تهدید سیاسی آمریکا آسیب رسان تر است یا تحریم؟

رهبران آلمان و فرانسه و تا اندازه ای انگلستان با بودن برجام و کارکردن این مصالحه بزرگ احساس و درک خوب و مناسبی را تجربه کرده و می کنند که به هرترتیب می خواهند آن را حتی در غیاب آمریکا حفظ کنند.

شعارسال: حالا و پس از آنکه ایران بارها تاکید کرده است اگر آمریکا از برجام بیرون برود ایران نیز در مصالحه برجام نمی ماند حسن روحانی چراغ سبزی به اروپایی ها نشان داده و می گوید اگر اروپا برخی تعهدات برای ایران را بپذیرد حاضریم در برجام بمانیم. مهمترین تحولی که درصورت خروج آمریکا از برجام ممکن است رخ دهد بازگشت رژیم تحریم گسترده آمریکایی هاو احیانا بازگشت رژیم تحریم نهادهای معتبر بین المللی است. ایران از این بیم دارد که اگر رژیم تحریم های گسترده برگردد شرایط برای فروش نفت به مثابه یک محل اصلی درآمد ایران تا اطلاع بعدی دوباره مسدود شود و در این صورت تامین نیازهای مزد و حقوق حتی کارمندان دولت و پرداخت یارانه ها با دردسر واقعی مواجه شود. به نظر می رسد ترامپ با نگهداشتن شمشیر تهدید علیه ایران و بازی با برگ کنارگذاشتن برجام تا امروز موفق شده است راه ورود سرمایه خارجی به ایران را مسدود کند و حتی اکنون فضا را برای خروج سرمایه از ایران آماده می کند. این درحالی است که تنها صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران میلیارد ها دلار سرمایه خارجی نیاز دارد. یک اقتصاددان ایرانی مقیم خارج ادعا کرده است :" فضای تنش و تهدیدآمیزی که برسر برجام سایه افکنده -حتی پیش از ۲۲ اردیبهشت، مهلت اعلام تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا در مورد خروج از آن- پیامدهای خود را به نمایش گذاشته است. چه با توجه بقای اثرات تحریم‌های گذشته و اینکه هنوز رابطه اقتصاد ایران با جهان کاملا عادی نشده، خروج امریکا از برجام به معنای افزایش ریسک سیاسی و اقتصادی برای ایران است. چنین امری حتی اگر به تحریم‌های جدیدی هم نیانجامد تمایل سرمایه‌گذاران اعم از سرمایه‌گذاران بلند مدت در قالب سرمایه مستقیم خارجی و سرمایه کوتاه‌مدت یعنی پروژهای کوتاه مدت و بازرگانی را کاهش خواهد داد. یک نمونه از چنین پیامدهایی اقدام سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به خارج کردن سرمایه‌شان از ایران است. در همین راستا شرکت چند ملیتی ام تی ان –از آفریقای جنوبی است که در صنعت موبایل و ارتباطات فعال است– تلاش می‌کند تا با مذاکره با بانک مرکزی ایران نسبت به خروج ۳۰۰ میلیون یورو سرمایه خود از ایران اقدام کند. چه در صورتی که رئیس‌جمهوری آمریکا، بتواند متحدان اروپایی اش را به گسترش تحریم‌ها قانع کند، شرکت نامبرده نخواهد توانست سود سرمایه‌های خود را از ایران خارج کند." در صورتی که این ادعای وی درست باشد به نظر می رسد تهدید و بلاتکلیف گذاشتن ایران با دردسر کمتری برای آمریکا دارد و به هف ممانعت از سرمایه گذاری درایران نیز منجر می شود.
پیامدهای فضای تهدید کمتر از تحریم نیست
شرط سودآوری و افزایش ارزش موسسات سرمایه‌گذاری اعم از بنگاه‌های اقتصادی یا بانک‌ها ثبات سیاسی و اقتصادی و برخورداری از چشم‌اندازی روشن- بین پنج تا ده سال- به عنوان بازه زمانی مناسب برای بازگشت سرمایه است. در غیر این صورت ارزش کل بنگاه یا به زیر سوال رفته و در نتیجه سهامداران عطای سهام شرکت به لقای آن خواهند بخشید. بنابراین شرط افزایش ارزش سهام بنگاه‌هایی که در بازار سهام فعال هستند، کاهش ریسک و افزایش ثبات است. شرکت چند ملیتی ام تی ان برای حفظ ارزش سهام خود و بقاء تلاش می‌کند تا آنجا که ممکن است از ریسک‌های بازار ایران خودداری کند. تلاش برای خارج کردن سرمایه این شرکت هم در همین راستا صورت می‌گیرد. چه همکاری اقتصادی بنگاه‌های بین المللی با ایران به معنای کاهش ارزش سهام آنها است. توضیح اینکه، اقدام شرکت چند ملیتی ام تی ان برای خارج کردن سرمایه‌هایش از ایران چندان شگفت‌آور نیست و عقلانی است. به نظر می‌رسد که سایر بنگاه‌های اقتصادی چند ملیتی از راهکار این شرکت پیروی کنند. چه در صورت افزایش تهدیدها و یا گسترش تحریم‌ها، و افزایش ریسک مالی این بنگاه‌ها ارزش سهام آنها کاهش یافته و بازار سرمایه روی خوشی به آنها نشان نخواهد داد.
واکنش سرمایه داخلی

خروج سرمایه خارجی از ایران، شاخص بی ثباتی سیاسی و اقتصادی است و حتی سرمایه داخلی را نیز به فرار وامی‌دارد. چون واکنش سرمایه داخلی نسبت به تهدیدهای خروج آمریکا و اتجادیه اروپا از برجام مشابه واکنش سرمایه خارجی است و فرار از محیط اقتصادی ایران است. نماد این امر افزایش تعداد بنگاه‌های ایرانی در کشورهایی همچون ترکیه یا گرجستان و آذربایجان است که هر روز بر شمار آنها افزوده می‌شود. افزون بر این بنا به اظهارات مقامات حکومتی، اقتصاد ایران در سال گذشته شاهد فرار سرمایه ای بین ۲۷ تا ۳۰ میلیارد دلار بوده است. با هر تکانه دیگر در سیاست خارجی ایران سرمایه بیشتری از ایران فرار می‌کند. این روند در سال جاری هم ادامه خواهد داشت بی‌جهت نیست که سرکوب بازار ارز -یعنی جلوگیری از فرار ارز- در دستور بانک مرکزی است.
پیامدهای کوچ سرمایه از ایران
کوچ سرمایه از ایران دارای پیامدهای منفی اقتصادی خواهد بود. خروج سرمایه از ایران در کوتاه مدت بر بازار ارز اثر داشته و با توجه به محدودیت عرضه ارز، قیمت ارزهای خارجی را افزایش خواهد داد. همزمان با خروج سرمایه از ایران، طبیعی است که سرمایه‌گذاری در کشور نیز کاهش می‌یابد. چنین کاهشی اگر ادامه یابد رشد اقتصادی و اشتغال را نیز کاهش خواهد. دولت با اجرائی شدن برجام و همچنین انعقاد قراردها با چند کشور اروپائی امیدوار است که بازشدن پای سرمایه خارجی به ایران این رشد محقق شود. چه به گفته مسئولان حکومت شرط رشد اقتصادی پایدار و افزایش اشتغال در ایران مشروط به جذب سالانه ۳۰ تا ۵۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی است. اینک با افزایش تنش‌های بین‌المللی ایران و تهدیدهای برجام به نظر می‌رسد که بسیاری از آرزوهای سران حاکمیت برای بهبود اقتصادی به باد رفته است.