شعارسال:بانک مرکزی روز سه‌شنبه با موضوع تثبیت نرخ سود بخشنامه‌ای به بانک‌ها ابلاغ کرد که بر اساس آن از روز شنبه ١١شهریورماه تمام مؤسسات اعتباری و بانک‌ها موظف هستند نرخ سود علی‌الحساب سپرده‌های یک‌ساله را به حداکثر ۱۵ و برای سپرده‌های کوتاه‌مدت و روزشمار تا ۱۰ درصد تعیین و کاهش دهند که این نرخ‌هایی سود علی‌الحساب بوده و تسویه و تعیین سود قطعی در پایان سال مالی خواهد بود؛ ازاین‌رو هیچ بانکی از تاریخ فوق به بعد مجاز به گشایش حساب‌هایی با سود بالاتر نخواهد بود.

وضعیت سپرده‌های مدت‌دار..

با توجه به دستورالعمل دیروز بانک مرکزی، سرنوشت سپرده‌های گذشته چه خواهد شد. بانک‌ها از روز 11 شهریورماه یعنی 10 روز آینده مکلف به اجرای بخشنامه بانک مرکزی هستند. بر اساس این حساب‌هایی که تا قبل از تاریخ فوق افتتاح شود، مشمول این دستورالعمل جدید نبوده و مانند شرایط فعلی ایجاد خواهند شد و این‌یک فرصت 10 روزه را برای برخی بانک‌های متخلف باز گذاشته تا در این مدت کوتاه رقابتی برای جذب سپرده‌های مردم انجام دهند و بتوانند سپرده‌گذار را ترغیب کرده تا وجوه خود را به از بانک مبدأ به بانک مقصد منتقل کند.

حساب‌هایی که تاکنون و تا قبل از تاریخ 11 شهریورماه افتتاح‌شده و یا می‌شود مشمول این قانون نبوده و طبق نرخ‌های قبلی و کنونی تا زمان سررسید قرارداد با همان روال ادامه دارد و سود دریافت خواهند کرد اما در پایان دوره و برای تمدید قرارداد منعقدشده باید شرایط بخشنامه جدید در آن اجرای شود و بر اساس دستورالعمل سودهای علی‌الحساب با نرخ‌های تعیین‌شده را تمدید خواهد شد.

در مورد سپرده‌های مدت‌دار هم با توجه به اینکه افتتاح حساب‌های باند مدت 5 ساله از سال ۱۳۹۳ بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی ممنوع شده بود و بانک اجازه بازگشایی چنین حساب‌‌هایی نداشتند؛ جدای از اینکه بانک‌ها چه میزان این مصوبه را اجرایی کردند یا نه، اما بر اساس آن دستورالعمل که از سال ۱۳۹۳ ممنوع بودن گشایش حساب‌های 5 ساله ابلاغ‌شده بود، حدود دو سال دیگر از زمان اتمام این حساب‌ها باقی‌مانده است و تا پایان مدت دوره قرارداد، شرایط کنونی پابرجا خواهد بود و تغییری در آن ایجاد نخواهد شد اما با پایان پنج سال بانک موظف است قرارداد را به یک‌ساله تبدیل کرده و شرایط جدید منطبق کند.

حال اینکه سپرده‌گذاران به دلیل دریافت سود بالاتر، حساب‌های بلندمدت افتتاح می‌کردند و این موضوع موردنظر بانک‌ها بود، باید مشخص شود چند درصد سپرده‌ها مدت‌دار و چند درصد کوتاه‌مدت است؟

چرا کاهش نرخ سود محقق نشد؟/ تولید در گرداب نابودی

هدف از کاهش نرخ سود، کاهش هزینه تأمین مالی در جامعه است و برای این امر نخست باید موضوع سپرده‌های بانکی موردبررسی قرار گیرد. نرخ تورم کمتر از 10 درصد کاهش‌یافته و تک‌رقمی شده است؛ از طرفی اقتصاد ایران (تولید) با رکود دست‌وپنجه نرم می‌کند و هرروز شاهد تعطیلی بنگاه‌های تولیدی هستیم؛ در کنار این موضوعات نرخ سود بانکی بالا در ایران بالا است که در بوته نقد قرارگرفته، زیرا بازدهی تولید به 10 درصد هم نمی‌رسد اما بانک‌ها بیش از 23 درصد سود پرداخت و در حدود 30 درصد دریافت می‌کنند.

با این وضعیت، تولید به‌صرفه نبود؛ از طرفی تولیدکننده که با رکود حاکم بر اقتصاد ایران، واردات بی‌رویه و قاچاق کالا، نداشت فناوری روز روبرو است؛ می‌بایست، برای بقا و رقابت تلاش کند، اما اصلی‌ترین نیاز تولید سرمایه در گردش است، با توجه به اقتصاد بانک محور ایران، تأمین نقدینگی از سوی نظام بانکی انجام می‌شود و بازار سرمایه سهمی کمتر از 10 درصد را دارد. تولیدکننده برای تأمین نقدینگی خود به بانک رجوع و وام را با نرخ‌های بسیار بالا دریافت می‌کند که بعدی از گذشت مدتی با توجه به شرایط و نداشتن توان رقابت، توان بازپرداخت تسهیلات را نداشته و بانک بنگاهی ورشکسته و حتی متروکه را مصادره می‌کند.

در نگاه دولتمردان همه موارد به کاهش نرخ سود بانکی گره‌خورده بود، اما مشکلات بانک‌ها در کنار انجماد منابع (بدهی دولت و معوقه) و همچنین، تبدیل بخشی از سرمایه‌ها به ملک و مستقلات باعث شده بانک‌ها باوجود مؤسسات غیرمجاز که هیچ نظارتی بر آن‌ها نبود، برای زنده ماندن وارد یک رقابت باطل (جذب سپرده و وجوه مردم درازای پرداخت سود بالا) روی بیاورند.

حرکت نظام بانکی در حول محور این رقابت باطل باعث شد که مشکلات این بخش، بیش‌ازپیش عمیق‌تر شود؛ به‌طوری‌که اکثر کارشناسان اقتصادی اعتقاددارند که بانک‌ها با زیان‌های زیادی مواجه و ورشکسته هستند؛ این موضوع می‌تواند تبعات منفی بسیار زیادی برای اقتصاد ایران داشته باشد.

نظام بانکی برای رهایی از مشکلات انباشته‌شده در 3 دهه اخیر، نیاز به یک‌خانه تکانی و اصلاح دارد؛ همان‌طور که حسن روحانی رئیس‌جمهوری چند روز گذشته در دفاع از وزرای خود به مجلس در مورد آن تأکید کرد و یکی از خواسته‌ها خود را در مأموریتی به کرباسیان وزیر اقتصاد و سیف رئیس‌کل بانک مرکزی سپرد تا در دولت دوازدهم برای آن اقدام شود؛ هرچند لایحه اصلاح نظام بانکی و بانک مرکزی راهی بهارستان شد؛ اما اینکه این لایحه چه میزان می‌تواند نظام بانکی را سامان کند و خروجی آن از مجلس چه خواهد بود؛ مشخص نیست و موضوع گزارش ما هم نیست.

بعدازاینکه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در اعطای نرخ سود سپرده وارد یک چرخه باطل‌شده بودند؛ بانک مرکزی برای این موضوع اقدام و شورای پول اعتبار کاهش نرخ سود بانکی را تصویب کرد، اما بانک‌ها این مصوبه را با روش خود دور زدند. قرار بود در دولت یازدهم هر سه و یا 6 ماهه نرخ سود موردبررسی شده و در مورد آن تصمیم‌گیری کنند.

اصلی‌ترین عامل در تعیین نرخ سود سپرده، روند نرخ تورم است و بانک مرکزی با کاهش نرخ تورم و با استفاده از بازار بین‌بانکی و ابزارهایی که در اختیار دارد تلاش کرد نرخ سود را کاهش دهد، اما در این موضوع نتوانست به اهداف تعیین‌شده خودش دست یابد و بانک‌ها با ورود به یک رقابت باطل باعث شدند جنگ قیمتی برای جذب سپرده‌ها ایجاد کردند.

بانک مرکزی برای تأثیرگذاری در نرخ سود بانکی، از طریق بازار بین‌بانکی اقدام کرد و توانست این نرخ را از بالای 30 درصد به 21 درصد و بر اساس گفته امروز سیف رئیس بانک مرکزی از 21 درصد به 18 درصد کاهش دهد که می‌توان هزینه بانک‌ها و تأمین مالی را کاهش داده و اهرمی باشد برای کاهش نرخ سود بانکی؛ اما این موضوع تا امروز موفق نبود و بر اساس نگاه بانک مرکزی وجود مؤسسات اعتباری غیرمجاز و... دلیل آن است که سیف در این مورد هم گفت دیگر موسسه غیرمجاز فعال در کشور نداریم.

اثر نرخ سود بانکی بالا چیست؟

نرخ سود یا بهتر باید گفت بهره بانکی به‌عنوان هزینه سرمایه و یکی از مهم‌ترین اقلام هزینه بنگاه‌های تولیدی است و بالا بودن این نرخ، بر تولید و بنگاه‌های اقتصادی فشار وارد کرده است و باعث افزایش قیمت تمام‌شده تولید می‌شود، در کل نرخ سود بالا در بخش بانکی، باعث گران بودن تسهیلات برای تولیدکننده خواهد شد، موضوعی که امروزه موجب زیادده شدن، تعطیلی بنگاه‌ها و افزایش قیمت تمام‌شده خواهد شد و این موضوع بر روند بیکاری و نرخ رشد تورم تأثیر منفی خواهد داشت.

برخی کارشناسان پیش‌بینی بازگشت افزایش نرخ تورم را کرده‌ و از آن سخن می‌گویند، البته روند تغییرات این نماگر اقتصادی در چند ماه اخیر روندی صعودی بوده است و بر اساس آمارهای بانک مرکزی دورقمی شده؛ هرچند دولتمردان قول برای کنترل آن دادند؛ اما نرخ سود بانکی بالا باعث شده قیمت تمام‌شده تولید افزایش یابد و تولیدکننده‌هایی که هنوز در اقتصاد نفس می‌کشند برای جبران بدهی‌های خود مجبور به افزایش قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی خود شده و این مسئله می‌توان برافزایش نرخ رشد تورم دامن بزند.

دومین اثر نرخ سود بالای بانکی کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تولیدی است که این موضوع امروز در جامعه ما نمود پیداکرده به‌طوری‌که برخی تولیدکنندگان هم به دلیل به‌صرفه نبودن، سرمایه خود را در بانک‌ها سپرده‌گذاری کردند. بر اساس گفته‌های ولی ا. سیف درگذشته نرخ سود مناسب برای نظام بانکی نرخی است که با نرخ تورم متناسب باشد، یعنی نرخ سود بانکی باید دو یا سه درصد بیشتر از نرخ تورم تعیین شود.

مقامات بانکی در کنار بالا بودن نرخ سود که همواره موردانتقاد قرار می‌گرفت، عنوان می‌کردند در حال ساماندهی و زمینه‌سازی برای پایدارسازی و اجرای نرخ‌های مصوب شورای پول و اعتبار در بانک‌ها هستند. ولی ا... سیف امروز در این مورد هم گفت که همه بانک‌ها علاقه‌مند هستند کاهش نرخ سود در اسرع وقت انجام شود و هیچ بانکی مجاز نیست به سپرده‌گذاران بیشتر از 15 درصد سود پرداخت کند؛ اما اینکه آیا بانک‌ها این مصوبه را اجرا خواهند کرد یا آن را دور می‌زنند؟ چه تضمینی برای اجرای آن وجود دارد، می‌تواند بر روند سرمایه‌گذاری و رونق تولید تأثیر داشته باشد یا نه و سؤالات دیگر مطرح است.

کاهش دستوری جواب خواهد داد؟/ تضمین اجرا چیست؟

در بسیاری از کشورها، بانک‌های مرکزی با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد، متناسب با شرایط کشور تلاش می‌کنند تا بر نرخ سود (بهره) بانکی اثر گذاشته و به هدف نهایی خود دست پیدا کنند؛ به‌طور مثال در شرایطی که رکود اقتصادی حاکم است، تلاش بانک‌های مرکزی این است که با اقداماتی غیر از دستور، نرخ سود بانکی را کاهش دهند تا منابع به سمت سرمایه‌گذاری در تولید واقعی سوق پیداکرده و افزایش یابد.

اما نکته این است که بانک مرکزی در دیگر کشورها دستوری این کار را انجام نمی‌دهد، بلکه مثلاً از طریق عملیات بازار باز دنبال این کاهش هستند، اما بانک مرکزی جمهور اسلامی ایران این موضوع را به‌صورت دستوری و یا از راه دخالت در بازار بین‌بانکی انجام می‌دهد و بهانه روش دستوری، کمک به تولید است که هیچ‌گاه موفق نبوده و به اقتصاد ایران آسیب‌زده است.

به نظر می‌رسد بانک مرکزی که دیروز در بخشنامه‌ای، دستور کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی را داد به دنبال ساماندهی آن است؛ هرچند بانک‌ها موافق‌اند نرخ سود پایینی به سپرده‌ها پرداخت کنند اما با توجه به مشکلاتشان و تخطی برخی بانک‌های و مؤسسات اعتباری باعث شده بانک‌های منضبط تنبیه شوند.

محمدرضا جمشیدی دبیر کل کانون بانک‌های خصوصی و مؤسسات اعتباری در این مورد و با تأکید بر اینکه کاهش نرخ سود بانکی به 15 درصد نرخ دستوری از سوی بانک مرکزی است، گفت: بر اساس بررسی‌ها این نرخ تعیین می‌شود و این نرخ به بانک‌ها ابلاغ‌شده، اما درخواستی را برای کاهش نرخ سود بانکی نداشتیم، ولی با آن موافقیم؛ به شرطی که بانک مرکزی مانند گذشته در نظارت‌ها اغماض نداشته و نظارت شدیدی داشته باشد و با بانک‌های متخلف برخورد کند.

بانک مرکزی قول برخورد شدید با بانک‌هایی را داده است که این بخشنامه جدید را دور بزنند، پیمان قربانی معاون اقتصادی بانک مرکزی گفته بود، با هرگونه دور زدن دستورالعمل برخورد خواهد شد و در بحث تنبیه‌های بانکی تمهیداتی برای برخورد با هیئت‌های مدیره بانک‌های متخلف اندیشیده شده و به همین تناسب موارد تشویق هم در نظر گرفته‌شده است؛ زیرا تاکنون مقررات و بخشنامه‌هایی که بانک مرکزی وضع کرده بود را رعایت نکردند، مانند مصوبه سال گذشته شورای پول اعتبار در مورد کاهش نرخ سود که با ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری عملاً آن را دور زدند، هر بارها اعلام شد هیئت انتظامی بانک مرکزی با بانک‌های متخلف برخورد کرده است. کاهش نرخ سود سپرده‌گذاری را بانک‌های دولتی و منضبط به‌اجبار رعایت می‌کنند، اما غیردولتی‌ها رعایت نمی‌کنند و بانک مرکزی هم زورش به آن‌ها نمی‌رسد که بتواند نظارت دقیقی داشته باشد.

شعارسال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از سایت الف، تاریخ انتشار3مرداد96،کدخبر: 504778، www.alef.ir