای شلیک گلوله‌ای که بر بدنه این سنگ‌نگاره‌ها دیده می‌شود، به چند سال گذشته تعلق دارد.

وی با بیان اینکه یزد یکی از شهر‌های غنی از نظر سنگ‌نگاره است و شامل آثاری از این سنگ‌نگاره‌ها در بخش‌هایی از تفت، بهاباد، بافق، شواز و گاریز است که حتی برخی از آن‌ها قدمتی بیش از سنگ نگاره‌های کوه ارنان دارند.

این مسئول با اشاره به جداکردن برخی از سنگ نگاره‌ها و قرار دادن آن‌ها در موزه سنگ زندان اسکندر عنوان کرد: هر چند جداکردن سنگ‌نگاره‌ها از کوه‌ها و قرار دادن آن‌ها در موزه هم منطقی نیست و هم نمی‌شود مگر اینکه سلامت این آثار باستانی چند هزارساله تهدید شود که هزینه زیادی در بر دارد.

وی با تاکید بر این که حفظ سنگ‌نگاره‌ها بیش از آن که نیازمند جدا کردن از کوه‌ها باشد، به ارتقای فرهنگ مردم در محافظت از آن‌ها نیاز دارد، تصریح کرد: بعضاً ابعاد برخی از این تخته سنگ‌ها بزرگ است و جدا کردن آن‌ها از کوه کار راحتی نیست.

فاطمی در رابطه با سلامت سنگ‌نگاره‌های چند هزار ساله کوه ارنان نیز افزود: در گذشته تخریب‌هایی داشتیم و چندسالی می‌شد که به‌رغم استقبال گردشگران و حتی شهروندان یزدی از این روستای زیبا و تاریخی که گاه تعدادشان به ۸۰۰ نفر هم می‌رسید موردی از تعرض و تخریب گزارش نشده بود.

وی اظهار داشت: بر اساس ارزیابی صورت گرفته از سوی باستان شناس در منطقه و گزارش مکتوبی که در این زمینه به ما ارائه داده است هیچ تخریب جدیدی رخ نداده و آنچه در فضای مجازی با عنوان تخریب سنگ نگاره مطرح شده است واقعیت ندارد.

 

حفاظت از سنگ نگاره‌ها از ثبت ملی تا بازرسی

از مجموع سنگ نگاره‌های استان تاکنون سنگ نگاره‌های ارنان، شواز و ندوشن به ثبت آثار ملی کشور هم رسیده اند.

حفاظت و حراست از این آثار هنری تاریخی امر مهمی است که همواره در دستور کار میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد قرار دارد، اما از مهمترین اقدامات صورت گرفته در این زمینه فقط ثبت محدوده سنگ نگاره ها، نصب تابلو و نظارت برای دخل و تصرف و تخریب این سنگ نگاره هاست که ظاهرا عملکرد موثری نداشته و به نظر می‌رسد باید اقدامی فراتر از نصب تابلو و ثبت محدوده داشت.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایلنا، تاریخ انتشار: ۳ آبان ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۱۴۷۷۷۳، www.ilna.news