شعار سال: تغییرات سریعی در قلمرو فرهنگ و علم در حال رخ دادن است که اگر نتوانیم با این تحولات خود را تطبیق دهیم قطعاً نقش تماشاگر را خواهیم داشت. این تحولات برخی مواقع چالش‌ها و نابسامانی‌هایی را در موضوع‌ها فراهم می‌آورد. در چنین مواقعی کشورهای توسعه‌یافته، فضا را برای تحمیل یک‌سویه فرهنگ، مناسب خواهند دید و در این صورت خواسته یا ناخواسته بر کشورهایی که از قافله تحولات فرهنگی در جهان غافل بوده‌اند، اثرگذار خواهند شد.
شتاب تغییرات، اثرات قابل‌توجهی در«جهان اسلام» نیز بر جا گذاشته است. برای دوری از این آشفتگی‌ها و کمرنگ کردن تأثیر آن میان کشورهای مسلمان، باید به «همبستگی» و «حفظ وحدت» و عنایت به «منافع مشترک» به‌عنوان عامل خنثی‌کننده تحولاتی که دارای اثر منفی در جامعه جهانی است، توجه ویژه داشت.
به این منظور، یکی از راه‌ها، استفاده از ظرفیت‌های «سازمان همکاری‌های اسلامی» است تا بتوان وحدت جهان اسلام را از آن مرجع اسلامی و بین‌المللی پیگیری کرد. اما گاهی، نگاه‌های سیاسی و جانبدارانه برخی کشورهای اسلامی برخلاف مصالح مسلمانان، زمینه بهره‌مندی از این ظرفیت‌بین‌المللی را محدود می‌کند، ضمن اینکه همگرایی و اتفاق‌نظر در موضوعات سیاسی در این برهه، بسیار سخت و شاید دست نیافتنی باشد. اما بهترین جایگزینی که می‌توان هم به‌ لحاظ موضوعی و هم به لحاظ داشتن ظرفیت‌های بکر بین‌المللی به‌عنوان مرجعی که بتواند فضای همکاری و همبستگی میان کشورهای اسلامی برقرار نماید، توجه به ظرفیت های «سازمان اسلامی آموزشی، علمی و فرهنگی» (آیسسکو) است.درست است که این سازمان نیز نشأت گرفته از سازمان همکاری‌های اسلامی است اما به لحاظ موضوعی و بنا به شرح وظایف و اختیاراتش امکان همگرایی کشورهای مسلمان در «آیسسکو» بیشتر از خود سازمان همکاری‌های اسلامی است. وجود دفتر نمایندگی رسمی آیسسکو در تهران نیز می‌تواند زمینه خوبی برای تلاش جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مهم و اثرگذار در جهان اسلام، در جهت ایجاد زمینه‌های تقریب کشورهای اسلامی با توجه به مشترکات فرهنگی، آموزشی و علمی فراهم نماید.
یکی از اقدامات اولیه و اصلی که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد ترغیب کشورهای عضو «آیسسکو» برای همکاری در زمینه‌های مرتبط است. در صورتی که اقدام مدبرانه و سنجیده برای همکاری در زمینه‌های فرهنگی و آموزشی و علمی فراهم آید می‌توان فضا را برای رایزنی‌های سیاسی و بعضاً حل مشکلات بزرگتر که گریبانگیر جهان اسلام شده نیز فراهم کرد. اما نکته‌ای را که نباید از نظر دور داشت نقش ویژه جمهوری اسلامی ایران است که به‌عنوان یکی از اعضای آیسسکو می‌تواند با هماهنگی دیگر کشورها زمینه‌های فعال‌تر شدن این سازمان را فراهم نماید که البته برای این منظور انجام «اصلاحاتی در ساختار داخلی کمیسیون ملی آیسسکو در کشورمان» ضروری به‌نظر می‌رسد.
قبل از پرداختن به «پیشنهادهای اصلاحی» باید اشاره کرد مطابق اساسنامه آیسسکو برخی اهداف این سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی عبارتند از؛ تقویت و ترغیب همکاری میان کشورهای عضو و تحکیم آن در زمینه‌های آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات، توسعه علوم کاربردی و استفاده از فناوری پیشرفته در چارچوب آرمان‌ها و ارزش‌های والای اسلامی، تحکیم درک و تفاهم میان ملت‌های مسلمان و مشارکت در امور دستیابی به صلح و امنیت جهانی به‌شیوه‌های گوناگون بویژه آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات، تحکیم همبستگی یکپارچه اسلامی، مطرح کردن فرهنگ اسلامی به‌عنوان پایه و اساس برنامه‌ریزی آموزشی در همه سطوح، تحکیم فرهنگ اسلامی، حفظ استقلال اندیشه اسلامی در برابر تهاجم فرهنگی و پاسداری از خصوصیات بارز تمدن اسلامی، پاسداری از هویت اسلامی مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی و...
 همان‌طور که ملاحظه می‌شود مقوله «فرهنگ» و «ارتباطات» در کنار موضوعات آموزشی و علمی در این سازمان مطرح شده است که با مقدمه‌ای که بیان کردیم به نظر می‌آید تقدم مقوله «فرهنگ و ارتباطات» بر موضوعات «علمی و آموزشی» می‌تواند اثرات مثبتی درپی داشته باشد. البته منکر جدایی این مفاهیم از یکدیگر نیستیم ولی «رویکرد فرهنگی» در حال حاضر می‌تواند بیش از پیش مفید و وحدت‌آفرین باشد.
 آنچه مسلم است نقش «وزارت آموزش و پرورش» که وظیفه اصلی آن تعلیم و تربیت دانش‌آموزان است با آنچه در شرح وظایف و اختیارات اساسنامه آیسسکو آمده، همپوشانی کامل ندارد. البته بدیهی است که به‌ لحاظ تنوع موضوعی شاید هیچ دستگاهی با وظایف و اختیارات تعریف شده در اساسنامه آیسسکو در داخل کشورمان همپوشانی کامل نداشته باشد اما با نگاه به اولویت‌های موجود برای حرکت به سوی ایجاد زمینه‌های همبستگی و مشارکت بین‌المللی میان کشورهای اسلامی، توجه و اهمیت به «مقولات فرهنگی» دارای ارزش ویژه‌ای است.
برخی از وظایف اصلی آیسسکو که مبتنی بر فرهنگ و ارتباطات است، شاید آن‌طور که انتظار می‌رود توسط «وزارت آموزش و پرورش» به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در آیسسکو و رئیس شورای عالی کمیسیون ملی آیسسکو در کشور نتواند مورد پیگیری و اقدام قرار گیرد در حالی که جهان اسلام در این دوران بیشتر بر این کارکرد «آیسسکو» نیاز دارد، اموری همچون تحکیم فرهنگ اصیل اسلامی، پاسداری از هویت اسلامی مسلمانان در کشورهای غیرمسلمان و...
 نکته دیگر اینکه، همه امور علمی و آموزشی توسط «وزارتخانه آموزش و پرورش» صورت نمی‌پذیرد و بخش‌های مهمی از این امور در دستگاه‌هایی همچون وزارت‌علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه آزاد و... انجام می‌‌شود، با این اوصاف پیشنهاد می‌شود برای اینکه بتوان از این ظرفیت عظیم بهتر بهره‌مند شد و آیسسکو بتواند در جهان اسلام در راستای همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی نقش مؤثرتری ایفا کند، با انجام اصلاح در آیین‌نامه تشکیل و اداره کمیسیون ملی آیسسکو مصوب سال 1383 هیأت محترم وزیران، رئیس شورای عالی کمیسیون ملی آیسسکو به «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی» واگذار شده و همچنین دبیرکل کمیسیون ملی آیسسکو نیز به «رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» ارتقا یابد. بدیهی است وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری و دیگر مراجع آموزشی نیز به‌عنوان اعضای شورای عالی کمیسیون ملی آیسسکو در تصمیم‌گیری‌ها حضور خواهند داشت.اعتقاد ما بر این است که «سازمان اسلامی آموزشی، علمی و فرهنگی» (آیسسکو) با محوریت قرار دادن مقوله فرهنگ و ارتباطات در کنار موضوعات علمی و آموزشی می‌تواند از اثرگذاری قابل‌توجهی در همبستگی و وحدت میان کشورهای اسلامی برخوردار باشد لذا در این شرایط حساس کنونی منطقه‌ای و بین‌المللی کشف حلقه‌های ایجاد همدلی و مشارکت میان کشورهای مسلمان دارای اهمیت والایی است که نباید براحتی از کنار آنها عبور کرد و با دقت از این ظرفیت‌های موجود در راستای خنثی کردن برخی اثرات مضر و مخرب تحولات سریع و تغییرات پرشتاب جهانی بهره گرفت. پس زمان را نیز نباید از دست داد.
نوشته دکتر حسین عرفانی مقدم

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 17 اردیبهشت 1397، شماره: 6773، صفحه 15 ، www.iran-newspaper.com