شعارسال: در روز‌های تازه‌سپری‌شده فیلم مناظره احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت مرحوم رییسی و مسعود نیلی، اقتصاددان نامدار ایرانی از سوی شبکه‌های اجتماعی و نیز برخی سایت‌ها منتشر شد. این مناظره با محوریت رشد اقتصادی و پیامد تحریم آمریکا بر آن برگزار شده بود. هسته مرکزی این مناظره در‌باره میزان رشد اقتصادی رخداده در سه‌سال فعالیت دولت رییسی بود. در جریان این مناظره احسان خاندوزی کوشش کرد بگوید تحریم اقتصادی که ازسوی آمریکا رخ داده است این نیست که ایران مقصر بوده بلکه آمریکایی‌ها وقتی می‌بینند ایران با رشد اقتصادی مناسب دارد رشد می‌کند وحشت‌زده می‌شوند و با اعمال تحریم‌ها راه رشد اقتصاد ایران را سد می‌کنند.

مسعود نیلی در این‌باره گفت: این صحبت‌های آقای خاندوزی به کار دیپلمات‌ها می‌آید و من در این‌باره تخصص ندارم و یکسره بر سر رشد اقتصادی می‌روم. وی گفت: مطالعاتی که روی متغیر رشد در ایران داشته‌ام نشان می‌دهد رشد اقتصادی از موجودی سرمایه سرچشمه می‌گیرد و افزایش در‌آمد نفت را نمی‌توان رشد نامید. وی گفت: در دوره مرحوم رییسی در‌آمد صادرات نفت افرایش داشت و رشد‌ها کمی بیشتر شد، اما بر موجودی سرمایه افزوده نشد.

منشأ تناقض آمار رشد
خبرگزاری تسنیم با انتشار یک یادداشت در این‌باره از سوی یک کارشناس اقتصادی به موضوع عدد‌های منتاقض پرداخته است که در ادامه می‌خوانید. در این یادداشت آمده است: مناظره خاندوزی و نیلی درباره رشد اقتصادی ایران، با تناقض‌های شدید آماری مواجه شد. منشأ اصلی اختلاف، گزارش اخیر مرکز آمار است که در آن بر مبنای سال۱۴۰۰ اعداد رشد سال‌های بعد بازنگری شده بودند و این بازنگری منجر‌به تغییرات عجیب در اعداد رشد شده است.
در این مناظره استدلال دو طرف بر آمار رشد سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ متناقض بود که همین تناقض منجربه ایجاد موج رسانه‌ای گسترده و اظهارنظر‌های بعضا غیر‌منصفانه‌ای درخصوص آمار رشد اقتصادی در دولت سیزدهم شد.
لازم به ذکر است در این مناظره خاندوزی با استناد به آمار بانک مرکزی اعداد رشد اقتصادی بدون احتساب نفت برای سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ را به‌ترتیب، ۴/‏۳ درصد، ۲/‏۴ درصد و ۴‌درصد عنوان می‌کند. همچنین در ادامه با استناد به آمار مرکز آمار ایران، آمار رشد اقتصادی بدون نفت را به‌ترتیب برای سال‌های مذکور، ۵‌درصد، ۸/‏۴ درصد و ۴/‏۳ درصد عنوان می‌کند.
این در حالی است که نیلی به اعداد مطرح‌شده توسط خاندوزی اشکال وارد کرده و عنوان می‌کند که طبق گزارش مرکز آمار رشد اقتصادی بدون نفت طی این سال‌ها، به‌ترتیب ۲/‏۲‌درصد، ۵/‏۲‌درصد و ۹/‏۱‌درصد بوده است.

گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰
گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ براساس قیمت‌های ثابت سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد، رشد اقتصادی غیرنفتی و رشد اقتصاد با احتساب نفت به‌طور کامل مشخص است. لازم به ذکر است که مجموع رشد سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بدون احتساب بخش نفت معادل ۰۷/‏۱۲‌درصد است بنابراین متوسط سالانه (میانگین‌گیری ساده) سالی حدود ۴‌درصد رشد غیرنفتی اقتصاد ایران بدون احتساب نفت است.
رشد اقتصادی با احتساب نفت هم معادل ۲/‏۱۴‌درصد می‌شود. یعنی متوسط سالانه (میانگین‌گیری ساده) رشد اقتصاد ایران با احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ معادل ۷/‏۴‌درصد بوده است.

گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰
مرکز آمار ایران در چند سال اخیر بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ گزارش رشد اقتصادی منتشر می‌کرد. گزارش رشد اقتصادی سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ هم برمبنای همین سال پایه منتشر شد. طبق این گزارش‌ها که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ بود، رشد اقتصادی کشور بدون احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب ۵‌درصد، ۸/‏۴‌درصد و ۴/‏۳‌درصد بوده است.
رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب ۶/‏۵‌درصد، ۱/‏۵‌درصد و ۷/‏۵‌درصد بوده است. در ادامه گزارشی که توسط مرکز آمار ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۳ در سایت رسمی این مرکز منتشر شده آمده است.
مرکز آمار چند ماه پیش گزارش رشد ۹ ماهه ۱۴۰۳ را منتشر کرد که بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ بود. در این گزارش ارقام رشد سال‌های قبل هم آمده بودند و متناسب با سال پایه جدید (سال پایه ۱۴۰۰) بازنگری شده بودند.
نکته قابل توجه و محل سوال این است که اعداد رشد سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ نسبت‌به اعداد رشدی که در گزارش‌های قبلی مرکز آمار بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ محاسبه شده بودند، اختلاف فاحشی پیدا کرده بودند.
طبق این گزارش جدید، رشد اقتصادی بدون احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ (برمبنای سال پایه ۱۴۰۰) به‌ترتیب ۲/‏۲ درصد، ۵/‏۲‌درصد و ۹/‏۱‌درصد بود. این در حالی است که در گزارش قبلی مرکز آمار که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰، رشد اقتصادی در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به‌ترتیب ۵‌درصد، ۸/‏۴‌درصد، ۴/‏۳‌درصد گزارش شده بود. همچنین رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به‌ترتیب ۷/‏۳‌درصد، ۶/‏۳ درصد و ۶/‏۴‌درصد گزارش شده بود.
به بیانی دیگر، ۵ درصد سال ۱۴۰۰ به ۲/‏۲‌درصد، ۸/‏۴‌درصد، سال ۱۴۰۱ به ۵/‏۲‌درصد و ۴/‏۳‌درصد و سال ۱۴۰۲ به ۹/‏۱‌تقلیل پیدا کرده بودند. در واقع استدلال دکتر نیلی بر مبنای همین گزارش بود.
همانطورکه گفته شد، آمار ارائه‌شده توسط مسعود نیلی، منطبق بر گزارش مرکز آمار ایران بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ بوده است. در حالی که خاندوزی علاوه‌بر استناد به گزارش رشد اقتصادی بانک مرکزی (برمبنای سال پایه ۱۴۰۰) به گزارش خود مرکز آمار (بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰) نیز استناد می‌کند.
لازم به ذکر است اساسا در بخش رشد اقتصادی غیرنفتی، هیچگاه تغییر سال پایه نباید اینقدر اعداد رشد را جابه‌جا کند. در واقع گزارش اخیر مرکز آمار که در آن بر مبنای سال ۱۴۰۰ اعداد رشد سال‌های قبل بازنگری شده بودند، منشأ اصلی تفاوت در ارائه اعداد تلقی می‌شود.

آمار اقتصادی بانک مرکزی موثق‌تر است یا مرکز آمار؟
در مقایسه آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی باید گفت که سابقه مرکز آمار در ارائه گزارش‌های رشد اقتصادی به ۲۰‌سال گذشته بازمی‌گردد و بانک مرکزی در این خصوص سابقه‌ای ۶۰‌ساله دارد. نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که مرکز آمار بار‌ها در آمار‌های خود تجدیدنظر کرده و آمار‌های این سازمان در هیچ دولتی تاکنون سانسور نشده است.
گزارش‌های اقتصادی بانک مرکزی هیچ‌گاه تاکنون با تغییر سال پایه تا این حد دچار تغییرات نشده و البته در برخی سال‌ها گزارش‌های آن مسکوت مانده و اجازه انتشار پیدا نکرده است. از همین رو به نظر می‌رسد استناد به آمار‌های بانک مرکزی درخصوص اعداد و ارقام رشد اقتصادی موجه‌تر و موثق‌تر باشد.
به‌عنوان مثال سال ۹۴ که بانک مرکزی رشد اقتصادی منفی برای آن سال محاسبه کرده بود، مرکز آمار ایران رشد ۱/‏۱‌درصدی را محاسبه کرده بود. البته چندی بعد گزارش بانک مرکزی مسکوت شد و اجازه انتشار پیدا نکرد، اما سال بعد از آن که رشد اقتصادی مثبت شد، بانک مرکزی اجازه پیدا کرد تا گزارش رشد سال قبل را هم منتشر کند. نکته جالب اینجاست که مشخص شد عدد رشد اقتصادی محاسبه‌شده توسط بانک مرکزی منفی ۸/‏۱‌درصد بوده است. این در حالی است که مرکز آمار در سال‌های بعد، رقم رشد اقتصادی سال ۹۴ را تغییر داد و عدد را منفی کرد.

فاجعه آمار رشد
همانطورکه در یادداشت همکار تسنیم آمده است آمار‌های متناقض از سوی مرکز اصلی تولید آمار و اختلاف‌های معنادار این دو نهاد یعنی مرکز آمار و بانک مرکزی بیشتر به تراژدی می‌رسد و در دهه ۸۰ و پس از اینکه در دولت نهم آمار‌های بانک مرکزی آنچه دولت می‌خواست را نشان نداد بانک مرکزی از ارائه آمار‌ها معاف شد. به‌نظر می‌رسد باید برای آمار فکری کرد و شرایط گونه‌ای نشود که نهاد‌های جهانی ایران را از این نظر کنار بگذارند.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از جهان صنعت، تاریخ انتشار: 21فروردین1404، کدخبر:528528، /jahanesanat.ir