شعار سال: زنجیره تأمین بنزین و گازوئیل در ایران به صورت کلی شامل چهار بخش تولید نفت ، پخش( انتقال) و پالایش، خرده فروشی است. تولید نفت در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق ۱۳ شرکت زیرمجموعه) و بخش پالایش و خرده‌فروشی در اختیار شرکت‌های خصوصی (یا شبه‌دولتی) و بخش انتقال در اختیار شرکت ملی پالایش‌وپخش است. تحلیل حاضر با هدف شفاف‌سازی وضعیت شرکت‌های فعال در زنجیره فرآورده‌های نفتی انجام شده است. لازم به توضیح است که ، فرآورده‌های نفتی از چهار طریق خط لوله، نفتکش‌ جاده‌ای، ریل و نفتکش‌ منتقل می‌شود. براساس آمار منتشر شده در سال ۱۴۰۱، خطوط لوله احداث شده بیش از ۱۴ هزار کیلومتر و ناوگان نفتکش‌ جاده‌ای شرکت ملی پالایش‌وپخش فرآورده‌های نفتی بیش از ۱۱ هزار دستگاه بوده است. 

*** شرکت ملی نفت ایران از سال ۱۳۳۰ تاکنون عهده دار سامان بخشیدن و سیاستگذاری فعالیت های صنعت نفت اعم از اکتشاف، حفاری، تولید، پژوهش و توسعه و همچنین صادرات نفت و گاز بوده است. شرکت ملی نفت ایران مجموعه ای سازمان یافته از واحدهای مدیریتی (مدیریت امور بین الملل، مدیریت پژوهش و فناوری، مدیریت برنامه ریزی تلفیقی، مدیریت هماهنگی و نظارت بر تولید نفت و گاز، مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت توسعه منابع انسانی، مدیریت امور مالی، مدیریت امور حقوقی، مدیریت اکتشاف، مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست، طرح کمک به عمران مناطق نفت خیز)، واحد های ستادی(روابط عمومی، هسته گزینش، حراست،امور بازرسی و پاسخگویی به شکایات،حسابرسی داخلی)، سازمانی ( پژوهشگاه صنعت نفت،سازمان بهداشت و درمان ،شرکت ملی صادرات گاز ایران، سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور، صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان)، شرکت های تولیدی (شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، شرکت نفت و گاز پارس، شرکت نفت فلات قاره ایران، شرکت نفت و گاز اروندان، شرکت نفت خزر) و شرکت های خدمات فنی (شرکت ملی حفاری ایران، شرکت مهندسی و توسعه نفت، شرکت پشتیبانی ساخت و تهیه کالای نفت تهران، شرکت پایانه های نفتی ایران، سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس) است .

شرکت‌های تابعه تولیدی:
- شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز کارون
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مسجدسلیمان
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مارون
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز آغاجاری
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران
- شرکت نفت فلات قاره ایران
- شرکت نفت و گاز پارس
- شرکت نفت و گاز اروندان
- شرکت نفت مناطق مرکزی ایران
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز غرب
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق
- شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی

شرکت‌های تابعه خدماتی:
- شرکت ملی حفاری ایران
- شرکت مهندسی و توسعه نفت ایران
- شرکت بازرگانی نفت ایران
- شرکت پایانه‌های نفتی ایران
- شرکت ملی نفت‌کش ایران

سایر شرکت‌های تابعه:
- شرکت ملی صادرات گاز ایران
- شرکت نفت خزر
- سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس
- سازمان منطقه ویژه اقتصادی لاوان
- سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت
- شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت

*** شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، یکی از ۴ شرکت اصلی وزارت نفت ایران، که خود دارای ۵ شرکت تابعه است. همچنین ۹ پالایشگاه کشور نیز (که از سال ۱۳۹۰ خصوصی شده‌اند) زیر نظر این شرکت به کار مشغول هستند. ۲۰ هزار نفر نیروی انسانی در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران اشتغال دارند. این شرکت بر اساس اصل جداسازی فعالیت‌های شرکت‌های بالادستی وزارت نفت(شامل: اکتشاف و تولید نفت و گاز)، از شرکت‌های پایین دستی(شامل: پالایش، انتقال نفت و فراورده‌ها، صادرات، واردات و پخش فراورده‌های نفتی)، در سال ۱۳۷۰ توسط وزارت نفت ایران تأسیس گردید.عملیات انتقال نفت خام به پالایشگاه‌ها و پهلوگیر‌های صادراتی، پالایش، تولید و پخش فراورده‌های نفتی در سراسر ایران، ساخت پالایشگاه‌ها، سکو‌های دریایی، خطوط لوله و شبکه‌های مخابراتی، در گذشته به صورت پراکنده و توسط مدیریت‌های مختلف انجام می‌گرفت. این وظایف با شکل‌گیری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، در ۱۷ اسفند ۱۳۷۰، حالتی منسجم به خود گرفت و از وظایف شرکتی مستقل، شناخته شد.

شرکت‌های تابعه شرکت پخش و پالایش فرآورده های نفتی عبارتند از:
- شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران
- شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران
- شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران
- شرکت توسعه صنایع پالایش نفت
پالایشگاه‌های دولتی و وابسته به شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران شامل: شرکت پالایش نفت آبادان
همچنین پالایشگاه‌های زیر نیز اگرچه خصوصی هستند، ولی تحت نظر شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، فعالیت می‌نمایند:
- شرکت پالایش نفت اراک
- شرکت پالایش نفت اصفهان
- شرکت پالایش نفت بندرعباس
- شرکت پالایش نفت تبریز
- شرکت پالایش نفت تهران
- شرکت پالایش نفت شیراز
- شرکت پالایش نفت کرمانشاه
- شرکت پالایش نفت لاوان
- شرکت پالایش میعانات گازی ستاره خلیج فارس

پالایشگاه‌های جدید و در حال ساخت عبارتند از:
- پالایشگاه نفت هرمز
- پالایشگاه نفت خوزستان
- پالایشگاه نفت پارس شیراز
- پالایشگاه نفت آناهیتا
- پالایشگاه نفت شهریار
- پالایشگاه نفت کاسپین

برخی دیگر از تأسیسات این شرکت عبارتست از:
- شبکه مخابراتی صنعت نفت ایران، با ۲۱۵ ایستگاه مخابراتی.
- ۱۱ منطقه عملیاتی خطوط لوله و مخابرات.
- ۳۷ منطقه عملیاتی شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران.
- ۲۲۵ ناحیه عملیاتی شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران.
- بالغ بر ۱۳ میلیارد لیتر تأسیسات مخازن ذخیره‌سازی در سراسر ایران.

*** شرکت‌های خصوصی نفت و گاز در ایران
در حال حاضر شرکت‌های خصوصی متفاوتی در زمینه نفت و گاز فعالیت می‌کنند. شرکت‌های گسترش انرژی، شرکت انرژی دانا، شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران، شرکت پتروگوهر فراساحل کیش، توسعه صنعت نفت و گاز پرشیا، پتروپارس، شرکت توسعه نفت و گاز مپنا و مهندسی ساختمان و صنایع نفت جزء شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P) محسوب می‌شوند.
*** شرکت گسترش انرژی پاسارگاد: شرکت گسترش انرژی پاسارگاد (PEDC) در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد و این شرکت در میان شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی رتبه اول را توسط ارزیابی‌های شرکت ملی نفت ایران به خود اختصاص داده است. این شرکت در بخش‌های بالادستی نفت و گاز، پایین دستی نفت و گاز، برق، یوتیلیتی و انرژی‌های تجدیدپذیر و تجارت و بازرگانی فعالیت می‌کند.
هلدینگ گسترش انرژی پاسارگاد ۲۸ شرکت زیرمجموعه دارد که بواسطه این شرکت‌های زیرمجموعه، موفق به اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مختلفی در کشور شده است. شرکت‌های زیرمجموعه این هلدینگ به شرح زیر هستند:

شرکت‌های زیرمجموعه در بخش بالادستی نفت و گاز
پترو دانیال کیش
اکتشاف و تولید پاسارگاد
توسعه فن آوری همیار مهندسی (تفاهم)
پترو کاریز امید کیش
حفاری استوان کیش
پژواک انرژی
پتروکالا پاسارگاد کیش

شرکت‌های زیرمجموعه در بخش پایین دستی نفت و گاز
پلی اتیلن گستران البرز
شرکت ساخت و بهره‌برداری حراء قشم
جاوید انرژی پرتو
پارس بهین پالایش نفت قشم
سیوان تدبیر تجارت
گسترش صنایع شیمیائی سینا
هنگام قشم
سروش انرژی پایدار
پتروشیمی فجر کرمان
پردیس فن آوران البرز زنجان
توسعه فناوری‌های انرژی آرمان پاسارگاد

شرکت‌های زیرمجموعه در بخش برق و یوتیلیتی
نیرو گستر سیرجان
قشم مولد
تدبیرسازان سرآمد
تابان انرژی
پرتو شمس تابان
تولید انرژی برق شمس پاسارگاد
مدیریت تولید برق آذربایجان غربی
نفتانیر

*** شرکت انرژی دانا:شرکت انرژی دانا در سال ۱۳۷۹ تأسیس شد و یکی از شرکت‌های پیشگام در این حوزه محسوب می‌شود. در حال حاضر این شرکت در سه بخش توسعه میادین نفت و گاز، خدمات میادین نفتی و بخش پایین‌دستی صنعت نفت فعالیت می‌کند. شرکت انرژی دانا در زمینه اکتشاف و تولید به کمک زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و پتروفیزیک نقش کلیدی در اکتشاف مخازن هیدروکربنی ایفا می‌کند.


*** شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران:شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران (IOEC) اولین پیمانکار عمومی کشور در بخش فراساحل محسوب می‌شود که بمنظور ساخت و نصب تأسیسات تولیدی موردنیاز صنعت نفت و گاز تأسیس گردیده است.

*** شرکت پتروگوهر فراساحل کیش: شرکت پتروگوهر فراساحل کیش جهت مدیریت و اجرای طرح‌های بالادستی صنایع نفت و گاز کشور درسال ۱۳۸۹ به ثبت رسید. این شرکت از ۲ دکل خشکی و ۴ دکل دریایی، امکانات لجستیکی دریایی، خشکی و هوایی، پایگاه‌های عملیاتی و انبار‌های مدیریت تأمین کالای مستقر در کیش، اهواز و عسلویه و نیرو‌های متخصص و مجرب برخوردار است که قادر است انواع پروژه‌های حفاری توسعه میادین نفت و گاز دریایی و خشکی را انجام دهد. این شرکت توسط ارزیابی وزارت نفت یکی از شرکت‌های فعال در حوزه اکتشاف و تولید (E&P) معرفی شده است.

*** پتروپارس:شرکت پتروپارس بعنوان معتبرترین شرکت اکتشاف و تولید در ایران محسوب می‌شود. شرکت‌های زیرمجموعه پتروپارس عبارتند از:

پتروپارس ایران (PPI)
شرکت بهره‌برداری و مدیریت پتروپارس (POMC)
شرکت خدمات چاه‌های نفت پتروپارس (POSCO)
شرکت انستیتو نفت و گاز پتروپارس کیش (PKOGI)
شرکت پتروپارس ریسورسز اینجینیرینگ (PRE)
شرکت تکنولوژی تکمیل چاه کیش (KCT)
شرکت پتروپارس بین‌الملل (PPI-FZE)

*** شرکت توسعه نفت و گاز مپنا: شرکت توسعه نفت و گاز مپنا در سال ۱۳۸۷ بمنظور اجرای پروژه‌های میادین نفت و گاز و عملیات پروژه‌های حفاری و طرح‌های پالایشگاهی، پتروشیمی، LNG، خطوط لوله و ... در قالب EPC تأسیس گردید و با اجرای پروژه توسعه میدان گازی فروز بی، فعالیت خود را آغاز نمود.

*** مهندسی ساختمان و صنایع نفت: این شرکت (OIEC) در سال ۱۳۶۶ بمنظور نوسازی و بازسازی پالایشگاه‌­های کشور تأسیس شد که بیش از ۱۴۰ پروژه ملی در دو حوزه بالادست و پایین دست از مهندسی تا بهره‌برداری را اجرا نموده است و در سال ۱۳۷۵ بخش مهندسی خود را به صورت مستقل با نام شرکت طراحی و مهندسی صنایع انرژی (EIED) ایجاد کرد.
شرکت‌های زیرمجموعه شرکت مهندسی ساختمان و صنایع نفت
شرکت طراحی و مهندسی صنایع انرژی (EIED)
شرکت توسعه صنایع نفت و انرژی (OEID)
شرکت خدمات مهندسی نفت کیش (KPE)
شرکت راه‌اندازی و بهره‌برداری صنایع نفت (OICO)
سرمایه‌گذاری شرکت OIEC در شرکت‌های مختلف
شرکت مهندسی و توسعه سروک آذر (SAED)
شرکت عملیات اکتشاف نفت (OEOC)
شرکت سرمایه‌گذاری نفت قشم (QOIC)
شرکت طراحی و ساختمان نفت (ODCC)

*** صنایع پتروشیمی خلیج فارس: شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس (PGPIC) بزرگترین مجموعه پتروشیمی در کشور محسوب می‌شود که به منظور اجرای طرح‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی در سال ١٣٧٣ به عنوان یک شرکت دولتی تأسیس شد و در بخش‌های مختلفی مانند مهندسی، تدارکات، ساختمان و نصب، راه اندازی و مدیریت پروژه درحوزه‌های صنعتی و زیر بنایی فعالیت نمود. در سال١٣٩٢، شرکت مدیریت توسعه صنایع پتروشیمی در قالب یکی از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ صنایع پتروشیمی خلیج فارس به بخش خصوصی واگذار شد.

*** سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین: شرکت سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین (تاپیکو) در سال ۱۳۸۱ تأسیس شد و سهامدار ۲۶ شرکت غیرمدیریتی است. این شرکت بزرگترین تولید کننده اسید استیک کشور با ظرفیت ۱۵۰ هزار تن در سال، بزرگترین تولید کننده متیل اتیل کتون (MEK) در کشور و دارنده ۴۹ درصد از سهام پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس است.
سرمایه گذاری تاپیکو در گروه صنایع پتروشیمی
این شرکت در گروه صنایع پتروشیمی در شرکت‌هایی نظیر پتروشیمی فن آوران، پتروشیمی خراسان، پتروشیمی جم، پایانه‌ها و مخازن پتروشیمی، پتروشیمی مروارید، پتروشیمی شازند (اراک)، پتروشیمی باختر، پتروشیمی ایلام، پتروشیمی خارک، پتروشیمی تبریز، پتروشیمی آبادان، پتروشیمی نوری، پتروشیمی مارون، پتروشیمی فارابی، پتروشیمی غدیر، پتروشیمی شیمی بافت، صنایع پتروشیمی خلیج فارس، سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی، دوده صنعتی پارس، پتروشیمی مرجان، کربن ایران و نیروکلر سرمایه گذاری کرده است.

سرمایه گذاری تاپیکو در گروه صنایع نفت و گاز
شرکت نفت ایرانول
شرکت نفت پاسارگاد
شرکت نفت ستاره خلیج فارس
شرکت پرسی ایران

سرمایه گذاری تاپیکو در گروه صنایع تایر و لاستیک
شرکت یزد تایر
شرکت گروه صنعتی بارز
سرمایه گذاری و توسعه صنایع لاستیک
شرکت ایران یاسا و رابر

سرمایه گذاری تاپیکو در گروه صنایع سلولزی
شرکت تاپیکو در گروه صنایع سلولزی در شرکت‌هایی مانند حریر خوزستان، صنایع چوب خزر کاسپین، صنایع چوب و کاغذ ایران، صنایع چوب و کاغذ مازندران، صنایع کاغذسازی کاوه، محصولات کاغذی لطیف، کارتن ایران و هلدینگ سلولزی تأمین اجتماعی سرمایه گذاری کرده است.

سرمایه گذاری تاپیکو در گروه فنی و مهندسی
شرکت مهندسی و نصب فیرمکو پارس
شرکت ماشین سازی پارس
شرکت حفاری شمال
شرکت بازرسی فنی و کنترل خوردگی
شرکت نگهداشت کاران

تولید محصولات اصلی پتروشیمی در کشور توسط این شرکت
۱۰ درصد از ظرفیت تولید پروپیلن
۱۲ درصد از ظرفیت تولید متانول
۳۴ درصد از ظرفیت تولید قیر
۹ درصد از ظرفیت تولید روغن پایه
۱۱ درصد از ظرفیت تولید فراورده‌های پالایشی
۲۰ درصد از ظرفیت تولید تایر

*** گروه باختر: گروه باختر در بخش‌های پایین دستی و بالادستی نفت و گاز، طرح‌های پتروشیمی و واحد‌های تولیدی، در بخش کشاورزی و خدمات و در بخش انرژی‌های نو سرمایه‌گذاری می‌کند. شرکت‌های زیرمجموعه گروه باختر شامل موارد زیر است:
شرکت پتروشیمی کاویان، شرکت پلیمر کرمانشاه، شرکت پتروشیمی لرستان، شرکت پتروشیمی مهاباد، شرکت پتروشیمی کردستان، شرکت پتروشیمی میاندوآب، شرکت پارس گلایکول، شرکت آرین متانول، شرکت رایان پلیمر پویا، شرکت کشت و صنعت مکران، شرکت پترو پالایش مکران، شرکت کیمیا صنعت مبنا و شرکت صنایع پتروشیمی اندیمشک هستند.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال،برگرفته از منابع گوناگون