شعار سال: سیدعلی میرموسوی در این نشست گفت: دکتر فیرحی نقش برجستهای در پیوند میان سنت و حوزه و دانشگاه داشت و آثار ارزشمندی که در حوزه اندیشه سیاسی اسلام نگاشت سهم قابل توجهی در حوزه پژوهشی داشت. البته قبل از ایشان کارهایی در این زمینه انجام شده بود، ولی کار ایشان از نظر نوع نگاه کاملا بدیع بود و گامی به جلو محسوب میشود.
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید با بیان اینکه حاکمیت قانون ابر مشکل شکل گیری دولت مدرن در ایران است، افزود: دکتر فیرحی کوشش کرده تا زمینهها و عوامل اندیشهای دشواری قانون و حاکمیت قانون را بررسی کند و به نظر میرسد ایشان از آغاز به بررسی تحول مفهوم قانون پرداخته و تعریفی از قانون ارائه میدهد که با تعریفی که در دولت مدرن ارائه میشود مقداری متفاوت است.
وی یادآور شد: در جامعه ایران و بلکه کل جوامع اسلامی شریعت را به منزله قانون تلقی میکردند و جامعه پذیرفته بوده و حکومت هم از این نوع نگاه پشتیبانی کرده و برای آن استدلالها و دلایل الهی هم اقامه میکنند. در گام بعدی در ماقبل مشروطه این ایده مطرح میشود که «اراده سلطان» به مثابه قانون است. اما در زمان مشروطه «قانون در چهارچوب شریعت» مطرح شد.
میرموسوی با اشاره به مناقشات عصر مشروطه در خصوص مشروعیت قانون، اظهار داشت: با ظهور و بسط اسلام سیاسی به نوعی مشکل پیچیده شد. در واقع دکتر فیرحی یک نقد اصلی به مطرح شدن رسمی اسلام سیاسی دارد و معتقد است که مهمترین معضل اسلام سیاسی در ایران افتادن در تلهای است که بین حاکمیت قراردادی و حاکمیت الهی ایجاد شده و این مسأله حاکمیت قانون را پیچیدهتر کرده است.
وی افزود: در دید دکتر فیرحی این برداشت در تقابل با مارکسیست شکل گرفته و ایشان تعبیر میکند که جریانهای چپ و اسلام سیاسی هر دو مثل دو لبه قیچی خلاف هم حرکت میکنند و به نوعی ناف حقوق ملی را میبرند. در واقع اسلام سیاسی نه تنها بحران بین حاکمیت قانون و مذهب را حل نکرده بلکه بر شعلههای آن دمیده است.
فیرحی نقش برجستهای در پیوند میان سنت و حوزه و دانشگاه داشت
در جامعه ایران و بلکه کل جوامع اسلامی شریعت را به منزله قانون تلقی میکردند
عضو هیأت علمی دانشگاه مفید تأکید کرد: کار دکتر فیرحی این است که ابعاد این مسأله را به خوبی باز میکند و به جای اینکه به دنبال یک سری راه حلهای صوری و ظاهری باشد به دنبال این است که ابعاد این مسأله را باز کند و نشان بدهد بزنگاه حاکمیت قانون در ایران به لحاظ اندیشهای و نظری کجا است. در حقیقت ایشان به درستی معمای شناسایی قانون موضوعه را به عنوان مهمترین مسأله مطرح میکند و این وضعیت را نشان دهنده یک بحران عمیق در جامعه ما میبیند که ناشی از تلاقی مدرنیت، مذهب و سنن تاریخی است و در مفهوم قانون تجلی پیدا کرده است. دکتر فیرحی میگوید حل این معضل در گرو بازاندیشی نسبت به قانون و شریعت است. به تعبیر ایشان خروج از این وضعیت نیازمند یک تحول بنیادین در مذهب شیعه است. در این صورت است که میبینیم جامعه از دین خارج میشود.
فیرحی از سیر اسلام سیاسی شروع به اندیشیدن و نگاشتن کرد
هنوز درگیر این مسأله هستیم که قانون چیست
محسن برهانی نیز در این نشست گفت: آقای دکتر فیرحی از سیر اسلام سیاسی شروع به اندیشیدن و نگاشتن کردند و اینکه در مرز علوم سیاسی و حقوق آمدند. بنیانهای فکری و اندیشههای نظری در دنیای اسلام و دنیای غرب را سالها مطالعه کردند و در نهایت رسیدند به اینکه مسأله قانون در نظام فکری و سیاسی کشور ایران یک مسأله قابل تأمل است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: در دوره معاصر اینکه قانون رنگی از اراده دارد متفق الیه است. یعنی در هر صورت قانون ناشی از اراده است که اراده فرد یا اکثریت جامعه است. انتقاد اصلی این است که در کنار قانون، قواعد قانون را هم داریم و مؤلفه دیگری به نام «شریعت» هم به میان میآید و معادله سختتر میشود.
وی تأکید کرد: ما هنوز درگیر این مسأله هستیم که قانون چیست و باید بر اساس اراده چه افرادی جامعه را تمشیت کنیم. مرحوم نائینی تلاش میکند اراده جمعی را با شریعت جمع کند و هنوز هم این مطلب وجود دارد که آیا پتانسیلهایی در فقه شیعه میتوانیم داشته باشیم که سدّ اراده عمومی نشود و یا قرائتهایی از فقه میشود که اراده عمومی را مسدود میکند؟ اینجا محل تلاقی حقوق و علوم سیاسی است.
برهانی ادامه داد: اگر ما این را حل کردیم، آن گاه منطقی که شورای نگهبان میخواهد بر اساس آن قوانین را بررسی کند و نحوه جمع میان مجلس و شورای نگهبان در قالب این مسأله خودش را ظهور و بروز میدهد و میتوانیم بیاندیشیم که به چه نحوی میان این دو جریان مختلف بازتعریف شود؛ کما اینکه مسائلی امثال حزب و رأی دادن در این قالب است. به نظر میرسد الآن ما رویکردی که در سال ۵۸ بروز کرد کمرنگ میشود و اندیشه جایگزینی میآید که به مرور در فضای فکری اراده عمومی کمرنگ میشود و اراده فرد با نوعی قرائت از اندیشه شیعی جمع میشود که به خواست مردم بی اعتماد است و قانون را به گونه دیگری تعریف میکند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، تاریخ انتشار:۱۸ آبان ۱۴۰۰، کد خبر:۱۵۳۰۷۹۶، www.jamaran.news