شعار سال: سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین تشکل‌های دولتی و مجموعه‌های فعال واسط بین بخش دولتی و بخش خصوصی در حوزه کشاورزی دانست که به‌عنوان پل ارتباطی بین دولت و بهره‌برداران و فعالان بخش کشاورزی، نقش مهمی را در ساماندهی و کارآمدسازی مباحث مربوط به این بخش براساس شرح وظایف و در حوزه عملکردی خود ایفا می‌کند. سـازماندهی، سامانـدهی، کارآمدسـازی و ارتـقای سطـح توانمـندی‌های تخـصصی، مهارتی، مالی، عملیاتی، خدمات‌رسانی و مدیریتی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی از وظایف سازمان تعاون روستایی است. همچنین اقداماتی همچون حمایت‌های حقوقی، فنی، تخصصی، مالی، اعتباری (تسهیلاتی)، بازاریابی و بازاررسانی محصولات کشاورزی، امور مطالعاتی و پژوهشی و نیز دفاع از منافع مادی و معنوی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی در سطوح ملی، استانی و شهرستانی از دیگر وظایف حمایتی این سازمان محسوب می‌شود. از مهم‌ترین وظایف سازمان تعاون روستایی در حوزه تصدیگری می‌توان به تهیه و توزیع نهاده‌ها (کود، بذر، سم، نهال و...) و ماشین‌آلات کشاورزی، خرید، جمع‌آوری، نگهداری و فروش محصولات کشاورزی و نیز سایر محصولات تولیدی شرکت‌ها و اتحادیه‌های روستایی و کشاورزی، ایجاد تأسیسات نگهداری (انبار، سردخانه و...)، صنایع تبدیلی و نمایشگاه‌های محصولات کشاورزی، انجام خدمات عمومی و متفرقه مورد نیاز تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها (ایجاد صندوق بازنشستگی، تعمیرگاه‌های ثابت و سیار ماشین‌آلات، ایجاد واحدهای اعتباری، تهیه و اجرای طرح‌های تبلیغاتی، ایجاد سیستم حمل و نقل و...)، تهیه، تولید، توزیع و فروش کالاهای مصرفی روستاییان و کشاورزان اشاره کرد. از تصویب قانون تشکیل صندوق‌های تعاون روستایی در خردادماه سال 1325 تا تشکیل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در سال 1342 به‌عنوان شرکت سهامی دولتی با سرمایه یک‌میلیاردوسیصدوچهل‌ویک میلیون ریال و همچنین سیر تطور آن طی دهه‌های اخیر، سازمان مرکزی تعاون روستایی یکی از نهادهایی است که با وجود پتانسیل بالا و ظرفیت‌های ویژه‌ای که در اهداف، وظایف و برنامه‌های آن لحاظ شده است، متأسفانه احساس می‌شود که مهجور مانده و در شهرستان‌ها نیز در حد اداره‌ای نظارتی و نه اجرایی و عملیاتی باقی مانده است. براساس سوابق فعالیت و رزومه کاری حسین شیرزاد که اخیراً از سوی محمود حجتی به‌سمت رئیس هیئت مدیره و رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران منصوب شده است، می‌توان امیدوار بود تا با تکیه بر توانمندی، تخصص و تجارب موثر به‌خصوص در حوزه محرومیت‌زدایی و توسعه منطقه‌ای، مدیریت بین‌بخشی و فرابخشی در حوزه کشاورزی، شاهد برنامه‌ریزی و چابک‌سازی این مجموعه برای تحقق برنامه‌ها و شرح وظایف کاری به‌خصوص در حوزه‌های مرتبط با تکالیف و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی باشیم. آن چنان‌که از سخنرانی‌های اخیر رئیس جدید این سازمان برمی‌آید، وی تصمیم دارد با شناخت دقیق از پتانسیل بالای این مجموعه و با استفاده از همه ظرفیت‌های قانونی، گام اساسی و موثری در تحقق اهداف و وظایف سازمان تعاون روستایی بردارد. آن‌چنان‌که در سخنرانی‌اش در مراسم معارفه، حفظ جایگاه این میراث 70 ساله کشور و نظام بخشی و افزایش نقش‌آفرینی و اثرگذاری تعاونی‌ها در توسعه بخش کشاورزی را از مهم‌ترین رئوس برنامه‌های خود دانسته است. بی‌شک این سازمان با تکیه برظرفیت و پتاسیلی که در مجموعه کاری و شبکه‌های ارتباطی‌اش (شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی) نهفته است، می‌تواند سرچشمه جوشانی برای رونق اقتصادی در مناطق غیربرخوردار، ایجاد اشتغال مولد و پایدار در روستاها و تقویت اقتصاد بهره‌برداران و خانوارهای بخش کشاورزی محسوب شود. تأکید بر تقویت نگاه اقتصادی به تولید در بخش کشاورزی و سوق دادن کشاورزان به سوی اصلاح الگوی کشت (کشت محصولات با نیاز آبی کم‌تر و ارزش اقتصادی بیش‌تر)، تشویق روستاییان به ورود به عرصه سرمایه‌گذاری و فعالیت در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات تولیدی خود و تلاش برای تحقق زنجیره «از مزرعه تا سفره» با هدف سودآوری بیش‌تر و مدیریت بهتر بر حوزه‌های تولید، توزیع و فروش از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توان با استفاده از پتانسیل بالای شبکه ارتباطی این مجموعه بدان نائل آمد. بازاریابی بهتر و بازارپسندی بیش‌تر محصولات کشاورزی، ارتقای کیفیت محصولات غذایی (فرآوری صنعتی) و افزایش کمیت تولید (محصولات زراعی و باغی) صرفاً برمبنای درخواست و کشش بازار (مدیریت براساس عرضه و تقاضا)، نگهداری بیش‌تر محصولات کشاورزی (به‌صورت تازه، منجمد یا فرآوری شده) و جلوگیری از فساد‌پذیری و کاهش ضایعات این محصولات و در نهایت کنترل بازار، اهدافی کوتاه‌مدت و در دسترس است که شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی با تقسیم کار و با مشارکت مراکز جهاد کشاورزی در روستاها و بخش‌ها، می‌توانند محقق سازند. آنچه مسلم است، توجه به فرصت‌ها و پتانسیل‌های موجود برای توانمند‌سازی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی و تشکل‌های تولیدی در بخش کشاورزی، بدون توجه به چالش‌ها، تهدیدها و نقاط ضعف میسر نمی‌شود. براساس رصد دقیق شرایط و نگاه کارشناسانه به مشکلات تعاونی‌های تولید روستایی و کشاورزی، مهم‌ترین چالش‌ها و تهدیداتی را که نقش موثری در عملکرد آن‌ها، به‌عنوان یکی از جزئی‌ترین زیرمجموعه‌ها سازمان مرکزی تعاون روستایی دارد می‌توان براساس اولویت و اهمیت بدین شرح ذکر کرد:

1- عدم تمرکز سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مدون در راستای حمایت مستمر از توسعه یا تقویت تعاونی‌ها.

2- ضعف عملکرد شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی در حوزه فعالیت‌های اقتصادی و سودآور و درنتیجه مصادره اموال آن‌ها توسط بانک‌ها به‌دلیل عدم پرداخت به‌موقع اقساط (بالا بودن نرخ تسهیلات پرداختی و پایین بودن سطح کنترل و نظارت‌بر کیفیت کار شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی در این موضوع بسیار موثر است.)

3- رواج نگرش خصوصی‌سازی صنایع مادر و تقویت بخش خصوصی کارآفرین به‌عنوان رقیبی برای شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی (به‌خصوص در توزیع نهاده‌ها و... .)

4- تداخل برخی از وظایف با مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان‌ها و محدود شدن ادارات تعاون روستایی در حد ناظر و حسابرس عملکرد شرکت‌ها و در نهایت ارائه‌کننده تسهیلات به شبکه‌های تعاونی روستایی.

5- عدم برگزاری کلاس‌های آموزشی برای روستاییان در راستای توانمندی‌سازی و پرورش نیروهای مجرب و متخصص در حوزه‌های مختلف کاربردی.

6- عدم استفاده صحیح از ظرفیت‌های قانونی و بهره‌گیری از پتانسیل‌های زنان روستایی در توانمندسازی شرکت تعاونی‌های تولید زنان.

در این میان، توجه ویژه به نقاط ضعفی که باعث تشدید این چالش‌ها و تهدیدات می‌شوند، از اهمیتی دوچندان برخوردار است که براساس بازدیدها و بررسی‌ها، مهم‌ترین آن‌ها به‌ترتیب اولویت بدین شرح است:

1- عدم تشخیص و بهره‌برداری مناسب از فرصت‌های موجود و متنوع در بخش کشاورزی و ناتوانی در استفاده موثر از ظرفیت‌های اساس‌نامه‌ای توسط شرکت‌ها.

2- کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی و عدم امکان تأمین آن.

3- محدود شدن عوامل درآمدی یا حذف شدن یا کاهش تدریجی بسیاری از درآمدها به‌دلیل خصوصی‌سازی یا واگذاری به شرکت‌های موازی.

4- ضعف مدیریتی در اداره شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی روستایی و در نتیجه عدم آشنایی یا شناخت کافی از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود که در نهایت خود را در عدم برنامه‌ریزی و تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت در تعاونی‌ها و همچنین عدم به‌کار‌گیری نیروهای مجرب و متخصص نشان می‌دهد (خروجی این موضوع مبتلا شدن به روزمرگی و مرگ تدریجی است.)

5- بی‌توجهی به بازاریابی محصولات کشاورزی.

6- عدم بهره‌گیری و استفاده مناسب از فناوری‌های نوین در اداره امور تعاونی‌ها.

بخش قابل توجهی از چالش‌های اساسی بخش کشاورزی کشور که موجب ایجاد موانع جدی در رشد سریع و پایدار تولید و همچنین خودکفایی در برخی محصولات شده است، در گرو رفع این چالش‌ها، ضعف‌ها و تهدیدات است. پایین بودن ضریب خوداتکایی کشور در برخی از محصولات اساسی و راهبردی، مدیریت پراکنده در زنجیره عرضه، فاصله زیاد در فرآیند تولید تا عرضه محصول نهایی و در نتیجه سوداگری و دلال‌محوری در عرضه مواد غذایی، پایین بودن راندمان آبیاری و بهره‌وری پایین منابع آب و خاک، تغییر کاربری‌های غیرمجاز، خرد و پراکنده شدن اراضی کشاورزی، ضعف مکانیزاسیون در فرآیندهای تولید، بهره‌برداری و فرآوری و... بخشی از چالش‌های کلیدی و معضلات اساسی پیش‌رو است که با فعال‌سازی، توانمندسازی و چابک‌سازی مجموعه شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و کشاورزی و به‌تبع آن ادارات تعاون روستایی شهرستان‌ها به‌عنوان مهم‌ترین همکار یا بازوی اجرایی مراکز خدمات جهاد کشاورزی در روستاها و مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان‌ها، قابل حل بوده و رفع شدنی است. نقش سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در این رفع موانع و حذف چارچوب‌های محدود‌کننده و عموماً شبه قانونی و اصلاح رویه‌های ناصحیح گذشته برای احیای توانمندی و کارآمدی تعاونی‌ها، بسیار مهم، بارز و محوری است. امید است تخصص آکادمیک رئیس جدید سازمان در حوزه توسعه کشاورزی و تجربیات و سوابق کاری وی به‌خصوص در بخش لجستیک و مدیریت بازار، ظرفیتی برای کشف حلقه مفقوده این چالش‌ها و معضلات و برنامه‌ریزی برای رفع آن‌ها باشد.

کارشناس مسئول برنامه و بودجه جهاد کشاورزی

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 30 اردیبهشت 97، کد مطلب: 44356، www.sabzineh.org