شعار سال: این بار دو آتش‌سوزی به‌طور همزمان یکی در تالاب انزلی در شمال کشور و دیگری در تالاب هورالعظیم در جنوب کشور رخ داده است. روز گذشته، مقامات مسئول، از مهار آتش‌سوزی گسترده تالاب انزلی در شمال ایران خبر دادند هرچند که گزارش‌ها حاکی از تداوم این آتش‌سوزی و همچنین ادامه یافتن آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم در استان خوزستان است.

مردم اهواز می‌گویند که دود آتش‌سوزی در هورالعظیم، نفس‌شان را بریده. آن‌ها توضیح می‌دهند که از نخستین ساعات بامداد روز شنبه ۱۲ شهریور ماه ۱۴۰۱ توده غلیظ دود ناشی از آتش سوزی در هورالعظیم آسمان شهر‌های رفیع، هویزه، حمیدیه، دشت آزادگان و اهواز را فراگرفت و در کنار گرمای شدید و طاقت‌فرسا نفس مردم شهر‌ها و روستا‌های این محدوده را به شماره انداخت. غلظت دود به حدی است که حتی به اندرونی‌های مردم راه یافته است.

به گفته کارشناسان، عدم تامین حقابه طی ماه‌های اخیر و خشکاندن بخش‌هایی از تالاب برای استخراج نفت، تداوم آتش سوزی در بخش عراقی و عدم نظارت سازمان محیط زیست از جمله عوامل وقوع چنین حوادث دردناکی است که نتیجه آن مرگ و نابودی ده‌ها گونه گیاهی و جانوری بوده و هست. به گفته مسئولان، امسال حدود ۲۲ هزار هکتار از بخش عراقی و ۳۵۰ هکتار از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم در آتش سوخته است. اما بحث بر علل و عوامل آتش‌سوزی در تالاب انزلی اندکی متفاوت از هورالعظیم به نظر می‌رسد.

تالابی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار که روز جمعه، ۱۱ شهریور، برای چندمین بار در ماه‌های گذشته دچار آتش‌سوزی شد. این چندمین آتش‌سوزی وسیع در تالاب انزلی در ماه‌های گذشته است. برخی مقامات محلی این آتش‌سوزی‌ها را «عمدی» و با هدف «تصرف اراضی منطقه» اعلام کرده‌اند. تهمینه شمشادی، مدیرعامل جمعیت زنان و جوانان حافط محیط زیست گیلان، ضمن تایید رابطه بحث تصرف اراضی با آتش سوزی‌های تالاب انزلی، می‌گوید: «هر سال این اتفاق می‌افتد. هوا که خیلی گرم می‌شود یا باد می‌وزد و از آن طرف هم سودجویان اراضی تالابی از این فرصت استفاده می‌کنند و این به نظر من عمدی بوده. مشخص بود که افرادی که اراضی کشاورزی‌شان چسبیده به تالاب است بخواهند از این فرصت استفاده کنند.» با این فعال محیط زیست استان گیلان به گفتگو نشستیم تا هم اطلاعاتی از چند و، چون علل و عوامل آتش سوزی تالاب‌ها و جنگل‌ها به ویژه در سال‌های اخیر کسب کنیم و هم نحوه مهار آتش و رسیدگی به وضعیت نیرو‌های محلی در رابطه با نبود و کمبود امکانات را از نظر بگذرانیم.

در گیلان، چیزی به اسم بالگرد آبپاش نداریم

مدیرعامل جمعیت زنان و جوانان حافظ محیط زیست گیلان، در مورد اراضی تالاب انزلی و بحث عمدی بودن آتش سوزی‌ها می‌گوید که «با توجه به بالا بودن قیمت زمین، افراد سودجویی که اراضی کشاورزی‌شان در حاشیه نیزار‌ها واقع شده، این نیزار‌ها را آتش زده و به زمینشان وصل می‌کنند.» او بحث تصرف اراضی تالابی را مطرح می‌کند و اینکه در عرصه‌های جنگلی ما این اتفاقات می‌افتد. به گفته او «مردم سعی می‌کنند رعایت کنند و این اراضی در دسترس جاده و شخصی نیست مگر اینکه همان اطراف و ساکنان روستا این کار را بکنند.»

خانم شمشادی ضمن اشاره به واکنش دادستانی اشاره می‌کند که اعلام کرده مظنون این حادثه دستگیر شده تا بعد از این جزئیاتش مشخص شود، ادامه می‌دهد که «این آتش سوزی‌ها معمولا دیروقت اتفاق می‌افتد و افراد از تاریکی شب استفاده می‌کنند و از طرفی، اداره کل حفاظت محیط زیست آنقدر نیرو و محیط‌بان ندارد که در نقطه نقطه این اراضی بایستند. چند پاسگاه محیط‌بانی هست که تا آن‌ها باخبر بشوند، آتش گسترده شده ضمن اینکه ما تجهیزات ضعیفی هم داریم تا از تهران و سایر نقاط برسند، آتش سوزی وسعت پیدا می‌کند.»

او در خصوص تجهیزات و امکانات، توضیح می‌دهد که ما در گیلان اصلا از این بالگرد‌های آبپاش نداریم و به هر حال باید هلال احمر و سایر نیرو‌ها از پایتخت کمک کنند و تا آن‌ها خود را برسانند، زمان می‌برد و به همین نسبت هم از آن طرف هوا گرم شده و این نیزار‌ها کاملا خشک هستند و آماده اشتعال و تسری آتش به بخش‌های دیگر هستند.» این فعال محیط زیست، ضمن اظهار تاسف از کمبود‌ها این را هم می‌گوید که «مدیر کل دادگستری نسبت به بحث‌های محیط زیستی بسیار حساس است. همین طور معاونت پیشگیری از جرایم هم شخص حساسی است که همیشه در صحنه حاضر و پیگیر است نسبت به تمامی تعرضات محیط زیستی به ویژه بحث‌های تصرف اراضی تالابی و اراضی جنگلی.» اینجا مناطق حفاظت شده است و بالاخره ملک شخصی نیست و باید حفاظت شود و محیط زیست موظف است که حمایت و حفاظت کند، اما به هر حال این‌ها هم وسعشان اندک است و نمی‌توانند برای هر خانه‌ای یک مقر حفاظتی بگذارند.

راه تخلف باز است

او در خصوص وضعیت جغرافیایی منطقه، توضیح می‌دهد که «در شمال کشور، زمین‌های کشاورزی به خانه‌ها نزدیک هستند و تفاوت می‌کند با سایر استان‌های کشور. مناطق حفاظت شده در گیلان همه به نحوی زمین کشاورزی و باغشان وصل است و شاید تنها با رودخانه یا جوی آبی فاصله پیدا کرده و از آن طرف هم سودجویانی هستند به این دلیل که قیمت زمین در گیلان هم بالاست از این مسئله سو استفاده میکنند.»

شمشادی از یک آسیب اجتماعی یاد می‌کند که به شرایط بد اقتصادی برمی گردد و اینکه تولید کشاورز و روستایی و مزرعه دار درآمد زیادی ندارد و درصدد است که زمینش را وسعت بدهد در عین حالی که بحث‌های سودجویی و زیاده خواهی و طمع افرادی هم مطرح می‌شود که می‌خواهند بیشتر داشته باشند که دود این آتش‌ها به چشم محیط زیست می‌رود و باز محیط زیست را نابود می‌کند.

اما مگر قانونی برای بازداری این تصرف اراضی وجود ندارد؟ خانم شمشادی می‌گوید: «قانون وجود دارد و در حال حاضر در حد بالایی جلوی تصرف اراضی گرفته شده است، اما با همه این قوانین باز هم افراد سودجو هستند و قانون را دور می‌زنند. به هر حال راه تخلف باز است تا افراد سودجو بتوانند به زمین‌های خود اضافه کنند.»

سیر تصرف اراضی؛ از آتش سوزی تا خرید و فروش زمین

شمشادی در خصوص ارتباط این تصرف اراضی با این آتش سوزی‌ها، بیشتر توضیح می‌دهد: «الان نیزار‌های تالاب آتش گرفته‌اند. در واقع نیزار‌ها جزو اراضی ملی و تالابی هستند که به زمینی روستایی وصل هستند یا نزدیک آن هستند یا اراضی جنگلی را ممکن است ببینید که شخصی دورش را فنس کشیده و می‌گوید که اینجا متعلق به ماست و از اجداد ما رسیده و اینجا باغ و زمین کشاورزی بوده. در واقع، مدت‌هاست که اشخاصی به جان این اراضی افتاده‌اند که آن‌ها را به زمین‌هایشان وصل کنند.

البته از آن طرف هم محیط زیست حساس‌تر و پیگیرتر شده که جلوی این دست‌اندازی‌ها و این اعمال بی‌رحمانه را بگیرد.» می‌پرسید که یعنی با خشک کردن و سوزاندن این اراضی آن را به زمین‌های خود وصل می‌کنند؟ «بله به هر حال وقتی تالاب خشک می‌شود، راه دسترسی به آن آسان می‌شود و راحت می‌توانند آن را بسوزانند و به هر حال تا رسیدگی شود، آن‌ها چند وقتی چیزی هم در آن زمین‌ها می‌کارند بعد هم به زمین خود وصل می‌کنند و بعد هم بحث خرید و فروش زمین است.»

بحث تصرف اراضی، عامل اصلی آتش سوزی در سال‌های اخیر بوده

در مناطق دیگر مثل زاگرس یا همین هورالعظیم هم این اتفاق می‌افتد؟ خانم شمشادی، معتقد است که آنجا هم بحث تهیه زغال و همین دخل و تصرف‌ها و طمع و دست درازی به عرصه‌های جنگلی و تالابی وجود دارد. او می‌گوید: «گاهی بخشی آتش می‌گیرد که گردشگران به آنجا رفت و آمد دارند و برگ‌های خشک آنجا ریخته شده و با کوچک‌ترین بی‌دقتی کسی اگر آتشی روشن کند و غذایی درست کند، آتش سوزی می‌تواند تسری پیدا کند. اما الان خوشبختانه مردم آگاهی پیدا کرده‌اند و بیشتر رعایت می‌کنند و خیلی روی زمین آتش روشن نمی‌کنند؛ بنابراین در همین چند سال اخیر عامل اصلی آتش سوزی، بحث تصرف اراضی از سوی سودجویان زمین بوده.»

نیرو‌های محیط‌بان، بنزین برای گشت زدن ندارند

اما در خصوص آتش سوزی‌ها، شاهد گلایه کشاورزان و اهالی مناطق یا حامیان محیط زیست، هستیم که از اهمال برخی مسئولینی در مهار آتش سوزی، حرف می‌زنند. آیا می‌شود اسم آن را اهمال گذاشت یا اینکه تجهیزات ندارند یا مشکل دیگری دارند. خانم شمشادی، معتقد است که «اهمال نیست. بحث کمبود نیرو مطرح است. باید نیرو، جنگلبان، محیط‌بان و گشت‌ها بیشتر باشد. الان بنزین ندارند! با چه چیزی بروند گشت بزنند؟ به هر حال مناطقی که آب وجود دارد باید با قایق بروند یعنی مردم متوجه بشوند که این جا محدوده منطقه حفاظت شده و پاسگاه محیط‌بانی است و اینجا محیط‌بان‌ها و جنگل‌بان‌ها همیشه در عرصه هستند و هیچ احدالناسی حق تعرض نداشته باشد.»

این فعال محیط زیست به کمبود نیرو‌ها و پایین بودن حقوق و دستمزد نیرو‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «داستان‌های زیادی است که دست‌به‌دست هم می‌دهند که یکسری افراد سودجو از این فرصت استفاده کنند.» او ادامه می‌دهد: «به هر حال وقتی منطقه حفاظت شده است و سازمان محیط زیست قوانینی برای حفاظت از مناطق حفاظت شده دارد و بحث‌هایی که مطرح می‌کنند برای یک مساحت خاصی چه تعداد محیط‌بان لازم است، خب نمی‌توانند به هر حال منابع و امکاناتشان کم شده و مشکلات زیادی دارند.»

زمین باتلاقی‌ست؛ راه دسترسی وجود ندارد
‌
می‌گویند که آتش در تالاب انزلی مهار شده در خصوص خسارتی که این آتش به تالاب وارد کرده، هنوز آمار درستی ارائه نشده، اما مسئولان، آن را چیزی حدود ۵۰ هکتار برآورد کرده و می‌گویند که خاموش شده، اما باید مراقب باشند و باز زمین گرم است و خاکستر داغ آنجا وجود دارد. خانم شمشادی که دلش می‌سوزد برای این اراضی و می‌گوید: «واقعا پرسنل اداره کل حفاظت محیط زیست، مدیر کل و... همه در صحنه بوده‌اند و واقعا هم کار سختی است.

بیست ساعت این آتش سوزی ادامه داشته. زمین باتلاقی است. راه دسترسی ماشین نیست و امکانات کم است و تا منتظر باشید بالگرد آب پاش از تهران بیاید.» او معتقد است که نوعی هماهنگی با مدیریت بحران همه دستگاه‌ها باید وجود داشته باشد: «در حال حاضر زمان بسیاری طول می‌کشد تا بالگرد برسد و آبپاش‌ها خود را برسانند.» او می‌گوید که «خود محیط زیست تجهیزاتی ندارد و این بالگرد‌های آبپاش و سایر تجهیزات در دست وزارت دفاع و سپاه و هلال احمر بوده که در اختیار قرار گرفته وگرنه که خود محیط زیست تجهیزاتی ندارد.»

این روز‌ها تالاب انزلی شاهد حضور محیط‌بان‌ها و نیرو‌هایی بوده که در منطقه حاضر شدند و ساعت‌ها با کوله‌های آبپاش بر دوش و به شکلی بسیار دشوار و دستی در حال خاموش کردن آتش بوده‌اند. خانم شمشادی، اظهار امیدواری می‌کند رئیس کمیسیون محیط زیست در مجلس شورای اسلامی، تلاشش را برای قوانین حمایتی از محیط‌بان‌ها و همه این نیرو‌های خدوم منطقه، به کار بگیرند و آن تصویب کنند.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سلامت نیوز، تاریخ انتشار:۱۳ شهریور ۱۴۰۱، کدخبر: ۳۴۴۲۴۹، www.salamatnews.com