سندرم "حذف کهنگی" در مرمت

بیماری جدیدی در مرمت ایران در حال رخ دادن هست که در مقابل "کهنه نمایی" قرن هجدهم و نوزدهم اروپا، شهوت "نونمایی" دارد.

شعار سال: بیماری جدیدی در مرمت ایران در حال رخ دادن هست که در مقابل "کهنه نمایی" قرن هجدهم و نوزدهم اروپا، شهوت "نونمایی" دارد. موضوع اصلی این نوشته، "سندرم حذف کهنگی" در فرایند مرمت بنا‌ها و بافت‌های تاریخی است. بار‌ها در رجوع به تجربه شخصی خود یا در اظهار نظر‌های دیگران حتی عوام درباره بنا‌های تازه مرمت شده شنیده‌ام که بنای قبل مرمت علیرغم وضعیت نامناسب، حس و حال بهتری داشته است.

در بسیاری از پروژه‌های مرمتی، پس از مرمت با بنایی نوساز یا حداقل با ظاهری نو نوار مواجه می‌شویم که دیگر اصالت قبل را ندارد. درها، هر چند با همان طرح قبلی، تعویض شده، تزیینات دوباره سازی شده، اندود‌ها تجدید شده‌اند و .... این‌ها عمدتاً به خاطر غفلت از اصل حداقل مداخله است و اینکه در مرمت، تعمیر بر تعویض، و همینطور ترمیم بر تخریب و دوباره‌سازی بسیار اولویت دارد.

فارغ از مباحث زیست محیطی و فارغ از کاهش فرایند استفاده از منابع خدادادی، این توصیه به واسطه حفاظت از حس و معنای اثر (از شهر گرفته تا حتی یک کوزه ساده) است. البته که به تبع برخی اقدامات مرمتی، بخش‌هایی از اثر ناگزیر نو می‌شوند و گریزی از آن نیست، اما صحبت درباره پرهیز حداکثری از نوسازی و عدم اصرار بر نوسازی هست؛ برای مثال تراشیدن اندود‌های سالم یک بنای تاریخی و اندود مجدد کردن یا جایگزینی آجر‌های یک نمای تاریخی با آجر‌های جدید به دلیل لب پر شدن آجر‌ها یا آسیب‌های جزئی دیگری از این دست با آجر‌های جدید از این دست مداخلات نامبارک هستند.

اگر بپذیریم، کهنگی مولفه‌ای حیثیت بخش و کیفیت بخش به مکان‌های تاریخی است که بر ادراک کاربران تاثیر به سزایی می‌گذارد بنابراین در فرایند مرمت باید از این حس اصیل مکان حفاظت شود. اگر فرایند مرمت به کهنگی بنا متعرض شود یعنی حس مکان، نوع ادراک کاربران و منظومه خاطرات جمعی افراد مرتبط با بنا تغییر کرده است؛ علاوه بر آن شواهد تاریخی که امکان خوانش و مطالعه بنا در آینده را فراهم می‌آورد، از بین می‌رود.

این امر یک آسیب جدی خواهد بود که با توهم مرمت بر بنا وارد خواهد آمد. باید بفهمیم که مرمت، جراحی زیبایی نیست؛ کهنگی یک ویژگی مهم در مجموعه‌های تاریخی تلقی می‌شود و بخش مهمی از بار اصالت بنا را با خود حمل می‌کند و ضرورت دارد در کنار سایر ابعاد و ویژگی‌های بنای تاریخی از آن حفاظت شود.

امید می‌رود این سندرم نامبارک که امروز به وفور به ویژه در مرمت بنا‌ها و بافت‌های تاریخی کشور به چشم می‌خورد با آگاهی بخشی و نظارت درست بر پروژه‌ها کاهش یابد و جلو حذف عمدی اصالت، حس ناب، معنای عمیق و شواهد تاریخی آثار تاریخی گرفته شود؛ در غیر این صورت مرمت خود به ابزاری در مسیر آسیب به ارکان اثر تاریخی تبدیل خواهد شد.

محسن عباسی هرفته – پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد – تابستان ۱۴۰۰

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از میراث باشی