شعار سال : تعاریف متعددی از نقدارائه شده است و شاید معروفترین آن تعریف فوکویاما از نقد می باشد: نقد، روشی مهم برای ارزیابی مفاهیم، پدیده‌ها و داده‌های مختلف در تولید و ارائه اندیشه‌هاست. نقد، روش بررسی، در فرایند تحلیل ذهن است که در یک ارتباط دوسویهنگرش نقادانه و اندیشه و رفتار شکل می‌گیرد.

و نقش مهم منقد در نقد داشتن آگاهی مبتنی بر روش نقد است.

در جامعه ما آسیب های و مسائل زیادی پیرامون منتقد و نقد وجود دارد. نقد ها اغلب به دور از انصاف و بر اساس حب و بغض می باشند. نقد ها را قطعی می انگارند و تمامی موارد مربوط به مسئله را بررسی نمی کنند. به صورت همه جانبه به صورتی که تمامی جنبه های مسئله چه مثبت و چه منفی بررسی نمی شود. یا اینکه منتقد به تمامی نظرها و ایده های موجود در مسئله احاطه ای ندارد.برخی از منتقدان حساسیت های نسبت به واکنش ها به نقد خود دارند و نگاه یک سویه ای به نقد دارند.

از طرف دیگر از سوی سیستم فرهنگ پذیرش نقد شکل نگرفته است، نوع نگاه سیستم به نقد و منتقد محاقظه کارانه است. ترس غیر معمولی از نقد در سیستم وجود دارد که موجب برخورد های سرد و گاه تند با منتقد می گردد. ظرفیت تحمل آرا و نظر مخالف هم در میان جامعه و هم سیستم بسیار پایین است و هر کس فکر می کند حقیقت با او است در حالی به قول نیچه به اندازه دیدگان چشم انسانها حقیقت وجود دارد و نگاه مطلق اندیشانه و جزمگرایانه مانع از نقد درست می گردد.

از سوی دیگر سیستم حول بسیاری از نهادها و مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی که کاملا این جهانی و مادیگرایانه هستند و برای بازتولید نیاز به نقد دارند؛ حاله تقدس چسبانده است و با تقدس زایی و مقدس گرایی اجازه نقد به برخی از مسائل اجتماعی، فرهنگی سیاسی را نمی دهد.

یک ضرب و والمثل معروف می گوید: دوستانت را به خودت نزدیک کن و دشمنانت را نزدیک تر. کشورهای غربی و آمریکا همه ساله بودجه هایی مشخص را جهت جذب افرادی خارج از فرهنگ خود به خصوص نخبگان کشور های شرقی و در حال توسعه اختصاص می دهند. برخی از نهادهای کشورهای غربی تورهای برگزار می کنند که افراد نخبه در بخش های مختلف از کشورهای به خصوص در حال توسعه یا کاملا در تضاد با فرهنگ غربی را ، با نهادهای علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی خود آشنا می کنند.

آیا آنها نخبگان کشورهای شرقی و در حال توسعه را دوست دارند و تنها جهت کمک به افزایش دانش و کسب تجربه اندوزی برای آنها اینگونه هزینه می کنند. قطعا این جز آخرین الویت از اهدافشان است.هدف اصلی آنها جذب منتقد خارج از چارچوب ها، دیدگاهاهی رایج و فرهنگ غالب غربی به صورت شالودشکنانه است.

زمانی ماکس وبر در کتاب اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری به دلایل اوج گیری و رشد سرمایه داری در غرب پرداخت که در نهایت اخلاق پروتستانی و شکل گیری سازمانهای عقلایی را دلیل این اوج گیری و توسعه معرفی کرد.ایشان در بررسی خود انواع نهادی تولیدی را در کشورهای غربی بررسی نمود و با روش شناسی خاص خود به دلایل توسعه غرب پرداخت اما در بین این دلایل نقد و منتقد وجود نداشت. وجود منتقدان چیره دست در سیستم های غربی و وجود فرهنگ پذیرش نقد یکی دیگر از دلایل توسعه غرب می باشد.

آنچه که باعث بازتولید یک سیستم و نظام فکری می گردد نقد درست و منصفانه است. یک نظام و سیستم فکری با وجود منتقد است که به ضعفها و کاستی های خود پی می برد و در راستای جبران این نقاط ضعف و برطرف نمودن آن وتبدیل نقاط ضعف به قوت عمل می کند.

نوع نگاه به نقد و منتقد در نظام های فکری مختلف متفاوت است. در سیسم های بسته مثل کمونیستی منتقد را دشمن می بینند و سیستم اجازه نقد به منتقد نمی دهد. حزب حاکم که خود را نماینده مردم می داند با منتقدقان به بدتری شکل ممکن برخورد می کنند و منتقدان را با القابی چون خائن، وطن فروش و غیره مورد خطاب قرار می دهند. سرنوشت اینگونه نظام های فکری و عقیدتی مشخص است نمونه آن در شوروی مشاهده گردید سیستم بسته ایی که تمام منتقدانش را سرکوب کرده بود و زمانی به فکر اصلاح و بازتولید خویش پرداخت که بسیار دیر شده بود و در نهایت به فروپاشیش منجر گردید.

سیستم فکر و حکومتی دیگر نظام دیکتاتورگونه است. اینگونه سیستم ها که امروزه کمتر از آن دیده می شود با نهایت خشونت با منتقدان خود برخورد می کند و هرگونه نقد را ممنوع اعلام می گردد. اصولا در اینگونه نظام های فکری و حکومتی نقد معنایی ندارد و جایگاه منتقد در زندان یا چوبه دار است. اینگونه نظام ها که با منقدان به شکل سرکوبگرانه برخورد می کنند هرگز به این فکر نمی کنند که ممکن است شیوه فکری و حکومت داری آنها اشتباه است چون هیچ منتقدی نمانده است به آنها اشتباهشان را گزارش و اعلام نماید.

گونه دیگری از نظام های نظام های لیبرال یا آزادی خوا است. در اینگونه نظام های فکری نگاه به منقد منعطف و دوستانه می باشد. منقدان را جذب می کنندو با استفاده از نقد های آنها سیستم خود را بازتولید می نمایند. اصولا اینگونه سیستم ها که بر پایه دموکراسی و مشارکت مردمی بنیان نهاده شده اند منقد جایگاه بالایی در جامعه دارد.

گونه دیگری از نظام ها فکری که اکثرن در کشورهای در حال توسعه در جریان است که تلفیقی از سه نظام بالا می باشد نقد بیشتر در خدمت مناقع شخصی و حزبی قرار دارد. حزب یا دولت حاکم هر کجا نقد به سودش باشد از آن استفاده می کند و هر کجا نقد بر علیه آنها باشد با آن برخورد می کنند. بسته به نوع نقد برخوردها در اینگونه سیستم ها متفاوت است.

منقد در جامعه همانند پزشک است. همانطور که پزشک در ابتدا موارد پیشگریانه را برای افراد بیان می کنند و در صورت مشاهده ضعف در بدن فرد با استفاده از ابزار پزشکی تلاش می کند علت بیماری را بیابد و سپس در راستای درمان آن کار کند. منتقد منصف نیز پزشک جامعه است زمانی که یک قسمت از سیستم کارکرد مناسبی ندارد یا کژکارکرد دارد با ابزار نقد علت آن را میابد و سپس راهکار لازم را برای بهبود و برطرف شدن ضعف ارائه می کند. اگر منتقد منصف نباشد و نقد منصفانه و از روی حب و بغض باشد نه تنها اینگونه نقد به برطرف شدن کارکرد

سیستم کمکی نمی کند بله موجب نزدیک شدن مرگ سیستم و تسریع در نابودی آن می گردد.

از طرف دیگر وجود روحیه پذیرش نقد و نقد پذیری در جامعه وسیستم بسیار مهم است و از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.بدون شک داشتن روحیه نقدپذیری و فرهنگ پذیرش نقد می بایست در جامعه نهادینه گردد.

این فرهنگ برای منتقد، سیستم، جامعه مفید است که شامل دوری از شتابزدگی و عجله در مورد نتیجه گیری در خصوص مسائل، نگاه همه جانبه و بررسی تمامی جنبه های مسئله به دور سوگیری چه مثبت و چه منفی، افزایش بردباری وظرفیت پذیرش آراها و دیدگاها و نظرات مخالف ، افزایش دانش و آگاهی خود نسبت به روش نقد و مسئله،احاطه کامل به تمامی جنبه ها، نظریه ها و مسائل موجود در بطن مسئله، پرهیز از مطلق اندیشی تقدس گرایی در هنگام بررسی یک مسئله.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبسایت تابناک ایلام ، تاریخ انتشار 26 شهریور 1394،کد مطلب ۹۶۴۸۹ www.tabnakilam.ir