شعارسال: رئیس جمهور آمریکا اکتبر 2017( مهرماه 96) گفته بود که این آخرین بار است که توقف اجرای تحریم ها را تمدید خواهد کرد مگر اینکه شروط جدید توسط ایران پذیرفته شود. چهار شرط ترامپ نیز برای ماندن در برجام، دسترسی فوری بازرسان بین‌المللی به تمامی مکان‌ها و تاسیسات ایران، دائمی شدن بندهای مربوط به محدودیت‌های هسته‌ای، تضمین به عدم‌نزدیک شدن به سلاح هسته‌ای و محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک ایران است.

اما مقامات جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده اند که شروط اعلامی توسط ترامپ مورد پذیرش ایران نمی باشد و توافق هسته ای نمی تواند یک طرفه تغییر یابد. اما به نظر می رسد با توجه به تهدیدات ترامپ و مسافرت رئیس جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان به آمریکا، کاخ سفید این بار قصد دارد طرح جدیدی احتمالاً با همکاری اروپایی ها را به اجرا درآورد. ماکرون و مرکل در سفر اخیر خود به آمریکا تلاش‌ کردند تا ترامپ را راضی کنند از توافق هسته ای خارج نشود در عین حال سیاستی را هم در پیش گرفته‌اند که ایران می باید خواسته های جدید آمریکا را در نظر داشته باشد.

سناریوهای ترامپ برای برجام

در حال حاضر با توجه به شرایط پیش آمده بیشتر کارشناسان بر این اعتقاد هستند که بسیار بعید است آمریکا در 22 اردیبهشت اقدام به تمدید معافیت تحریم‌ها و حفظ توافق هسته ای نماید. از سوی دیگر با توجه به پیامدهای بین المللی و شخصیت معامله گر ترامپ احتمال این که دولت آمریکا ضمن خروج از برجام، بازگشت تحریم‌ها را اعلام کند اندک است.

اما یکی از جدی‌ترین سناریوها که در حال حاضر مطرح می شود حفظ برجام و امضای توافقی جدید است. در واقع رسیدن به یک توافق تکمیلی یا مکمل تا دونالد ترامپ به ماندن در توافق هسته ای نیز ترغیب شود. در این توافق، حداقل برخی شروط ترامپ بایست عملیاتی و اجرایی شود. از سوی دیگر بر اساس این سناریو ترامپ ضمن اعلام تعهد به برجام، تمدید تعلیق تحریم‌های ایران را انجام نمی دهد و از این حربه به مثابه اهرم فشاری برای امتیاز گیری از ایران توسط اروپایی ها استفاده می شود.

در این باره روزنامه العرب چاپ لندن اخیراً نوشت:‌ اروپایی ها می گویند برای حفظ برجام حاضرند نهایت تلاش خود را بکنند و مصمم هستند که آن را حفظ کنند. در این راستا کشورهای اروپایی از ترامپ تضمین خواسته اند که در صورت رسیدن به توافقی مطابق با خواسته هایش، رئیس جمهور آمریکا در توافق هسته ای ماندگار شود و به تعهداتش عمل کند.

در واقع توافق جدید مبتنی بر دغدغه ها و منافع اروپایی ها نیز می باشد. به نوعی بازی جدید اتحادیه اروپا تامین کننده منافع اصلی آنها خواهد بود، از این رو توافق تکمیلی بر پایه بازی برد- باخت اروپا و آمریکا با ایران می باشد. بندهای برجام جدید نیز بر اساس اعمال محدودیت بر قدرت راهبردی ایران در منطقه و برنامه دفاعی موشکی است.

واکنش ایران در قبال شرایط جدید چه خواهد بود؟

بدون شک یکی از اهداف کلی آمریکایی ها از بازی با برجام، تلاش برای افزایش فشارهای اقتصادی و عدم نفع ایران از توافق هسته ای می باشد. البته از زمان روی کار آمدن ترامپ بدلیل هراس شرکت ها و بانک های بزرگ اروپایی، سرمایه گذاری یا تامین مالی در ایران عملاً با مشکلات جدی مواجه شده است. شرکت آمریکایی بوئینگ نیز اخیراً اعلام کرد در سال جاری میلادی هیچ یک از هواپیماهای توافق شده را به ایران تحویل نخواهد داد.

در راستای گسترش فضای بی اطمینانی، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا نیز روز جمعه در نشست وزیران خارجه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو گفت که واشنگتن هنوز تصمیم قطعی درباره برجام نگرفته است. پمپئو گفت: «تصمیمی اتخاذ نشده و ما گفتگوهای زیادی درباره توافق هسته‌ای خواهیم داشت که نتیجه به رئیس جمهوری ارائه خواهد شد.»

اما اگر آمریکا در برجام بماند و تحریم‌ها را برگرداند واکنش ایران چه خواهد بود؟

در این باره هرمیداس باوند، تحلیل گر مسائل بین المللی معتقد است: اگر تحریم‌های قبلی با تغییر عناوین دوباره بازگردند، آنگاه دیگر برجام برای ایران نفعی ندارد. تمام تلاش ایران برای پذیرش برجام این بود که تحریم‌ها برداشته شود بنابراین اگر تحریم‌های جدید و سنگین‌تری بخواهد علیه ایران اعمال شود، در حقیقت فلسفه وجودی موافقت ایران با 1+5 مورد سوال قرار می‌گیرد. طبق کنوانسیون جانشینی، هر دولتی‌ ملزم به انجام تعهدات بین‌المللی دولت قبلی است، لذا ایران از همین منظر می‌تواند شکایت خود را در مجامع بین‌المللی مطرح کند؛ چه در شورای امنیت و چه در دیوان بین‌المللی لاهه.

برخی نیز مطرح کرده اند توسل به مکانیسم حل اختلاف در برجام و تصمیم گیری جمعی تا حدی می تواند کارساز باشد. البته با توجه به همراهی اروپا و آمریکا در حال حاضر مشکلات جدی در پیگیری این راه حل وجود دارد.

علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل مقام معظم رهبری هفته قبل در این باره گفت اگر آمریکایی ها از برجام خارج شوند ایران نیز «حتما» از این توافق خارج خواهد شد. ولایتی افزود: «می‌گویند اروپایی‌ها توانسته‌اند با آمریکایی‌ها‌ کنار بیایند که ترامپ را راضی به‌ ماندن در برجام کنند، این ماندگاری اگر به قیمت ماندگاری تحریم‌ها به اسم دیگری باشد، مورد قبول جمهوری اسلامی ایران نیست.»

علی اکبر ولایتی در مورد تلاش اروپایی ها برای کسب رضایت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در راستای حفظ برجام گفت: «این راضی کردن ترامپ عملا برجام را بی‌خاصیت می‌کند و ایران حاضر نیست، برجامی را که به ضررش باشد، قبول کند.»

مشاور امور بین‌الملل مقام معظم رهبری با تاکید بر اینکه برجام باید عینا همانطور که نوشته شده عمل شود و در غیر این‌ صورت، جمهوری اسلامی ایران دستش برای تلافی باز است.

محمدجواد ظریف، نیز در گفت‌وگو با نشریه نیویورکر در پاسخ به سوالی درباره هشدار رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام گفت: اگر ترامپ از توافق خارج شود، ایران سه انتخاب دارد، اول اینکه می‌تواند توافق را کنار بگذارد، از پایبندی دست بکشد و غنی‌سازی اورانیوم خود را از سر بگیرد و یا حتی آن را افزایش دهد، گزینه دوم ایران این است که از ساز و کار موجود در توافق استفاده کند که به هر یک از طرف‌ها اجازه می‌دهد که تا یک شکایت رسمی در کمیسیونی که برای رسیدگی به نقض توافق ایجاد شده است، مطرح کند. انتخاب سوم ایران این است که این کشور می‌تواند تصمیم به خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای بگیرد، اما تهران هنوز تصمیمی درباره اینکه باید کدام یک از گزینه‌ها را انتخاب کند را نگرفته است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت تحلیلی – خبری الف ، تاریخ انتشار: 9 اردیبهشت 1397، کدخبر: 3970209035، www.alef.ir