شعار سال: آقای محمد سروش محلاتی در ادامه سلسله گفتار‌های خود با عنوان «جامعه منکر زده» مهاجرت نخبگان و جوان تحصیل کرده کشور را یکی از مشکلات بزرگ جامعه امروز توصیف کرد و گفت: حضرت امیرالمومنین علیه السلام می‌فرماید، حکم حد را در سرزمین دشمن اجرا نمی‌کنم؛ چرا که ممکن است با اجرای این حکم، فرد مجرم به گروه دشمن بپیوندد. یعنی حضرت حتی حاضر نمی‌شود یک مجرم را تحویل دشمن بدهد؛ ما نیز نباید رفتاری داشته باشیم که جوانان کشور را ترک کنند.

وی تصریح کرد: اسلام برای جامعه بشری طرح امر به معروف و نهی از منکر را ارائه کرده است. این طرح، هم برای اصلاح حکمرانی و هم برای اصلاح اجتماعی مؤثر است. اما چون درست این طرح را نشناخته‌ایم و به آن نیز به درستی عمل نکرده‌ایم، در هر دو بخش حکومت و جامعه با مشکلات جدی روبرو هستیم.

این استاد حوزه علمیه قم افزود: بسیاری از مشکلات جامعه اسلامی ایران ناشی از کج فهمی در زمینه این طرح اصلاحی است. کسی که می‌خواهد در این موضوع ورود پیدا کند باید به اضلاع چهارگانه آن احاطه داشته باشد؛ یکی از اضلاع این است که باید محاسبه شود، نهی از منکر چه تأثیری بر روی مرتکب منکر خواهد داشت؛ دیگر اینکه نوع برخورد ناهی چه تأثیری بر زندگی خود او خواهد داشت؛ دیگر اینکه نوع برخورد ناهی چه تأثیری بر جامعه خواهد داشت و آیا مردم آن را می‌پذیرند یا رد می‌کنند؛ ضلع چهارم این است که باید تأثیر این برخورد بر دین محاسبه شده و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا موقعیت دین با این روش و برخورد، تضعیف می‌شود یا محکم؟

آقای سروش محلاتی گفت: این محاسبات در شرایطی که فرد با مرتکب منکر در حد تذکر لسانی روبرو شود، ساده و گرفتاری‌ها و ناملایمات آن اندک است. اما وقتی که پای اقدام عملی در میان باشد، باید این مسائل چهارگانه را دقیقاً بررسی کرد و تا انسان روی تک تک این امور به نظر دقیقی نرسیده، نباید به آن ورود پیدا کند. البته در سایر مسائل دینی این دشواری‌ها وجود ندارد. فرد به روزه در ماه رمضان مکلف است. دستور لاضرر هم رسیده است. اگر روزه برای فرد ضرر دارد قهرا نباید روزه بگیرد. تشخیص این ضرر، کار دشواری نیست. همین مسأله ضرر در امر به معروف هم مطرح است. اما در اینجا مسأله چهار طرف و ضلع دارد.

استاد دروس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: یک خودروی ون در خیابان افراد دارای پوشش نامناسب را دستگیر می‌کند. گاهی افراد مقاومت کرده و برخورد‌های بدی پیش می‌آید. باید محاسبه شود این اقدام، چه تأثیری در جامعه و خود این فرد دارد. آیا این روش‌ها در جامعه اسلامی به تحکیم بنیه دینداری مردم کمک می‌کند، یا به آن آسیب می‌رساند؟ مسأله امر به معروف و نهی از منکر، از لحاظ شیوه اجرا کاملاً عقلایی است. اینجا، جای منطق و عقلانیت است. قید تأثیر و عدم ضرر و مفسده به همین دلیل در فتاوا مطرح شده است. اما ما فکر می‌کنیم در این میدان مطلق العنان هستیم و از هر روشی می‌توانیم برای از بین بردن منکر استفاده کنیم.
سروش محلاتی گفت: اگر امروز برخورد قهرآموز انجام شد و جواب نداد چه؟ آخر این خط چیست؟ ضرب و شتم، جرح یا قتل؟ اگر چندبار تنبیه کردید، بار بعدی می‌خواهید چه کنید؟ آیا به حکم قتل می‌رسید؟ اگر اینگونه هست چرا این مسأله را به روشنی و صراحت بیان نمی‌کنید؟ اگر می‌توان تا قتل پیش رفت، پس اسیدپاشی هم یک روش است. به روشنی بگویید ما همه روش‌ها را به کار می‌گیریم و با یک شیب شروع می‌کنیم و بالاتر می‌رویم.

وی افزود: درباره اقدام فیزیکی علیه بدحجابی از آیت الله شبیری زنجانی استفتاء کرده‌اند. پرسیده‌اند آیا استفاده از برخورد فیزیکی و اقداماتی مانند اسیدپاشی برای جلوگیری از بدحجابی جایز است؟ ایشان پاسخ داده‌اند بدون شک برخی از روش‌های زشت و قبیح که نمونه آن در پرسش آمده است، از مراتب این فریضه الهی نیست و خود، منکری بزرگ است. کاری که موجب آسیب دیدن باور‌ها و اعتقادات مؤمنان به مسائل شرعی شود، یقیناً از معاصی کبیره است.

سروش محلاتی تصریح کرد: هیچ فقیهی نگفته است که بدحجابی از معاصی کبیره است. بدحجابی معصیت است، اما در تقسیم معاصی به کبیره و صغیره، بدحجابی جزء کبائر نیست. بدحجابی برای آنکه در قسمت معاصی کبیره قرار گیرد، یا باید در روایتی که این معاصی را برشمرده وجود داشته باشد، یا باید در قرآن برای آن وعده عذاب داده شده باشد؛ که هیچ کدام از این موارد نیست. اما آیت الله شبیری می‌گویند اقدامی که باعث ضربه به باور‌های دینی مردم شود، یقیناً از معاصی کبیره است.

وی افزود: یک صحنه این است که پوشش دختری ناقص است. صحنه دیگر برخوردی است که حتی به باور‌های دینی مؤمنان هم آسیب می‌رساند. چرا ما آن منکر اول را که بسیار از منکر دوم کوچک‌تر است مطرح می‌کنیم، اما نسبت به منکر دوم چنین دغدغه‌ای نیست و نسبت به آن درد دین وجود ندارد؟

این استاد دروس خارج حوزه علمیه گفت: شرع حدودی را برای برخی از گناهان بیان کرده است که برخی از آن‌ها در قرآن آمده و برخی از آن‌ها در سنت ثابت شده است. اما اگر اجرای حد همان تأثیرات منفی اجتماعی را دارد، باید چه کرد؟ مرحوم کلینی و شیخ طوسی و شیخ صدوق روایتی را نقل کرده‌اند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده‌اند، «لا یقام على أحد حد بأرض العدو»؛ یعنی من در سرزمین دشمن حد اجرا نمی‌کنم؛ مگر مسئولیت اجرای حد با امام نیست؟ هست، اما امام هم باید ملاحظه برخی از نکات را بکند. وی افزود: حضرت می‌فرمایند حد را اجرا نمی‌کنم تا مرتکبِ منکر و جرم، از آن سرزمین خارج شود؛ چرا که سرزمین، سرزمین دشمن است و اگر من حد را جاری کنم، ممکن است این فرد عصبی و به دشمن ملحق شود. حضرت نمی‌پذیرد که برای چند تازیانه مؤمن و یا مسلمانی را تحویل دشمن دهد.

سروش محلاتی تصریح کرد: باید بررسی کرد که تأثیر برخی از اقدامات چیست؟ آیا به اصلاح اجتماعی منجر می‌شود یا اینکه ما عزیزان و فرزندان خود را با این رفتار‌های نپخته و روش‌های غیر منطقی مفت و مجانی در اختیار دیگران قرار می‌دهیم؟ حضرت امیر می‌فرمایند در این شرایط من حتی حد را اجرا نمی‌کنم.

این محقق و پژو هشگر فقه گفت: باید مشکلات جامعه را بازبینی کنیم و ببینیم مسأله چیست. امروزه مشکل این است که فرزندان‌مان پس از مقداری تحصیل چشم به بیرون کشور دارند. آیا ما در به وجود آمدن این شرایط مسئول نیستیم؟ هر کلام نسنجیده و هر رفتار که تأثیر در فراری دادن این نیرو‌های انسانی تاثیر داشته باشد، فردای قیامت مسئول است. وظیفه امیرالمؤمنین این است که حد را اجرا کند، اما این کار را نمی‌کند تا حتی مجرم مستحق حد، دست بیگانه نیفتد.