شعار سال : فرسودگی ناوگان اتوبوس‌رانی ایران دیگر فقط یک مسئله فنی نیست؛ این بحران حالا به یک معضل اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. با ۹۱ درصد ناوگان در آستانه پایان عمر مفید، قیمت بلیت‌ها در حال صعود، کیفیت خدمات در حال سقوط و برنامه‌های نوسازی در بن‌بست، سفر جاده‌ای برای بسیاری از مردم نه ایمن است، نه ارزان و نه قابل اعتماد.

اتوبوس‌هایی که دیگر اقتصادی نیستند

تا همین چند سال پیش، سفر با اتوبوس انتخاب اول بسیاری از خانواده‌ها بود؛ سفری کم‌هزینه و نسبتاً منظم. اما اکنون، رشد قیمت لاستیک، روغن، قطعات یدکی و سوخت در کنار افزایش دستمزد رانندگان و هزینه تعمیرات، کرایه بلیت را در مسیر‌های پرتردد تا دو برابر بالا برده است. قیمت بلیت تهران–مشهد حالا به حدود ۸۷۰ هزار تومان رسیده؛ رقمی که اتوبوس را از رده «سفر اقتصادی» خارج کرده است. با افزایش قیمت بلیت، تقاضای سفر نیز کاهش یافته است. بسیاری از اتوبوس‌ها در روز‌های عادی با کمتر از نیمی از ظرفیت حرکت می‌کنند؛ نتیجه، کاهش درآمد رانندگان و تضعیف گردش مالی شرکت‌های حمل‌ونقل است. رانندگان از ساعات کاری طولانی، هزینه‌های تعمیر سنگین و تأخیر در دریافت حقوق گلایه دارند. به تعبیر یکی از رانندگان «هر سفر برایمان ضرر است، اما چاره‌ای جز حرکت نداریم.».

ناوگانی که به مرز بحران رسیده است

آمار‌ها از عمق بحران حکایت دارند. محمود مشهدی شریف، رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت کشور،اعلام کرده که از مجموع ۶۵ هزار و ۷۰۳ دستگاه اتوبوس در حال تردد در کشور، بیش از ۵۹ هزار دستگاه به سن فرسودگی رسیده‌اند؛ یعنی ۹۱ درصد ناوگان اتوبوس‌رانی کشور فرسوده است. او می‌گوید تنها در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ حدود هشت هزار اتوبوس از رده خارج شده‌اند و همین مقدار اسقاط، سالانه معادل ۱۵ همت صرفه‌جویی اقتصادی و ۳۲۳ میلیون لیتر صرفه‌جویی در مصرف گازوئیل به همراه داشته است. با این حال، کندی روند جایگزینی و نبود منابع مالی کافی باعث شده اتوبوس‌های فرسوده همچنان در جاده‌ها بمانند و هزینه‌های پنهان آن بر دوش اقتصاد ملی و مردم سنگینی کند.

نوسازی در گرو وام و وعده

محمدصادق حاتمی، مدیر نوسازی ناوگان حمل‌ونقل ایدرو،هشدار داده که «۹۱ درصد از اتوبوس‌های کشور فرسوده‌اند» و طرح‌های نوسازی بدون تأمین مالی مؤثر، در حد کاغذ باقی می‌مانند. به گفته او، برنامه جایگزینی ۱۵۷۸ دستگاه اتوبوس برون‌شهری با پرداخت تسهیلات ۱۰ میلیارد تومانی در حال اجراست، اما این رقم در برابر نیاز واقعی ناوگان ناچیز است. قیمت هر اتوبوس نو اکنون بین ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. این عدد به‌روشنی نشان می‌دهد که حتی با وام‌های چند میلیاردی، رانندگان و شرکت‌های خصوصی توان نوسازی ندارند. از سوی دیگر، افزایش مداوم نرخ ارز و وابستگی تولید به واردات قطعات، تولید داخلی را نیز پرهزینه کرده است. نتیجه آن است که صاحبان اتوبوس‌ها، تعمیرات پیاپی را جایگزین خرید کرده‌اند؛ تصمیمی که در ظاهر ارزان، اما در بلندمدت پرهزینه است.

خدمات در سراشیبی افت کیفیت

افزایش هزینه‌ها نه فقط به گرانی بلیت، بلکه به افت کیفیت خدمات نیز منجر شده است. شرکت‌ها برای صرفه‌جویی، پذیرایی گرم را حذف کرده‌اند، دفعات شست‌وشوی کابین را کاهش داده‌اند و تهویه و روشنایی بسیاری از ناوگان به‌سختی کار می‌کند. در ترمینال‌ها تأخیر‌های طولانی و کمبود قطعات فنی، به گلایه‌های مسافران دامن زده است. در واقع، اتوبوس‌رانی ایران امروز با چرخه‌ای معیوب روبه‌روست: گرانی، کاهش تقاضا، افت درآمد و افت خدمات.

هزینه پنهان فرسودگی؛ از سوخت تا ایمنی

 فرسودگی ناوگان تنها مسأله‌ای صنفی نیست؛ اثرات اقتصادی کلان دارد. طبق برآورد کارشناسان، ناوگان فرسوده سالانه میلیون‌ها لیتر سوخت اضافی مصرف می‌کند. سوختی که می‌توانست صادر شود یا صرف بخش‌های تولیدی گردد. علاوه بر این، ناوگان پیر، ایمنی جاده‌ها را تهدید می‌کند و هزینه‌های تصادفات و تلفات انسانی را بالا می‌برد.حاتمی هشدار داده است که در صورت ادامه روند فعلی، تا پایان برنامه هفتم توسعه، حدود ۵ میلیون خودروی فرسوده دیگر به چرخه تردد اضافه خواهد شد؛ آماری که اگر مدیریت نشود، «منجر به تشدید ناترازی بنزین و آلودگی هوا» خواهد شد.

جاده‌ای که به بن‌بست سیاست می‌رسد

ناوگان اتوبوس‌رانی ایران امروز آینه‌ای از ضعف سیاست‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل است. بیش از ۹۰ درصد اتوبوس‌ها فرسوده‌اند، طرح‌های نوسازی یا اجرا نشده یا به کندی پیش می‌روند و میان دولت، تولیدکنندگان و رانندگان هیچ هماهنگی مالی و نهادی پایداری وجود ندارد. نتیجه آن، اتوبوس‌هایی است که هر روز پیرتر می‌شوند و سفر‌هایی که هر روز پرهزینه‌تر و ناامن‌تر.

تا زمانی که دولت از نگاه مقطعی به سیاستی جامع و مالی پایدار برای نوسازی عبور نکند، اتوبوس‌های فرسوده همچنان در جاده‌ها خواهند ماند؛ جاده‌هایی که به جای اتصال شهرها، تصویری از رکود و فرسایش اقتصادی کشور را ترسیم می‌کنند.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال با اندکی اضافات و تلخیص،برگرفته از روزنامه اقتصادی امروز. کد خبر: 6920. منتشره در تاریخ هفدهم آبان 1404. https://todayonline.ir.